Χρήστος Γ. Κτενάς
Συνεχείς εκκλήσεις του ουκρανού προέδρου Ζελένσκι για συνομιλίες με τον Πούτιν, ακόμη και «αν υπάρχει έστω 1% πιθανότητα να σταματήσει ο πόλεμος». Εργώδης διπλωματία, στο προσκήνιο και στο παρασκήνιο, πολλών χωρών, ανάμεσα τους και των μεγάλων της Ανατολής, Κίνας και Ινδίας. Μικρές «ρωγμές» στις απαιτήσεις της Μόσχας για να σταματήσει ο πόλεμος, όπου π.χ. πλέον υπόσχεται ότι θα αποχωρήσει από τις περιοχές που έχει ήδη καταλάβει. Φαίνεται έτσι και ευτυχώς -αλλά όχι και οριστικώς- πως πίσω από τους βομβαρδισμούς, την πολεμική ρητορεία, τις βαρύτατες εκφράσεις εκατέρωθεν, την επίκληση σε «ιστορικά δίκαια», «εθνικές ιδέες», «αποναζιστικοποιήσεις», υπάρχει μια προσπάθεια να τελειώσει αυτή η καταστροφή που γίνεται σήμερα στην Ουκρανία, από μια άδικη – το τονίζουμε- επίθεση των Ρώσων, που όμως έχει εγκλωβίσει και τους ίδιους.
Κάνουμε λοιπόν μια εκτίμηση: Του τι θα έχουν χάσει οι δύο εμπλεκόμενοι, Ρωσία και Ουκρανία, αν ο πόλεμος σταματήσει -με κάποιο τρόπο- αύριο το πρωί. Καθώς αυτή είναι η ανάλυση μας, πως και οι δύο χώρες θα βγουν βαρύτατα τραυματισμένες, με επιπτώσεις που θα κρατήσουν πολλά χρόνια για να αποσοβηθούν.
Ρωσία, σε διεθνή περιχαράκωση
Ξεκινώντας από τη Μόσχα, είναι σημαντικές οι οικονομικές επιπτώσεις που ήδη αντιμετωπίζει και κανείς δεν γνωρίζει πως θα εξελιχθούν, ακόμη και με παύση του πολέμου. Τα συμβάντα πολλά: όπως το κλείσιμο ή η αναστολή λειτουργίας δεκάδων δυτικών επιχειρήσεων στην χώρα με μεγάλες επιπτώσεις στην εγχώρια ανεργία και ανάπτυξη, η αύξηση του κόστους των τροφίμων και η μερική έλλειψη τους, η συρροή πολιτών στα ΑΤΜ και το μπλοκάρισμα των αποταμιεύσεων τους, η καταβαράθρωση του εθνικού νομίσματος, η συζήτηση για πιθανή χρεοκοπία στο εξωτερικό χρέος της χώρας, η διακοπή κρίσιμων εισαγωγών, η παύση διεθνών επενδύσεων, η έλλειψη ξένης τεχνογνωσίας, η κατάρρευση ρωσικών εταιριών που κάνουν διεθνείς συναλλαγές, το μπλοκάρισμα των συναλλαγματικών αποθεμάτων, και βέβαια το κλείσιμο μεγάλων εξαγωγικών αγορών για πάντα.
Έτσι, και να λήξει ο πόλεμος, η αλλαγή της σχέσης της Ρωσίας με την παγκοσμιοποιημένη οικονομία που είναι σημαντική θα φέρει μεγάλη ύφεση, με διάρρηξη της αναπτυξιακής πορείας της χώρας. Και δεν μπορούν να κρατήσουν για πάντα τα όποια προσεκτικά μαζεμένα αποθέματα συναλλάγματος και χρυσού (ως προετοιμασία όπως φαίνεται της πολεμικής δράσης). Το ΑΕΠ θα μειωθεί, με την αντίστοιχη γενική οπισθοδρόμηση. Όσο για τις εναλλακτικές συναλλαγές, π.χ. με Κίνα ή Ινδία, αυτές ούτε μπορούν να πολλαπλασιαστούν σε μια μέρα, ούτε υπάρχουν οι αντίστοιχες υποδομές. Π.χ. η Ρωσία έχει ένα μεγάλο δίκτυο αγωγών που πουλά φυσικό αέριο και πετρέλαιο στην Ευρώπη, αλλά όχι κάτι αντίστοιχο προς Κίνα. Και τέτοιες υποδομές χρειάζονται δεκαετίες για να δημιουργηθούν.
