Το νερό αποτελεί πλέον και ένα ισχυρό εργαλείο άσκησης γεωπολιτικής επιρροής.
Η παρατεταμένη ανομβρία και η γενικευμένη ξηρασία δεν αποτελούν πλέον ένα φαινόμενο που έχει επεκταθεί σε πολλά σημεία του πλανήτη. Η εικόνα που παρουσίαζε η Τεχεράνη στις αρχές Νοεμβρίου ήταν ενδεικτική της κρισιμότητας της κατάστασης. Καθώς η πολυετής λειψυδρία στο Ιράν έχει αγγίξει επίπεδα που περιγράφονται ως «άνευ προηγουμένου στη σύγχρονη εποχή», πλήθος πιστών συγκεντρώθηκε σε κεντρικό τζαμί της ιρανικής πρωτεύουσας, αναπέμποντας προσευχές για βροχή. Ωστόσο, όπως επισημαίνουν διεθνείς αναλυτές, καμία μεταφυσική επίκληση δεν δύναται να αντισταθμίσει τις συνέπειες δεκαετιών κακοδιαχείρισης των υδάτινων πόρων, οι οποίες επιδεινώνονται ραγδαία από την επιταχυνόμενη κλιματική αλλαγή.Η ξηρασία στο Ιράν έχει πάψει να θεωρείται ένα συγκυριακό μετεωρολογικό συμβάν. Εδώ και έξι διαδοχικά έτη, η χώρα βιώνει εξαιρετικά χαμηλά ύψη βροχοπτώσεων, με αποτέλεσμα τα στρατηγικά αποθέματα νερού στους ταμιευτήρες να έχουν συρρικνωθεί σε οριακά επίπεδα. Αναφορές υποδεικνύουν ότι η πληρότητα αγγίζει μόλις το 10% των φραγμάτων , ενώ ο Πρόεδρος της χώρας, Μασούντ Πεζεσκιάν (Masoud Pezeshkian), προέβη σε μια δραματική προειδοποίηση για το μέλλον της πρωτεύουσας: εάν η κατάσταση συνεχίσει να επιδεινώνεται με τους τρέχοντες ρυθμούς, η ευρύτερη μητροπολιτική περιοχή της Τεχεράνης –η οποία φιλοξενεί περίπου 15 εκατομμύρια κατοίκους– ενδέχεται να αντιμετωπίσει το ενδεχόμενο εκκένωσης.
Η Συρία και η κατάρρευση υποδομών
Η τρέχουσα κρίση διαχείρισης ύδατος στο Ιράν ανακαλεί στη μνήμη τη δραματική εμπειρία της Συρίας κατά την περίοδο 2006–2011. Εκείνη την εποχή, η χώρα βίωσε, σύμφωνα με το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη (UNDP), τη «χειρότερη μακροχρόνια ξηρασία από τότε που αναπτύχθηκαν οι πρώτοι αγροτικοί πολιτισμοί στην Εύφορη Ημισέληνο». Η παρατεταμένη ξηρασία λειτούργησε ως πολλαπλασιαστής των κοινωνικών εντάσεων, τις οποίες ακολούθησε η βίαιη καταστολή από το καθεστώς του Μπασάρ αλ Άσαντ και, εν συνεχεία, ένας καταστροφικός εμφύλιος πόλεμος. Κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών, κρίσιμες υποδομές όπως μονάδες επεξεργασίας νερού, κεντρικά αντλιοστάσια και δίκτυα μεταφοράς υπέστησαν ολοκληρωτική διάλυση, κληροδοτώντας στη χώρα μια ανυπολόγιστη ανθρωπιστική και περιβαλλοντική τραγωδία.
