Ο πρόεδρος της Γαλλίας, Εμ. Μακρόν, υποδέχθηκε, στο Μέγαρο των Ηλυσίων Πεδίων, τον ομόλογό του της Γκαμπόν, Αλί Μπονγκό, στα τέλη Ιουνίου, μόλις δύο μήνες πριν από την ανατροπή του.
Το ερώτημα πια δεν είναι «εάν» αλλά «πού». Ο ανταποκριτής των Financial Times (FT), στο Λάγος της Νιγηρίας, διερωτάται για το επόμενο αφρικανικό πραξικόπημα «πού θα γίνει;», αντιμετωπίζοντάς το περίπου ως δεδομένο.
Όσα προηγήθηκαν την τελευταία τριετία στην Αφρική, γεννούν «βεβαιότητες» αναφορικά με όσα έπονται. Μέσα σε λιγότερα από τέσσερα έτη, την περίοδο από το 2020 και έπειτα, στην πολύπαθη ήπειρο σημειώθηκαν επτά πραξικοπήματα: στο Μάλι (Αύγουστος 2020), στο Τσαντ (Απρίλιος 2021), στο Σουδάν (Οκτώβριος 2021), στη Γουινέα (Σεπτέμβριος 2021), στη Μπουρκίνα Φάσο (δύο φορές: τον Ιανουάριο του 2022 και ξανά τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς), στο Νίγηρα (Ιούλιος 2023) και στη Γκαμπόν (Αύγουστος 2023).
Εάν προσθέσει κανείς σε αυτά και τις απόπειρες πραξικοπημάτων που απέτυχαν (σε Γκάμπια, Σάο Τομέ και Πρίνσιπε, Γουινέα-Μπισάου κ.ά.), αλλά και τις εμφυλιοπολεμικού τύπου ένοπλες συγκρούσεις που εξακολουθούν να μαίνονται (στο Σουδάν για παράδειγμα, από τον Απρίλιο του 2023), τότε ο αριθμός των «εκρήξεων» προσεγγίζει τις 15. Μόνο μέσα σε διάστημα περίπου τριών ετών, διαμορφώνοντας συνθήκες πραξικοπηματικής «κανονικότητας» στην αφρικανική ήπειρο.
Τις πταίει;
Κάθε μάχη είναι και μια σύγκρουση συμφερόντων. Τα συμφέροντα, ωστόσο, διαφοροποιούνται ανάλογα με την περιοχή. Αλλού συγκρούονται εξωχώριες (μεγάλες ή περιφερειακές) δυνάμεις δια των τοπικών τους αντιπροσώπων/proxies, και αλλού εγχώριοι επίδοξοι «χαλίφηδες». Αυτό που λείπει, σε όλες τις περιπτώσεις, είναι το θεσμικό πλαίσιο το οποίο θα μπορούσε να συγκρατήσει τις όποιες πραξικοπηματικού χαρακτήρα διαθέσεις.
Ο Νιγηριανός δημοσιογράφος, Αάνου Αντέογι, γράφει, χαρακτηριστικά, στους FT: «αποθρασυσμένοι στρατηγοί συνειδητοποιούν ότι είναι πιθανό να μην αντιμετωπίσουν αποτελεσματική αντίσταση, εάν αποπειραθούν να προχωρήσουν σε πραξικόπημα […] Κάθε ένα από τα πρόσφατα αφρικανικά πραξικοπήματα είχε μεν μοναδικά χαρακτηριστικά. Ωστόσο, ένα όλο και πιο κοινό στοιχείο είναι, ακριβώς, αυτή η συνειδητοποίηση εκ μέρους των στρατιωτικών ότι δεν είναι πιθανό να συναντήσουν μεγάλη αντίσταση στο ενδεχόμενο πραξικοπήματος».
Όμως οι στρατιωτικοί, προφανώς, δεν δρουν εν κενώ. Ο -επίσης Νιγηριανός- Οπέ Αντετάγιο το υπογραμμίζει σε άρθρο του για το Al Jazeera. «Στη Δυτική και στην Κεντρική Αφρική», γράφει ο Αντετάγιο, «οι στρατιωτικοί ηγέτες, εκμεταλλεύονται την απογοήτευση (σ.σ. των πολιτών) από τις δημοκρατικές ηγεσίες εν μέσω επιδείνωσης των οικονομικών συνθηκών. Αυτό το μοτίβο (σ.σ. των πολιτικών που αποδέχονται τα στρατιωτικά πραξικοπήματα αντιμετωπίζοντάς τα με αισιοδοξία) φανερώνει τη βαθιά απογοήτευση έναντι των πολιτικών ηγετών στην Αφρική».
