Ε.Ε: Δάνεια για εξοπλισμούς έως και 45 χρόνια… Μέσα η Τουρκία.

SAFE: δάνεια για εξοπλισμούς έως 45 χρόνια, η τουρκική σφήνα και το δίλημμα Ελλάδας & Κύπρου – Το νέο χρηματοδοτικό εργαλείο ύψους 150 δις ευρώ που είχε ανακοινωθεί πριν μερικές μέρες για την ενίσχυση των αμυντικών προμηθειών, και το οποίο φέρει πλέον το όνομα SAFE (Security Action For Europe: Δράση Ασφαλείας για την Ευρώπη), αποτελεί για τη χώρα μας νέα πηγή δανεισμού για τη χρηματοδότηση του εξοπλιστικού προγράμματος αλλά ταυτόχρονα φέρει Ελλάδα και Κύπρο έναντι σοβαρού διλήμματος.

Υπενθυμίζεται ότι την Τετάρτη 19 Μαρτίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την προαναγγελθείσα και πολυαναμενόμενη Λευκή Βίβλο για την Ευρωπαϊκή Άμυνα, στην οποία περιλαμβάνονται προτάσεις κι σχέδια δράσης της Επιτροπής για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας, με στόχευση κυρίως την αγορά και τη βιομηχανία, που αποτελεί άλλωστε το αντικείμενο των αρμοδιοτήτων της. Με δεδομένη την ανακοίνωση προ ολίγων ημερών από την ίδια την πρόεδρο της Επιτροπής του σχεδίου REARM EUROPE, τα σημαντικότερα σημεία του οποίου ήταν ήδη γνωστά, αυτό που δικαιολογημένα προσέλκυσε την προσοχή ήταν οι λεπτομέρειες σχετικά με το SAFE.

Το SAFE είναι ένα έκτακτο χρηματοδοτικό εργαλείο του οποίου ο στόχος είναι η μαζική επένδυση στην αμυντική βιομηχανία μέσω κοινών προμηθειών. Η βασική λογική του εργαλείου είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) θα δανείζεται από τις αγορές και θα προσφέρει στα κράτη-μέλη και λοιπές δικαιούχες χώρες δάνεια με ευνοϊκούς όρους αποπληρωμής, η οποία θα μπορεί να εκταθεί σε διάρκεια μέχρι 45 έτη και με επιτόκιο που θα εξαρτάται από το κόστος δανεισμού της ίδιας της ΕΕ.

Σύμφωνα με το σχέδιο κανονισμού που δημοσιεύθηκε, τα προτεινόμενα βασικά χαρακτηριστικά του προγράμματος είναι τα ακόλουθα:

· Το πρόγραμμα θα χρηματοδοτεί την προμήθεια από τα Κράτη – Μέλη (Κ-Μ) δύο κατηγοριών υλικών:

1. Πυρομαχικά και πυραύλους, συστήματα πυροβολικού, μικρά Μη Επανδρωμένα Αεροχήματα (ΜΕΑ) (NATO class 1) και αντίστοιχα συστήματα anti-drones, προστασία κρίσιμων εγκαταστάσεων, κυβερνοασφάλεια και στρατιωτική κινητικότητα.

2. Αντιαεροπορική κι αντιπυραυλική άμυνα, μεγαλύτερης κατηγορίας MEA (NATO class 2&3) και αντίστοιχα συστήματα anti-drones, στρατηγικούς «καταλύτες» (strategic enablers), προστασία διαστημικών συστημάτων, τεχνητή νοημοσύνη και Ηλεκτρονικός Πόλεμος.

· Οι προμήθειες θα πρέπει να γίνονται από τουλάχιστον ένα Κ-Μ κι ακόμα ένα Κ-Μ ή μία από τις Ουκρανία, Νορβηγία, Ισλανδία και Λίχτενσταιν. Ωστόσο για τους πρώτους 12 μήνες μπορούν οι προμήθειες να γίνονται και από ένα μόνο Κ-Μ υπό την προϋπόθεση ότι αυτό θα κάνει ότι μπορεί προκειμένου να διευκολύνει άλλες χώρες να συμμετάσχουν σε αυτή την προμήθεια. Προκειμένου να μην απορροφηθούν τα δάνεια μόνο από κάποιες χώρες, τίθεται ως όριο το 60% του συνολικού ποσού για τις τρεις χώρες με το μεγαλύτερο μερίδιο απορρόφησης.

