Του ΣΠΥΡΟΥ ΜΑΝΟΥΣΕΛΗΟ πλανήτης Γη διαθέτει δύο «πνεύμονες» για την παραγωγή του πολύτιμου για τη ζωή οξυγόνου. Και ενώ όλοι γνωρίζουν ότι ο πρώτος «πνεύμονας» συγκροτείται από τα χερσαία φυτά και τα δάση, πολύ λιγότεροι υποψιάζονται ότι οι ωκεανοί αποτελούν τον δεύτερο πολύτιμο «πνεύμονα» ζωής στον πλανήτη μας. Το ένα στα δύο μόρια οξυγόνου που αναπνέουμε παράγεται από θαλάσσιους μικροοργανισμούς.....
Eric KarsentiΟι ωκεανοί καλύπτουν τα δύο τρίτα της επιφάνειας της Γης και όχι μόνο φιλοξενούν ποικίλα είδη ψαριών αλλά περιλαμβάνουν και τεράστιες εκτάσεις υγρών λειμώνων στους οποίους ζει το γνωστό σε όλους πλαγκτόν καθώς και πολλοί άλλοι συμβιοτικοί μικροοργανισμοί. Μέσω της φωτοσυνθετικής τους δραστηριότητας αυτοί οι θαλάσσιοι μικροοργανισμοί αποτελούν όχι μόνο μια πολύ σημαντική πηγή οξυγόνου, αλλά και μια τεράστια δεξαμενή αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα (CO2). Υπολογίζεται μάλιστα ότι απορροφούν περισσότερο από το μισό του επιβλαβούς CO2 που παράγεται πάνω στη Γη.
Θα έπρεπε λοιπόν να είναι σε όλους φανερό ότι η προστασία των ωκεανών και των οργανισμών που ζουν μέσα σε αυτούς είναι κάτι που μας αφορά άμεσα, γιατί από αυτήν εξαρτάται η ποιότητα της ζωής στον πλανήτη μας. Παραδόξως, αυτό το σύνθετο οικοσύστημα έχει ελάχιστα μελετηθεί, μολονότι απειλείται από τις δραματικές κλιματικές αλλαγές και τη γενικευμένη οικολογική υποβάθμιση. Αυτό το γνωστικό κενό επιχειρεί να καλύψει η διεθνής επιστημονική αποστολή Tara Oceans με το τριετές ταξίδι της στους επτά ωκεανούς του πλανήτη για να μελετήσει τους μηχανισμούς που ρυθμίζουν την ποιότητα ζωής των ωκεανών.
Στην αποστολή αυτή έχουν επιστρατευτεί ειδικοί από όλους τους επιστημονικούς κλάδους που σχετίζονται με τη μελέτη των ωκεανών: ωκεανογράφοι, βιολόγοι, γενετιστές και φυσικοί από τα πιο διακεκριμένα ευρωπαϊκά εργαστήρια θα συνεργαστούν στενά για να αναλύσουν τα πολύτιμα δεδομένα που θα συγκεντρώσει η θαλάσσια αποστολή. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι θα δημιουργηθεί χάρη στην Tara Oceans μια δημόσια βάση δεδομένων με ελεύθερη πρόσβαση για τον καθένα: η «Bio-bank».