Σύμφωνα με σφυγμομέτρηση (του Afrobarometer) το 2022, μόνο το 44% των Αφρικανών θεωρεί ότι οι εκλογές επιτρέπουν στους ψηφοφόρους να απομακρύνουν από την εξουσία ηγέτες που δεν είναι αρεστοί στον λαό. Σύμφωνα με άλλη σφυγμομέτρηση (επίσης του Afrobarometer) το 2023, το 68% των Αφρικανών δηλώνει ότι προτιμά τη δημοκρατία έναντι άλλων πολιτευμάτων, αλλά το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 73% προ δεκαετίας.
Οι ηγέτες που κινούν σήμερα τα νήματα σε Ουγκάντα, Ρουάντα, Ισημερινή Γουινέα, Κονγκό και Καμερούν έχουν, όλοι τους, συμπληρώσει 20, 30, ή ακόμη και 40 χρόνια στην εξουσία. Με άλλα λόγια, μιλάμε για δυναστείες αμφιβόλου έως ανύπαρκτης δημοκρατικής νομιμοποίησης, αλλά και για ηγέτες κάποιοι από τους οποίους είναι πια σχεδόν 90 ετών.
Όσοι ανατρέπουν τους «δυνάστες», στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν είναι ακριβώς αυτό που θα λέγαμε λαϊκοί απελευθερωτές. Ενδεικτικά, ο πραξικοπηματίας ταξίαρχος Μπρις Ολιγκί Νγκέμα, που ανέλαβε την προεδρία στην Γκαμπόν, τυγχάνει μακρινός ξάδελφος του ανατραπέντος προκατόχου του και ήταν μέχρι πρότινος ο επικεφαλής της φρουράς του. Στις φωτογραφίες, ο νέος πρόεδρος στους ώμους των ανδρών του στις 30 Αυγούστου και «με τη μεγάλη στολή» στην ορκωμοσία της 4ης Σεπτεμβρίου 2023.
Ο Αλί Μπονγκό, που ανετράπη προ ημερών με πραξικόπημα στην Γκαμπόν, ήταν ο υιός του Ομάρ Μπονγκό. Οι δυο τους, πατήρ και υιός, ήταν στην εξουσία από το 1967!
Δυναστείες και ανατροπές εκ των έσω
Αλλά και όσοι ανατρέπουν τους «δυνάστες», στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν είναι ακριβώς αυτό που θα λέγαμε λαϊκοί απελευθερωτές. Ενδεικτικά, ο πραξικοπηματίας ταξίαρχος Μπρις Ολιγκί Νγκέμα, που ανέλαβε προ ημερών την προεδρία στην Γκαμπόν, τυγχάνει μακρινός ξάδελφος του ανατραπέντος προέδρου και ήταν μέχρι πρότινος ο επικεφαλής της προεδρικής του φρουράς.
Στο δε Νίγηρα, ο Μοχάμεντ Μπαζούμ ανετράπη από τον άνθρωπο που είχε δίπλα του για να τον προστατεύει: τον επικεφαλής της προεδρικής φρουράς, στρατηγό Αμπντουραχμάν Τσιανί. Και στο Τσαντ, τον περασμένο Μάρτιο, κυκλοφορούσαν σενάρια που ήθελαν τον (μη-εκλεγμένο) πρόεδρο Μαχαμάτ Ιντρίς Ντεμπί να κινδυνεύει να ανατραπεί από τον ετεροθαλή του αδελφό, Σαΐντ Ιντρίς Ντεμπί.
Παράλληλα, οι στρατιωτικοί Αμπντέλ Φατάχ αλ Μπουρχάν και Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκαλό, που συγκρούονται εδώ και μήνες στο Σουδάν, άλλοτε συνεργάζονταν ευρισκόμενοι αμφότεροι στο πλευρό του Ομάρ Μπασίρ τον οποίο θα ανέτρεπαν, επίσης μαζί, προτού στραφούν ο ένας ενάντια στον άλλον. Με εξαίρεση το Σουδάν, όλες οι άλλες χώρες της Αφρικής, στις οποίες σημειώθηκαν πραξικοπήματα τα τελευταία χρόνια, ήταν άλλοτε γαλλικές αποικίες.