· Η χρονική διάρκεια του προγράμματος θα είναι περιορισμένη: όλες οι χρηματοδοτήσεις θα έχουν εγκριθεί μέχρι τον Ιούνιο του 2027 και οι προϋποθέσεις για τις τελευταίες πληρωμές προς τις δικαιούχες χώρες θα έχουν καλυφθεί μέχρι το τέλος του 2030 χωρίς να αποκλείεται η πιθανότητα ωστόσο παράτασης.

· Η διαδικασία προβλέπει ότι τα ενδιαφερόμενα Κ-Μ θα πρέπει να καταθέσουν στην Επιτροπή σύντομα μετά από τη θέση του κανονισμού σε ισχύ ένα σχέδιο το οποίο θα περιγράφει το ακριβές αντικείμενο της προμήθειας από τις κατηγορίες 1 και 2, το κόστος, τις διαδικασίες προμήθειας, τον ρόλο της Ουκρανίας (αν υπάρχει) και τις ενέργειες που διασφαλίζουν τη συμμόρφωση με τα κριτήρια επιλεξιμότητας. Κατόπιν αυτού η Επιτροπή, εφόσον εγκρίνει την προμήθεια για χρηματοδότηση από το συγκεκριμένο εργαλείο, θα εκδίδει σχετική απόφαση στην οποία θα συμπεριλαμβάνει το ποσό της χρηματοδότησης και την αξιολόγησή της για το κατατεθέν σχέδιο.

· Κατόπιν αυτού θα συνάπτεται δανειακή σύμβαση διάρκειας μέχρι 45 ετών, προκαταρκτικό σχέδιο εκταμιεύσεων και σύμφωνο με τούς όρους και διαδικασίες εφαρμογής. Η εκταμίευση κάθε δόσης θα έπεται της έγκριση μιας εξαμηνιαίας αναφοράς προόδου την οποία θα υποβάλλει το δικαιούχο Κ-Μ.

· Τα κριτήρια επιλεξιμότητας ορίζουν ότι τα υπό προμήθεια συστήματα θα πρέπει να κατασκευάζονται εντός των Κ-Μ και δικαιούχων χωρών και από προμηθευτές κι υπεργολάβους υπό τον έλεγχό τους.

· Τουλάχιστον το 65% του κόστους του τελικού προϊόντος θα πρέπει να προέρχεται από εξαρτήματα που προέρχονται από την ΕΕ και τις δικαιούχες χώρες. Στο υπόλοιπο 35% δεν θα πρέπει να υπάρχει εξάρτημα από χώρα που αντιβαίνει στα συμφέροντα άμυνας και ασφάλειας της ΕΕ ή των Κ-Μ, σύμφωνα με τον τίτλο V της Συνθήκης της ΕΕ. Για την κατηγορία 2 δε, ορίζεται ότι οι ανάδοχοι θα πρέπει να έχουν το πλήρες δικαίωμα προσαρμογής, εξέλιξης κι αντικατάστασης εξαρτημάτων που προέρχονται από τρίτες χώρες.

· Το σχέδιο αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο συμμετοχής χωρών που είναι υποψήφια μέλη της ΕΕ ή χώρες που έχουν συνάψει συμφωνία στην άμυνα και την ασφάλεια. Οι όροι και προϋποθέσεις συμμετοχής εταιριών από αυτές τις τρίτες χώρες στους αναδόχους ή υπεργολάβους των προμηθειών, θα μπορούν να οριστούν σε διμερείς ή πολυμερείς συμφωνίες, όταν αυτές αφορούν διαφοροποίηση των κριτηρίων επιλεξιμότητας για τον τόπο και πόρους κατασκευής των συστημάτων κι εξαρτημάτων και τον έλεγχό τους.