Βασικός υποστηρικτής της αποστολής Tara Oceans είναι το Tara Expeditions, ένα πρόγραμμα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που χρηματοδοτείται από τον γαλλικό οίκο μόδας agnes b. Επικεφαλής του προγράμματος αυτού είναι ο Etienne Bourgois, γενικός διευθυντής του οίκου. Η ιδέα όμως αυτού του πρόσφατου ερευνητικού προγράμματος ανήκει σε έναν επιφανή Ευρωπαίο βιολόγο, τον Eric Karsenti, ο οποίος και ανέλαβε τον γενικό επιστημονικό συντονισμό του όλου εγχειρήματος. Να πώς περιγράφει ο ίδιος τη γέννηση αυτής της ιδέας: «Πριν από καμιά δεκαριά χρόνια διάβαζα το βιβλίο του Δαρβίνου "Το ταξίδι του Μπιγκλ", όπου περιέγραφε την περιπέτεια χάρη στην οποία γεννήθηκε η θεωρία της εξέλιξης των ειδών, πάνω στην οποία βασίζεται η μετέπειτα ανάπτυξη τόσο της βιολογίας όσο και της ανθρωπολογίας. Ετσι, σκέφτηκα ότι θα μπορούσε να γίνει σήμερα ένα ανάλογο ταξίδι για να μελετηθεί η βιοποικιλότητα των ωκεανών, και ειδικότερα του πλαγκτόν και των κοραλλιογενών υφάλων».
Το Tara Oceans έφτασε στον Φλοίσβο στις 25 Νοεμβρίου και θα μείνει στην Ελλάδα μέχρι αύριο για να συλλέξει δείγματα πλαγκτόν που βρίσκονται σε βάθος δύο χιλιάδων μέτρων στις θάλασσές μας. Με την ευκαιρία της επίσκεψης του σκάφους ζητήσαμε από τον Eric Karsenti, επιστημονικό «καπετάνιο» του Tara, να παρουσιάσει ο ίδιος, παρά τον φόρτο εργασιών του, στους αναγνώστες της «Ε» τους άμεσους αλλά και τους απώτερους στόχους αυτής της σημαντικής ερευνητικής αποστολής.
Ποιος είναι ο στόχος αυτού του πολύχρονου ερευνητικού ταξιδιού;
«Οι ωκεανοί περιέχουν τεράστιες ποσότητες μικροοργανισμών: ιούς, βακτήρια, πολυκύτταρους και σύνθετους μικροοργανισμούς όπως τα φύκη και άλλους οργανισμούς που τρέφονται από τα φύκη, πολυκύτταρους μικροοργανισμούς που μοιάζουν με μικρά οστρακοειδή ή θαλάσσια έντομα και νύμφες ψαριών. Τα μονοκύτταρα φύκη χρησιμοποιούν την ηλιακή ενέργεια και χημικές ουσίες διαλυμένες στο νερό για να τραφούν (όπως το διοξείδιο του άνθρακα), με αποτέλεσμα οι άλλοι οργανισμοί να βρίσκονται σε εξάρτηση από αυτά. Το σύνολο αυτών των οργανισμών, που αντιστοιχούν σε μια σημαντική μάζα ζωής του πλανήτη, είναι συνεπώς το θεμέλιο της διατροφικής αλυσίδας των ωκεανών. Πρόκειται λοιπόν για τον βιολογικό αντιδραστήρα της θαλάσσιας ζωής. Από την άλλη μεριά, οι εν λόγω οργανισμοί βρίσκονται στο επίκεντρο του πλανητικού μηχανισμού της κλιματικής ρύθμισης, δεδομένου ότι είναι υπεύθυνοι για την παραγωγή της μισής ποσότητας του οξυγόνου που αναπνέουμε αλλά και για την κατακράτηση του διοξειδίου του άνθρακα.
Δυστυχώς δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα για τη θέση των περισσότερων από αυτούς τους οργανισμούς στο γενεαλογικό δέντρο της ζωής. Η ζωή μάλλον εμφανίστηκε στους ωκεανούς και άρχισε να εξελίσσεται και να διαφοροποιείται μέσα στο θαλάσσιο περιβάλλον. Το περιβάλλον αυτό είναι πολύ διαφορετικό από το χερσαίο περιβάλλον. Πρόκειται για ένα υγρό περιβάλλον χωρίς φυσικά σύνορα, μέσα στο οποίο οι οργανισμοί δεν αισθάνονται παρά ελάχιστα τη βαρύτητα. Συνεπώς μπορούμε με το πρόγραμμά μας να θέσουμε ενδιαφέροντα ερωτήματα σχετικά με τους μηχανισμούς που ρύθμισαν την εξέλιξη των θαλάσσιων μικροοργανισμών.