Στο Νίγηρα, ο Μοχάμεντ Μπαζούμ (πάνω) ανετράπη από τον άνθρωπο που είχε δίπλα του για να τον προστατεύει: τον επικεφαλής της προεδρικής φρουράς, στρατηγό Αμπντουραχμάν Τσιανί (κάτω).
Η Françafrique και η Ρωσία
Κύκλοι προσκείμενοι στις ρωσική ηγεσία (αλλά και άλλοι τουρκικών καταβολών) σπεύδουν, στη σκιά των τελευταίων εξελίξεων, να πανηγυρίσουν το τέλος της καλούμενης «Françafrique», η οποία έχει όμως, επί της ουσίας, πάψει εδώ και χρόνια να είναι αυτή που ήταν.
Η «Françafrique» (έκφραση υποτιμητική που αναφέρεται στους δεσμούς Γαλλίας – Αφρικής, ειδικά στον τομέα της ενέργειας) πέθανε πριν από πολύ καιρό», δήλωνε προ ημερών η Γαλλίδα υπουργός Εξωτερικών Κατρίν Κολονά. Στο Σαχέλ (η «ζώνη» του οποίου εκτείνεται σε Μπουρκίνα Φάσο, Τσαντ, Μάλι, Μαυριτανία και Νίγηρα), η γαλλική στρατιωτική Επιχείρηση Barkhane (2014-2022), που είχε διαδεχθεί την επίσης γαλλική Serval (2013-2014), έχει τελειώσει προ πολλού.
Το ερώτημα είναι τι γίνεται τώρα, αλλά και τι θα ακολουθήσει. Οι διαστάσεις της (σαφώς υπαρκτής) ρωσικής επιρροής συχνά υπερτονίζονται για λόγους προπαγανδιστικούς. Οι νέες ηγεσίες, που ήρθαν στην εξουσία μέσω πραξικοπήματος, δεν καταφέρνουν να επιτύχουν εκεί όπου οι προηγούμενοι απέτυχαν και τα προβλήματα σωρεύονται.
Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν είχε τηλεφωνική συνομιλία, στα μέσα Σεπτεμβρίου, με τον πραξικοπηματία πρόεδρο του Μάλι, συνταγματάρχη Ασιμί Γκοϊτά. Ο -προσκείμενος πια στη Ρωσία- 42χρονος Γκοϊτά έχει ήδη κλείσει δύο χρόνια στην εξουσία. Τον περασμένο Ιούλιο (27 – 28 Ιουλίου) ήταν ένας από τους Αφρικανούς ηγέτες που βρέθηκαν στην Αγία Πετρούπολη, για να πάρουν μέρος στη -δεύτερη στα χρονικά- Σύνοδο Ρωσίας – Αφρικής. «Ο Ασιμί Γκοϊτά και ο Ιμπαχίμ Τραορέ (σ.σ. πραξικοπηματίας ηγέτης της Μπουρκίνα Φάσο) στηρίζουν τον Βλαντιμίρ Πούτιν», έγραφε τότε ο ιστοχώρος Africa Report, για τους δύο στρατιωτικούς από το Σαχέλ που βρέθηκαν στην Αγία Πετρούπολη.
Κύκλοι προσκείμενοι στις ρωσική ηγεσία (αλλά και άλλοι τουρκικών καταβολών) σπεύδουν, στη σκιά των τελευταίων εξελίξεων, να πανηγυρίσουν το τέλος της καλούμενης «Françafrique», η οποία έχει όμως, επί της ουσίας, πάψει εδώ και χρόνια να είναι αυτή που ήταν.
Η «Françafrique» (έκφραση υποτιμητική που αναφέρεται στους δεσμούς Γαλλίας – Αφρικής, ειδικά στον τομέα της ενέργειας) πέθανε πριν από πολύ καιρό», δήλωνε προ ημερών η Γαλλίδα υπουργός Εξωτερικών Κατρίν Κολονά. Στο Σαχέλ (η «ζώνη» του οποίου εκτείνεται σε Μπουρκίνα Φάσο, Τσαντ, Μάλι, Μαυριτανία και Νίγηρα), η γαλλική στρατιωτική Επιχείρηση Barkhane (2014-2022), που είχε διαδεχθεί την επίσης γαλλική Serval (2013-2014), έχει τελειώσει προ πολλού.