Απώλεια σημαντική έχει και θα συνεχίσει να έχει η Ρωσία σε πολιτικό κεφάλαιο και σε ήπια ισχύ. Και αυτό δεν «ξαναχτίζεται» εύκολα. Μπορεί η εποχή των πολέμων να έχει την κύρια δημοσιότητα, αλλά από τον 2ο Παγκόσμιο έως σήμερα το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη είναι ειρηνικό, παρά τις τοπικές συγκρούσεις. Και σε ένα τέτοιο περιβάλλον είναι το κύρος, το διπλωματικό και πολιτικό μέγεθος κάθε χώρας, η οικονομία της, ο πολιτισμός της και η επιρροή του, η σύναψη σχέσεων και συμφωνιών, η συμμετοχή σε διεθνείς οργανισμούς, συσπειρώσεις, συμμαχίες και συμπαρατάξεις, που καθορίζουν την πορεία του πλανήτη.
Η Ρωσία λοιπόν μετά τον πόλεμο θα πρέπει να αντιμετωπίσει έναν πλανήτη όπου σημαντικό μέρος του θα την βλέπει, δικαιολογημένα, με φόβο έως και αποστροφή. Σίγουρα θα βρεθούν και χώρες που θα θέλουν να την προσεταιριστούν λόγω «επίδειξης ισχύος», αλλά είναι άγνωστο με τι όρους θα το κάνουν. Πλέον η δυνατότητα της για διπλωματικούς ελιγμούς, σύναψη τοπικών συμμαχιών και φιλικών σχέσεων, η εμπορική, οικονομική, επέκταση τους, όλα θα επηρεαστούν προς το χειρότερο.
Θα μετρήσει βέβαια η χώρα τις ήδη σημαντικές πολεμικές απώλειες, ψυχών και υλικού. Η Ρωσία έχει 144 εκατομμύρια κατοίκους αλλά δεν της περισσεύουν οι εκατοντάδες (όπως παραδέχεται) νεκροί στην Ουκρανία, ή οι χιλιάδες όπως ήδη είναι. Και επίσης δεν της περισσεύουν οι όγκοι πολεμοφοδίων, αρμάτων, αεροσκαφών, πυραύλων που έχει ξοδέψει αφειδώς στην Ουκρανία, αποδυναμώνοντας το στρατηγικό της απόθεμα, και με πολύ μεγάλο κόστος αντικατάστασης.
Ακόμη, το «χαρτί» των πυρηνικών που διαθέτει θα πρέπει να το ενισχύσει, όπως και να αυξήσει δυσθεώρητα τις στρατιωτικές της δαπάνες, μιας και ο «απέναντι», δηλαδή το ΝΑΤΟ, είναι φανερό ότι θα ξεκινήσει μαζικούς επανεξοπλισμούς. Άρα η Ρωσία έχει ήδη η ίδια πέσει ξανά στην παγίδα των μεγάλων αμυντικών δαπανών, κάτι που στο παρελθόν είχε σοβαρές επιπτώσεις και στην επιβίωση της ΕΣΣΔ. Και βέβαια το ότι η Ουκρανία έχει αντέξει τόσες μέρες στη ρωσική εισβολή, αφήνει μεγάλα ερωτηματικά διεθνώς για την αποτελεσματικότητα και την πραγματική συμβατική στρατιωτική ισχύ της Μόσχας.