Ο στόχος λοιπόν του Tara είναι να ανακαλύψει τη θαλάσσια βιοποικιλότητα και να διερευνήσει την ιδιαίτερη φύση της στους ωκεανούς του κόσμου προκειμένου να την κατανοήσουμε καλύτερα, να προσπαθήσουμε δηλαδή να κατανοήσουμε τον τρόπο που εξελίχθηκε κατά το παρελθόν και τον τρόπο που ενδεχομένως θα εξελιχθεί στο άμεσο μέλλον ανάλογα με τις κλιματικές και περιβαλλοντικές αλλαγές».
Γιατί θεωρείτε αναγκαία μια τόσο εκτεταμένη ωκεανογραφική έρευνα; Πιστεύετε ότι τα αποτελέσματά της μπορεί να συμβάλουν στην οικολογική ευαισθητοποίηση των πολιτικών και των κυβερνήσεων; «Το ερευνητικό μας ταξίδι θα διαρκέσει τρία ολόκληρα χρόνια επειδή τόσος χρόνος απαιτείται για να διασχίσουμε εκατόν πενήντα χιλιάδες χιλιόμετρα θαλάσσιας διαδρομής παίρνοντας δείγματα κάθε δύο μέρες και επειδή θα σταματάμε το ταξίδι εδώ κι εκεί για να στέλνουμε τα δείγματα και τα ευρήματα και για να επισκευάζουμε τα όργανα του πλοίου. Συντρέχουν, πάντως, αρκετοί λόγοι που δικαιολογούν επαρκώς και καθιστούν εξαιρετικά επιτακτική την ανάγκη ολοκλήρωσης αυτής της έρευνας.
Ενας πρώτος και ιδιαίτερα σημαντικός λόγος είναι ότι δεν γνωρίζουμε ακόμη την ακριβή δομή και σύσταση αυτών των οικοσυστημάτων, μολονότι εδώ και πέντε χρόνια διαθέτουμε τα απαραίτητα μέσα για να το κάνουμε, όπως π.χ. τις μεθόδους της γενωμικής και τις νέες ισχυρές απεικονιστικές τεχνικές. Συνεπώς, η έρευνα αυτή ικανοποιεί πρωτίστως γνωστικές μας ανάγκες.
Δεύτερον, αγνοούμε παντελώς πώς θα αντιδράσουν αυτά τα οικοσυστήματα στις αλλαγές της θερμοκρασίας των θαλάσσιων υδάτων οι οποίες προβλέπεται ότι θα επέλθουν τα επόμενα χρόνια. Ωστόσο, είναι γνωστό ότι αρκετά από τα θαλάσσια είδη οργανισμών είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα ακόμη και σε ελάχιστες μεταβολές της θερμοκρασίας, της τάξης του μισού βαθμού! Γνωρίζουμε επίσης ότι όταν αλλάζει ή εξαλείφεται ένας κρίκος αυτής της διατροφικής αλυσίδας, το σύνολο του συγκεκριμένου οικοσυστήματος μπορεί να καταρρεύσει, με αποτέλεσμα, για παράδειγμα, να δημιουργηθούν ωκεάνιες περιοχές χωρίς οξυγόνο, κάτι που προφανώς έχει δραματικές συνέπειες στα ψάρια αλλά και... στην αλιεία. Είναι λοιπόν επιτακτική ανάγκη να κατανοήσουμε βαθύτερα αυτά τα ωκεάνια οικοσυστήματα για να είμαστε σε θέση να προβλέψουμε την εξέλιξή τους σε τοπικό και πλανητικό επίπεδο. Προφανώς, θα κάνουμε ό,τι μπορούμε για να πληροφορήσουμε τους πολιτικούς για τις ανακαλύψεις μας· όμως μόνον ο συνδυασμός των αποτελεσμάτων του Tara και πολλών άλλων ερευνών μπορεί να επιτρέψει κάποια πρόοδο στην επίλυση ενός τόσο πολυσύνθετου προβλήματος».