Παρατηρήσεις κι ερωτήματα

Τα κριτήρια επιλεξιμότητας που περιλαμβάνονται στο σχέδιο κανονισμού προσδιορίζουν ισχυρή προτίμηση στα ευρωπαϊκά προϊόντα, ιδιαιτέρως για τα πιο σύνθετα από αυτά. Αυτό είναι μέχρι ενός σημείου εύλογο, με δεδομένο τον τρόπο που χρησιμοποιείται η νομική βάση του κανονισμού που αναφέρεται στην οικονομική πολιτική και στοχεύει στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής κατασκευαστικής ικανότητας σε μια δύσκολη συγκυρία.

Οι όροι αντανακλούν σε μεγάλο βαθμό την συζήτηση που διεξάγεται εντός του Συμβουλίου της ΕΕ για τους όρους επιλεξιμότητας στο EDIP (στον σύνδεσμο https://www.defence-point.gr/news/edip-elpida-gia-ton-elliniko-epanexoplismo), αλλά και την στροφή αρκετών Κ-Μ προς ευρωπαϊκές λύσεις λόγω της διατάραξης των σχέσεων εμπιστοσύνης με τις ΗΠΑ. Κάποιοι φοβούνται ότι, επειδή οι σχετικοί όροι θα δημιουργήσουν πεπατημένη και για άλλα μη έκτακτα σχετικά προγράμματα, μπορεί η σχετική διαμάχη να μεταφερθεί και στη διαπραγμάτευση του SAFE, ωστόσο άλλοι πιστεύουν ότι η σχετική διαμάχη θα είναι αρκετά μικρότερης έντασης επειδή η χρηματοδότηση αφορά δάνεια κι όχι ενισχύσεις.

Ένα ερώτημα που επίσης πλανάται είναι σε ποιο βαθμό ένα τέτοιο χρηματοδοτικό εργαλείο μπορεί να βοηθήσει επί της ουσίας, πέρα από την επικοινωνιακή επίδραση. Με δεδομένο ότι η χρηματοδότηση αυτή θα αποτελεί χρέος όπως και οποιοσδήποτε άλλος δανεισμός για αμυντικές δαπάνες, για αρκετά Κ-Μ η διαφορά του επιτοκίου δανεισμού από την ΕΕ και οι σχετικοί όροι αποπληρωμής σε σχέση με δανεισμό απευθείας από τις αγορές θα είναι ελάχιστη ή και ανύπαρκτη.

Επιπλέον, η χρηματοδότηση θα έχει πρόσθετο κόστος λόγω του συντονισμού που απαιτείται μεταξύ των Κ-Μ, των όρων επιλεξιμότητας για το τελικό προϊόν, και τον έλεγχο από την Επιτροπή της τήρησης της διαδικασίας για την εκταμίευση της χρηματοδότησης, που στην περίπτωση κρατικού δανεισμού απευθείας από τις αγορές δεν υπάρχουν. Δεν είναι τυχαίο ότι οι ηγεσίες αρκετών Κ-Μ, μεταξύ των οποίων και της Ελλάδας, εξέφρασαν και με αυτήν την ευκαιρία την προτίμησή τους σε ένα μεγαλύτερο πρόγραμμα που θα παρέχει στα Κ-Μ ενισχύσεις κι όχι δάνεια, αλλά αυτό προσέκρουσε στην αντίθεση αρκετών Κ-Μ για την ανάληψη κοινού χρέους.