Μεγάλο κόστος, οικονομικό, γεωπολιτικό και στρατιωτικό θα έχει η Ρωσία και την επομένη του πολέμου, όταν θα πρέπει να διαχειριστεί τις όποιες περιοχές της Ουκρανίας έχει καταλάβει και θέλει να κρατήσει (αν κάνει κάτι τέτοιο). Είναι πλέον φανερό πως ο πληθυσμός εκεί δεν θα είναι φιλικός, θα υπάρχει διαρκής διεθνής πίεση, αλλά και η ανάγκη αστυνόμευσης, ανοικοδόμησης, υπεράσπισης των κατεχομένων με εκατοντάδες χιλιάδες στρατό και αστυνομικές δυνάμεις. Θα αξίζουν οι όποιες εκτάσεις όλο αυτό το κόστος; Και για πόσο;
Εκτίμηση μας, πως το δημοκρατικό έλλειμα θα συνεχιστεί, εφόσον έχουμε την ίδια δομή εξουσίας. Μια σύγχρονη χώρα του 2022, που φυλακίζει δημοσιογράφους, που βγάζει νόμους με σημαντικές κυρώσεις για την δημόσια κριτική, με σίγαση της αντιπολίτευσης, με τον Πούτιν σε θέση απολυταρχικού ηγέτη, περιστοιχισμένο από αυλοκόλακες, δεν είναι ζηλευτή, ακόμη και να έχει την ισχύ της Ρωσίας. Το σημερινό καθεστώς της Μόσχας απολαμβάνει μεγάλη δημοφιλία σε ένα παροξυσμό εθνικής υπερηφάνειας αλλά αυτό στην πραγματικότητα θα μπλοκάρει τις πολιτικές εξελίξεις. Καθώς όποιο άλλο κόμμα ή προσωπικότητα εγερθεί για να προβάλλει μια εναλλακτική, θα πρέπει να το κάνει τουλάχιστον για αρκετό καιρό μέσω «εξετάσεων» εθνικοφροσύνης. Μένοντας δηλαδή εγκλωβισμένο στη ρητορεία του Πούτιν, που έκανε το τεράστιο και εγκληματικό λάθος να ανοίξει εκ νέου την πολεμική αυλαία στην Ευρώπη.
Θα υπάρχει βέβαια το επακόλουθο των κοινωνικών αντιδράσεων και το αναμενόμενο έλλειμμα εμπιστοσύνης. Το ότι σε μια χώρα με τόσο ισχυρή κρατική εποπτεία βγήκε, έστω κάποιος, κόσμος στους δρόμους σε αντιπολεμικές διαδηλώσεις δεν είναι απλό. Και το γενικό κλίμα ανησυχίας του ρωσικού πληθυσμού, η φρίκη όταν ανακοινωθούν οι απώλειες στον πόλεμο, τα ερωτηματικά για τη διεξαγωγή του (σε όσους τα έχουν), η οικονομική κρίση και η άνοδος του εθνικισμού, όλα αυτά υπονομεύουν τον πυρήνα των σύγχρονων κοινωνιών. Δηλαδή το κλίμα εμπιστοσύνης, την έως και δεδομένη πίστη ότι «το σύστημα λειτουργεί και θα μου παρέχει μια ασφαλή ζωή». Τέτοιες απώλειες όχι μόνο έχουν αργή αναπλήρωση αλλά και μπορεί να παράγουν ισχυρές κοινωνικές δυναμικές αντίδρασης σε μεγάλο βάθος χρόνου.
Απώλεια επιρροής ειδικά στον περίγυρο. Έστω με εντάσεις και καχυποψία, η Ρωσία είχε χτίσει την προηγούμενη εικοσαετία μια λειτουργική σχέση με τις γειτονικές της χώρες. Είχε κάποιες σχέσεις με την Ουκρανία έως το 2014, είχε επαφές με Πολωνία, Φινλανδία, Σουηδία, Ρουμανία, Βουλγαρία, είχε εμπόριο, οικονομική συναλλαγή, επενδύσεις. Όλα αυτά τώρα παγώνουν ή και μειώνονται ραγδαία. Με αντίστοιχα αποτελέσματα στην ανάπτυξη της ίδιας της Ρωσίας με μεγέθυνση της περιφερειακής απομόνωσης της και μάλιστα από τον φυσικό της χώρο που είναι η Ευρώπη. Ενώ σημαντική θα είναι και η ύφεση των σχέσεων της με όλη τη Δύση με τα αντίστοιχα επακόλουθα αυτοπεριορισμού.
Όσο για την Κίνα, που θεωρητικά είναι το αναμενόμενο ρωσικό στήριγμα, αυτό δεν θα γίνει χωρίς ανταλλάγματα, με το Πεκίνο πλέον σε θέση ισχύος. Και ίσως εδώ προβάλλει ο μεγάλος κίνδυνος για το εθνικιστικό και φιλόδοξο φαντασιακό του Πούτιν, που πλέον μπορεί να αναγκαστεί να προσέλθει σε ένα τραπέζι ισχύος, όπου η χώρα του θα είναι το νο 3, και όχι το 2 της παγκόσμιας κατάταξης.