Πώς, όμως, και πού θα αποθηκευτούν ή θα αναλυθούν όλα τα ευρήματα αυτής της έρευνας; Και κυρίως ποιοι θα έχουν δικαίωμα πρόσβασης σε αυτά;
«Ολα τα δείγματα που συλλέγουμε αποστέλλονται στα ειδικά εργαστήρια που συμμετέχουν στο πρόγραμμα Tara Oceans, τα οποία και οφείλουν να τα αναλύσουν. Ετσι, όλα μας τα ευρήματα στέλνονται κάθε μήνα στα εργαστήρια EMBL της Γερμανίας όπου και ταξινομούνται. Υπάρχουν πολλοί τρόποι ανάλυσης: η ταυτοποίηση των ειδών μέσω της απεικόνισης μεγάλης εμβέλειας, η ποσοτική τους ανάλυση στα συγκεκριμένα περιβάλλοντα, οι γενετικές τους αναλύσεις και τέλος, η ανάλυση των φυσικών, χημικών και ωκεανογραφικών δεδομένων.
Οι ερευνητές που θα αναλύσουν τα δεδομένα και τα ευρήματα είναι τα μέλη της ερευνητικής ομάδας Tara, όμως στο σύνολο των αποτελεσμάτων που θα προκύψουν από αυτές τις αναλύσεις θα έχουν ελεύθερη πρόσβαση όλα τα ενδιαφερόμενα μέλη της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας μέσω ενός δικτύου που θα συνδέεται με την κεντρική βάση των δεδομένων. Φυσικά και άλλα εργαστήρια εκτός αυτών που συνεργάζονται με το Tara Oceans έχουν δυνατότητα να γίνουν συνεργάτες».
Το πρόγραμμα Tara, στην πραγματικότητα, εμπλέκεται άμεσα και συμμετέχει ενεργά στον αγώνα για την προστασία του περιβάλλοντος. Πιστεύετε ότι η παγκόσμια καταστροφή του περιβάλλοντος συνδέεται με την ολοφάνερη παρακμή των δημοκρατικών αξιών στις οικονομικά αναπτυγμένες χώρες; Και πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτή τη μεγάλη οικο-δημοκρατική κρίση;
«Πράγματι, το ερευνητικό πρόγραμμα Tara Oceans συμμετέχει στον αγώνα για την προστασία του περιβάλλοντος τόσο μέσω της παραγωγής νέας γνώσης όσο και μέσω της εκπαίδευσης και πληροφόρησης του ευρύτερου κοινού σχετικά με την ομορφιά, την πολυπλοκότητα και τη στενή αλληλεξάρτηση όλων των συστημάτων ζωής του πλανήτη μας.
Οσον αφορά το θέμα της δημοκρατίας σήμερα, θεωρώ ότι τα προβλήματα που συνδέονται με το περιβάλλον προκύπτουν από την απόσταση και τον αυθαίρετο διαχωρισμό μεταξύ της ταχύτητας με την οποία οι επιστημονικές ανακαλύψεις επιτρέπουν την ανάπτυξη νέων σημαντικών τεχνολογικών επιτεύξεων και την εμφανή ανεπάρκειά μας να διαχειριστούμε προς όφελος του κοινωνικού συνόλου τις επιπτώσεις αυτών των τεχνοεπιστημονικών επιτευγμάτων. Είναι βέβαια προφανές ότι τα δημοκρατικά καθεστώτα είναι τα μόνα που μπορούν να διαχειριστούν αυτά τα προβλήματα και να δράσουν αποτελεσματικά. Ωστόσο, η ίδια η αρχή του οικονομικού συστήματος μέσα στο οποίο ζούμε, και το οποίο βασίζεται στην τυφλή οικονομική ανάπτυξη και στην υπέρμετρη κατανάλωση, οδηγεί αποκλειστικά στην παγκοσμιοποίηση των αρχών της αγοράς και συνεπώς στον εκφυλισμό του περιβάλλοντος. Αυτή ακριβώς η οικολογικά τυφλή παραγωγική υπερδραστηριότητα οδηγεί σε μαζικές τροποποιήσεις της χημείας του πλανήτη και συνεπώς στη δραματική καταστροφή της δυναμικής οικολογικής ισορροπίας του πλανήτη μας.