Υδρο-ηγεμονία με φόντο Τίγρη και Ευφράτη
Στο επίκεντρο των περιφερειακών υδρο-γεωπολιτικών πιέσεων βρίσκεται η Τουρκία. Η Άγκυρα έχει επενδύσει στρατηγικά σε εκτεταμένα υδροηλεκτρικά και φραγματικά έργα κατά μήκος των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη, μειώνοντας ριζικά τις ροές των υδάτων προς τις γειτονικές χώρες, τη Συρία και το Ιράκ. Σύμφωνα με διαθέσιμες εκτιμήσεις, η παροχή νερού προς το Ιράκ μέσω των δύο αυτών ιστορικών ποταμών έχει μειωθεί κατά ποσοστό που αγγίζει το 80% από το 1975 έως σήμερα. Παρότι οι διμερείς σχέσεις της Βαγδάτης και της Δαμασκού με την Τουρκία χαρακτηρίζονται παγίως από στρατιωτικές εντάσεις και βαθιά πολιτική καχυποψία, πρόσφατα καταγράφηκε μια σπάνια στιγμή διπλωματικής αποκλιμάκωσης. Η Βαγδάτη και η Άγκυρα προχώρησαν στην υπογραφή συμφωνίας για τη διαχείριση των υδάτων, παρακάμπτοντας προσωρινά τις συγκρούσεις που μαίνονται στο βόρειο Ιράκ.
Το Ισραήλ ως περιφερειακή υπερδύναμη
Μέσα σε ένα περιβάλλον γενικευμένης περιφερειακής λειψυδρίας, το Ισραήλ έχει αναδειχθεί σε απροσδόκητη «υπερδύναμη νερού». Σύμφωνα με αναλύσεις πρώην Ισραηλινών διπλωματών, η τεχνολογική πρωτοπορία της χώρας σε μεθόδους διατήρησης και αφαλάτωσης έχει μεταβάλει τα δεδομένα σε μια περιοχή όπου οι φυσικοί υδάτινοι πόροι είναι εξαιρετικά περιορισμένοι. Ωστόσο, πέρα από την κάλυψη των εγχώριων αναγκών, το νερό αποτελεί πλέον και ένα ισχυρό εργαλείο άσκησης γεωπολιτικής επιρροής.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η συμφωνία ειρήνης του 1994 με την Ιορδανία, η οποία προέβλεπε την παροχή 50 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων επεξεργασμένου νερού ετησίως, έναν όγκο που το 2021 διπλασιάστηκε κατόπιν νέας συμφωνίας. Εντούτοις, ο πόλεμος στη Γάζα και η σφοδρή σύγκρουση με τη Χαμάς από το 2023 επέφεραν ρήξη στις διπλωματικές σχέσεις με το Αμμάν. Όταν η ισχύς της δεύτερης συμφωνίας έληξε, το Τελ Αβίβ απέφυγε αρχικά να την ανανεώσει. Η παράταση δόθηκε μόνο μετά την κρίσιμη ιορδανική συνδρομή στην αναχαίτιση ιρανικών drones και πυραύλων –και υπό την έντονη πίεση από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ιορδανία: Η πιο εύθραυστη εξίσωση
Ελάχιστες χώρες στην περιοχή είναι τόσο εκτεθειμένες στην υδρο-ηγεμονία τρίτων δυνάμεων όσο η Ιορδανία. Το Χασεμιτικό Βασίλειο κατατάσσεται σταθερά στις ξηρότερες χώρες παγκοσμίως, με έναν πληθυσμό που εκτοξεύτηκε από τα 3 εκατομμύρια τη δεκαετία του 1980 στα 11 εκατομμύρια σήμερα, εξαιτίας των υψηλών ρυθμών γεννήσεων και των μαζικών προσφυγικών ροών από τη Συρία, το Ιράκ και την Παλαιστίνη. Το κράτος, για λόγους διατήρησης της κοινωνικής συνοχής, επιμένει σε μια πολιτική γενναίων επιδοτήσεων στο νερό – μια πρακτική που πλέον θεωρείται οικονομικά και περιβαλλοντικά μη βιώσιμη.