Τα ανωτέρω ζητήματα αφορούν εξολοκλήρου και την Ελλάδα. Παρότι, κάποια από τα συστήματα που βρίσκονται στις κατηγορίες 1 και 2, αποτελούν άμεσες προτεραιότητες της χώρας, όπως η αντιαεροπορική κι αντιπυραυλική άμυνα, δεν είναι βέβαιο ότι η σχέση κόστους οφέλους από τη χρήση του SAFE θα αντιστάθμιζε αυτή άλλων επιλογών. Ακόμα λιγότερο βέβαιο είναι ότι οι σχετικές υπηρεσίες θα μπορούσαν να τροποποιήσουν κι οργανώσουν καταλλήλως τις διαδικασίες που χρειάζονται, και να ανταποκριθούν στο σχετικά «σφιχτό» χρονοδιάγραμμα που προβλέπεται.
Η είσοδος της Τουρκίας & το δίλημμα Ελλάδας και Κύπρου

Από τις 19 Μαρτίου που δόθηκε στη δημοσιότητα η πρόταση της Επιτροπής για τον κανονισμό SAFE (στον σύνδεσμο https://defence-industry-space.ec.europa.eu/document/download/6d6f889c-e58d-4caa-8f3b-8b93154fe206_en?filename=SAFE%20Regulation.pdf), δημιουργήθηκε το ερώτημα αν θα μπορούσε η Τουρκία και η βιομηχανία της να συμμετάσχει στις σχετικές προμήθειες.

Η Τουρκία, ως υποψήφιο μέλος της ΕΕ, ανήκει στις χώρες που θα μπορούσαν να ενταχθούν σε προμήθειες που λαμβάνουν χρηματοδότηση από το SAFE και οι όροι επιλεξιμότητας της τουρκικής βιομηχανίας ως αναδόχου και υπεργολάβου προμηθειών του SAFE, θα μπορούσαν να προσδιοριστούν εντός διμερών ή πολυμερών συμφωνιών. Επίσης προς διερεύνηση θα ήταν αν για τη σύναψη αυτών των συμφωνιών χρειάζεται η έγκριση των Κ-Μ και αν αυτή η έγκριση χρειάζεται να δοθεί ομοφώνως ή με τη συνήθη ειδική πλειοψηφία.

Στις 21 Μαρτίου 2025, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο εξέδωσε Δελτίο Τύπου, με το πρακτικό της διαδικτυακής συνόδου του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Antonio Costa, της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen και των ηγετών Ισλανδίας, Νορβηγίας, Τουρκίας και Ηνωμένου Βασιλείου. Στο δελτίο αναφέρεται σαφώς ότι «το Ηνωμένο Βασίλειο, ο Καναδάς ή η ΤΟΥΡΚΙΑ, μπορούν άμεσα να παρέχουν έως και το 35% ενός αμυντικού προϊόντος». Επίσης, σημειώνεται ότι «για να αυξηθεί η βιομηχανική συμμετοχή πέραν του 35%, είναι απαραίτητη μια εταιρική σχέση ασφάλειας και άμυνας (Security & Defence Partnership) και μια επακόλουθη συμφωνία σύνδεσης».

Δηλαδή, εφόσον ο κανονισμός τεθεί σε ισχύ με τη μορφή που έχει τότε:

>Η Τουρκία παρέχει άμεσα και άνευ προϋποθέσεων έως και το 35% ενός αμυντικού προϊόντος
>Εφόσον Ελλάδα και Κύπρος, δεν απορρίψουν την εταιρική σχέση ασφάλειας και άμυνας, τότε η τουρκική βιομηχανική συμμετοχή αυξάνεται.
>Αν η Ελλάδα δώσει εγγυήσεις για την ανεξαρτησία ελληνικής θυγατρικής στη λήψη αποφάσεων από τη μητρική εταιρία και τα περί επιλεξιμότητας, αμυντικά προϊόντα αρχικής προέλευσης τρίτων χωρών μπορούν να «ελληνοποιηθούν» και να χρηματοδοτηθεί η προμήθεια τους από το SAFE.

Εν κατακλείδι, με τον κανονισμό SAFE, Ελλάδα και Κύπρος αντιμετωπίζουν μείζον δίλημμα σε ό,τι αφορά τις σχέσεις με την Τουρκία σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο (ΕΕ) και ταυτόχρονα για τη χώρα μας δημιουργείται «παράθυρο ευκαιρίας» σε βιομηχανικό επίπεδο.

πηγή


Οι απόψεις που αναφέρονται στο κείμενο είναι προσωπικές του αρθρογράφου και δεν εκφράζουν απαραίτητα τη θέση του Ellada simera.