Ουκρανία, βομβαρδισμένη χώρα
Η παλαιά «Μικρορωσία» όπως λεγόταν η Ουκρανία, την επομένη του πολέμου θα μετρήσει, κατά πάσα πιθανότητα, απώλεια εδαφών και μάλιστα σημαντική. Κανείς δεν μπορεί να υπολογίσει ποια θα είναι αυτά, αλλά η Ρωσία έχει θέσει ως βασική προϋπόθεση να αναγνωριστεί η κυριαρχία της σε Κριμαία και Ντονμπάς. Αυτά λοιπόν είναι τα ελάχιστα που θα χάσει η Ουκρανία (οριστικά, μιας και τα έχει απωλέσει από το 2014), ενώ υπάρχει μεγάλη πιθανότητα για απώλειες στο Νότο, σε μεγάλες εκτάσεις γύρω από την Κριμαία, πιθανά την αποκοπή της από την Μαύρη Θάλασσα ενώ και το Ντονμπάς μπορεί να επεκταθεί.
Το οικονομικό κόστος του πολέμου βέβαια είναι τεράστιο. Μια χώρα που κάθε μέρα χωριά και πόλεις και υποδομές της βομβαρδίζονται, που χάνει λιμάνια, αεροδρόμια, δρόμους, βιομηχανίες, θα χρειαστεί δεκαετίες για να ξανασταθεί στα πόδια της. Ειδικά αν έχει να αντιμετωπίσει και ένα κύμα εκτοπισμένων στο εσωτερικό, μαζί με διαρροή προς το εξωτερικό, των πολλών χιλιάδων που δεν θα βλέπουν πλέον μέλλον στην χώρα τους. Υποθέτουμε πως θα υπάρξει διεθνής βοήθεια αλλά θα αρκεί αυτή για να ξαναστήσει στα πόδια της μια τόσο μεγάλη και ταλαιπωρημένη χώρα; Ενώ ειδικά τα ανατολικά της εδάφη, εκεί που γίνονται οι σφοδρότερες μάχες, είναι εκεί που βρίσκονται οι πιο μεγάλες βιομηχανίες και υποδομές της, όπως και σημαντικός ορυκτός πλούτος. Η Ουκρανία αντιμετωπίζει έτσι τον κίνδυνο να «επιστρέψει» σε μια κυρίως αγροτική οικονομία (όπως είναι στα δυτικά της) χάνοντας επαφή με τη σύγχρονη ανάπτυξη.
Εξάρτηση: Άλλος ένας μεγάλος κίνδυνος. Καθώς η «μικρή» μετά τον πόλεμο Ουκρανία πόσο εύκολα θα επιβιώσει έχοντας δίπλα της την πάντα απειλητική Ρωσία; Και που θα βρει κονδύλια ανοικοδόμησης, περίθαλψης των προσφύγων, ανάκαμψης; Αν λύση εδώ είναι η καταφυγή στη διεθνή «φιλανθρωπία» όπως είπαμε, αυτή θα εξαντληθεί για να αντικατασταθεί από σχέσεις πιο βαθιάς -ακόμη- εξάρτησης. Και αν αυτή η εξάρτηση είναι από την Ευρωπαϊκή Ένωση, τότε πάλι καλά. Η δική μας Ε.Ε. έχει σοβαρές δομές δημοκρατικής λειτουργίας, έστω και γραφειοκρατικής. Αν όμως είναι άλλες «δυνάμεις», τότε η Ουκρανία θα κάνει και τους ανάλογους συμβιβασμούς.
Και εδώ η πρόβλεψη μας είναι για εκ νέου δημοκρατικό έλλειμα. Μετά τον πόλεμο η Ουκρανία θα πρέπει ή να αντιμετωπίσει τους δαίμονες της ή να τους αγκαλιάσει σε ένα θανάσιμο χορό. Δεν μπορεί το Κίεβο να ζητά ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, βοήθεια από διεθνείς θεσμούς και να ανέχεται και να τροφοδοτεί νεοναζιστικά τάγματα και οργανώσεις. Όλα αυτά, τώρα με τον πόλεμο έχουν περάσει στο παρασκήνιο, αλλά δεν μπορεί να μείνουν για πολύ εκεί. Ακόμη, ο Ζελένσκι (είναι δεν είναι ικανός, αυτό είναι άλλη συζήτηση), δεν μπορεί να κρύψει το γενικό πρόβλημα θεσμών που αντιμετωπίζει η Ουκρανία. Υπάρχουν δράσεις κατά του Τύπου, κατά κοινοβουλευτικών κομμάτων, διαφθορά, τοπικοί ολιγάρχες-καρχαρίες, προβληματική εκπροσώπηση της κοινωνίας, αδύναμη κοινωνία των πολιτών. Τίποτα από όλα αυτά βέβαια δεν μπορεί να αιτιολογήσει την Ρωσική εισβολή, αλλά είναι ζητήματα που η Ουκρανία δεν έλυνε και θα συνεχίσουν να την υποβαθμίζουν.