Η «Εθνική Στρατηγική Νερού 2023–2040» και το φιλόδοξο έργο αφαλάτωσης και μεταφοράς νερού από την Άκαμπα στο Αμμάν επιχειρούν να δώσουν λύσεις, αλλά το κόστος είναι τεράστιο και ο χρόνος υλοποίησης μακρύς. Μέχρι την ολοκλήρωση αυτών των έργων, το Αμμάν θα παραμένει στρατηγικά εξαρτημένο από τις χώρες που ελέγχουν τις ανάντη ροές των ποταμών Ιορδάνη και Γιαρμούκ – κυρίως δηλαδή από το Ισραήλ και τη Συρία.
Η Αίγυπτος και ο Νείλος που «στενεύει»
Στην αφρικανική ήπειρο, η μεγάλη υδρο-γεωπολιτική αντιπαράθεση εκτυλίσσεται γύρω από τον Νείλο. Το Μεγάλο Φράγμα της Αναγέννησης της Αιθιοπίας (GERD), που εγκαινιάστηκε τον Σεπτέμβριο, αποτελεί τον μεγαλύτερο υδροηλεκτρικό σταθμό στην Αφρική και εμβληματικό έργο για την Αντίς Αμπέμπα. Για την Αίγυπτο, όμως, όπου το 93% των υδάτινων αναγκών καλύπτεται από τον Νείλο, ο οποίος αποτελεί ουσιαστικά τη μοναδική πηγή γλυκού νερού, το έργο τροφοδοτεί υπαρξιακούς φόβους για δραματική μείωση των ροών και άσκηση γεωπολιτικής πίεσης.
Το Ισραήλ, που διατηρεί ιστορική στρατηγική σχέση με την Αιθιοπία ήδη από τη δεκαετία του 1950 –στο πλαίσιο της «συμμαχίας περιφερειακών, μη αραβικών κρατών»– δεν εμπλέκεται άμεσα στην εν λόγω αντιπαράθεση. Όμως, όπως σημειώνουν έμπειρες διπλωματικές πηγές, η αποσταθεροποίηση της Αιγύπτου δεν είναι κάτι που το Τελ Αβίβ θα ήθελε απαραίτητα να αποτρέψει, δεδομένου ότι απορροφά την προσοχή και τους πόρους του Καΐρου μακριά από τα σύνορα με το Ισραήλ.
Νερό, η επόμενη μεγάλη γραμμή ρήξης
Καθώς η κλιματική κρίση εντείνεται, το νερό παύει να αποτελεί αποκλειστικά περιβαλλοντικό δείκτη. Μετατρέπεται σε κρίσιμο δείκτη εθνικής ασφάλειας, κοινωνικής συνοχής και διπλωματικής πίεσης. Η επόμενη δεκαετία θα κριθεί από το ποιος ελέγχει τις ροές, τις υποδομές, καθώς και τις τεχνολογίες αφαλάτωσης, ανακύκλωσης και μεταφοράς υδάτινων πόρων.
Για τις χώρες της ευρύτερης περιοχής, το συμπέρασμα είναι σαφές: αν επιθυμούν να αποφύγουν νέους πολέμους, ανεξέλεγκτες μεταναστευτικές εκρήξεις και κατάρρευση των κρατικών υποδομών, η διπλωματία –και όχι οι «μοναχικές» εθνικές λύσεις– πρέπει να βρεθεί στο κέντρο των στρατηγικών τους σχεδιασμών. Οι τεχνολογικές μεταφορές, οι διακρατικές συμφωνίες διαμοιρασμού και οι περιφερειακές εγγυήσεις σταθεροποίησης θα καθορίσουν ποιος θα αντέξει στις νέες συνθήκες και ποιος θα «στεγνώσει» πρώτος.
πηγή
Οι απόψεις που αναφέρονται στο κείμενο είναι προσωπικές του αρθρογράφου και δεν εκφράζουν απαραίτητα τη θέση του Ellada simera.
Δημοσίευση σχολίου