Επομένως, σήμερα είναι απαραίτητη η ικανοποίηση κάποιων συνθηκών ώστε να σταματήσουμε εγκαίρως να θέτουμε σε κίνδυνο το μέλλον της ζωής στον πλανήτη μας. Πρώτα απ' όλα απαιτείται αγώνας από τους λαούς όλων των χωρών για την καθολική δημοκρατία. Δεύτερον, άμεση προτεραιότητα όλων των δημοκρατικών συστημάτων θα πρέπει να είναι η ορθολογική -επιστημονική, πολιτική και οικονομική- διαχείριση των αγαθών του πλανήτη. Τρίτον, η παγκόσμια οικονομία είναι αναγκαίο να αλλάξει προτεραιότητες, να σταματήσει να αναπτύσσεται προς ένα σύστημα που βασίζεται αποκλειστικά στην αύξηση των καταναλωτικών προϊόντων και του κέρδους. Τέλος, είναι απαραίτητη μια νέα τεχνολογία που δεν θα αποβλέπει αποκλειστικά στο οικονομικό κέρδος, αλλά θα εντάσσεται αρμονικά στο γήινο οικοσύστημα. Ομως για την επίτευξη αυτού του στόχου απαιτείται πρωτίστως η βαθύτερη γνώση του οικοσυστήματος· και το πρόγραμμα Tara συνιστά ένα μικρό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. Με άλλα λόγια, το πρόβλημα του περιβάλλοντος είναι ένα κατ' εξοχήν πολιτικό πρόβλημα». *
Ποιος είναι ο Eric Karsenti
Διευθυντής έρευνας του τμήματος κυτταρικής βιολογίας και βιοφυσικής στο Ευρωπαϊκό Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας (EMBL) στη Χαϊδελβέργη, ένα από τα σημαντικότερα διεθνώς κέντρα έρευνας στο πεδίο της μοριακής βιολογίας, η λειτουργία του οποίου εξασφαλίζεται από κονδύλια για τη δημόσια έρευνα είκοσι κρατών-μελών της Ε.Ε.
Ταυτόχρονα είναι διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας (CNRS) και από το 1999 αντεπιστέλλον μέλος της γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών. Αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές του στις βιολογικές επιστήμες, έκανε το διδακτορικό του το 1979 στο Ινστιτούτο Παστέρ στο Παρίσι, όπου εργάστηκε στο περίφημο τμήμα ανοσοβιολογίας, την εποχή που διευθυντής του τμήματος αυτού ήταν ο επιφανής Ελληνας ανοσολόγος Στρατής Αβραμέας, δάσκαλος και μέχρι σήμερα φίλος του.
Από εκείνα τα χρόνια ο Eric Karsenti διατηρούσε πολύ στενές σχέσεις με Ελληνες επιστήμονες και διανοουμένους που ζούσαν στο Παρίσι εκείνη τη σκοτεινή για την Ελλάδα εποχή. Μάλιστα, σε όλη τη διάρκεια της επταετίας βοήθησε και συμπαραστάθηκε ενεργά στον αγώνα της ελληνικής κοινότητας ενάντια στη χούντα.
Δημοσίευση σχολίου