Δυστυχώς μετά τον πόλεμο, οι ακροδεξιές ομάδες της χώρας θα είναι ακόμη πιο δύσκολο να ξεριζωθούν, μιας και θα έχουν ντυθεί με τα εύσημα του «υπερασπιστή της ελευθερίας»… Και με τον εθνικισμό να κυριαρχεί, σε μια εθνογένεση της Ουκρανίας και καθορισμό της ειδικής ταυτότητας της, μέσα όμως από μια δύσβατη και τραγική πολεμική πορεία, που θα επηρεάσει την εξέλιξη της, πιθανά προς άσχημες ατραπούς.
Στρατιωτικός μηδενισμός. Ακόμη και αν λήξει όπως είπαμε ο πόλεμος αύριο, η Ουκρανία έχει «κάψει» τεράστιο μέρος των ενόπλων δυνάμεων της και του εξοπλισμού της. Είτε σε μάχες, είτε από μη ανατάξιμες φθορές, η Ουκρανία ότι στρατιωτική υποδομή είχε, πρέπει να βρει τρόπο να την επανεφεύρει. Και εδώ μιλάμε για τεράστια κονδύλια, που δεν καλύπτονται από «δωρεές» φορητών αντιαρματικών και αντιαεροπορικών πυραύλων από τη Δύση. Ακόμη χειρότερα, με την Ρωσία δίπλα να ανασαίνει βαριά, η Ουκρανία οφείλει να συγκροτήσει σημαντικές στρατιωτικές δυνάμεις, με νέα δομή και στρατηγικές. Πώς και πότε είναι άγνωστο.
Χιλιάδες απώλειες ανθρώπων. Το ήδη χειρότερο. Νεκροί, τραυματίες, ξεριζωμένοι, απελπισμένοι, με χαμένες περιουσίες, δουλειές, υποδομές, μέλλον, ελπίδα. Ο πόλεμος έχει αυτή την διαλυτική δράση. Όσοι είναι ζωντανοί, την πρώτη μέρα της ειρήνης είναι και βαθιά στιγματισμένοι και η διαδικασία ανάκαμψης του ηθικού, της πίστης σε ένα καλύτερο αύριο, της διαχείρισης της απώλειας των νεκρών, της φροντίδας των δεινοπαθούντων, απαιτεί μεγάλο χρόνο, απαντοχή και αποθέματα ψυχικά. Θα τα βρει η Ουκρανία, ή θα εγκλωβιστεί σε νέους κύκλους εσωτερικής αντιπαράθεσης, καχυποψίας μεταξύ των διαφόρων κοινοτήτων της, διαχωρισμών σε «ουκρανόφωνους» και «ρωσόφωνους»;
Συνολικά απαισιόδοξη η εκτίμηση μας. Αλλά, ως κατακλείδα, την ελπίζουμε ως εξέλιξη, ως έναν παράδοξο στον πεσιμισμό του θετικό βηματισμό. Καθώς το να σταματήσει η σύρραξη, ακόμη και με τέτοια τραύματα για τις εμπλεκόμενες χώρες, είναι απόλυτα προτιμητέο από το να συνεχιστεί. Η καταβόθρα ψυχών, προόδου και ήθους που ονομάζεται «πόλεμος» είναι η χειρότερη επιλογή, ένα καθαρόαιμο σύμπτωμα της βαριάς παθολογίας στην οποία μπορεί να οδηγηθεί μια ανθρώπινη κοινωνία. Και κανείς δεν αντέχει, ειδικά στις σύγχρονες εποχές, ένα τόσο βαθύ τραύμα να αιμορραγεί.
Δημοσίευση σχολίου