Το ερώτημα είναι τι γίνεται τώρα, αλλά και τι θα ακολουθήσει. Οι διαστάσεις της (σαφώς υπαρκτής) ρωσικής επιρροής συχνά υπερτονίζονται για λόγους προπαγανδιστικούς. Οι νέες ηγεσίες, που ήρθαν στην εξουσία μέσω πραξικοπήματος, δεν καταφέρνουν να επιτύχουν εκεί όπου οι προηγούμενοι απέτυχαν και τα προβλήματα σωρεύονται.
Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν είχε τηλεφωνική συνομιλία, στα μέσα Σεπτεμβρίου, με τον πραξικοπηματία πρόεδρο του Μάλι, συνταγματάρχη Ασιμί Γκοϊτά. Ο -προσκείμενος πια στη Ρωσία- 42χρονος Γκοϊτά έχει ήδη κλείσει δύο χρόνια στην εξουσία. Τον περασμένο Ιούλιο (27 – 28 Ιουλίου) ήταν ένας από τους Αφρικανούς ηγέτες που βρέθηκαν στην Αγία Πετρούπολη, για να πάρουν μέρος στη -δεύτερη στα χρονικά- Σύνοδο Ρωσίας – Αφρικής. «Ο Ασιμί Γκοϊτά και ο Ιμπαχίμ Τραορέ (σ.σ. πραξικοπηματίας ηγέτης της Μπουρκίνα Φάσο) στηρίζουν τον Βλαντιμίρ Πούτιν», έγραφε τότε ο ιστοχώρος Africa Report, για τους δύο στρατιωτικούς από το Σαχέλ που βρέθηκαν στην Αγία Πετρούπολη.
Οι διαστάσεις της -σαφώς υπαρκτής- ρωσικής επιρροής συχνά υπερτονίζονται για λόγους προπαγανδιστικούς, ενώ η Μόσχα αξιοποιεί τη νέα κατάσταση και ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν είχε τηλεφωνική συνομιλία, στα μέσα Σεπτεμβρίου, με τον πραξικοπηματία πρόεδρο του Μάλι, συνταγματάρχη Ασιμί Γκοϊτά. Οι δύο πρόεδροι είχαν συναντηθεί, στις 29 Ιουλίου 2023, στη Σύνοδο Ρωσίας-Αφρικής, στην Αγία Πετρούπολη.
Εκατοντάδες νεκροί τις τελευταίες εβδομάδες
Τα προβλήματα, ωστόσο, παραμένουν. Μόνο τις τελευταίες εβδομάδες, από τα τέλη Αυγούστου ως τα τέλη Σεπτεμβρίου, συνολικά εκατοντάδες άτομα (στρατιώτες αλλά και πολίτες) έχασαν τη ζωή τους σε μάχες με τζιχαντιστές στο Μάλι και στη Μπουρκίνα Φάσο. «Το 2022 ήταν η περισσότερο πολύνεκρη που έχει καταγραφεί σε Μάλι και Μπουρκίνα Φάσο», έγραφε χαρακτηριστικά, σε ανάλυσή του, το International Crisis Group, το Μάιο του 2023. Εάν ο στόχος των πραξικοπηματιών ήταν να επαναφέρουν την τάξη και την ασφάλεια, προς το παρόν, δεν έχει επιτευχθεί, ενώ και στο εμφυλιοπολεμικό Σουδάν δεκάδες άμαχοι έπεσαν νεκροί από αεροπορικές επιδρομές μόλις την περασμένη Κυριακή.
Η κατάσταση, με άλλα λόγια, επιδεινώνεται. Αμερικανοί και Γάλλοι έχουν, σε έναν βαθμό και πάντοτε σε σύγκριση με το παρελθόν, απεμπλακεί. Οι Ρώσοι κερδίζουν έδαφος μεν σε σχέση με τη δεκαετία του 1990, αλλά χωρίς να δίνουν λύσεις στα προβλήματα (ασφαλείας ως επί το πλείστον) της περιοχής. Η ήδη δύσκολη καθημερινότητα καθίσταται δυσκολότερη για εκατομμύρια Αφρικανούς: φτώχεια, ελλείψεις σε βασικά είδη, λειψυδρία, εκτοπισμένοι λόγω συγκρούσεων, αλλά και λόγω της κλιματικής κρίσης. Η ανάπτυξη επιβραδύνεται (από το 3,6% πέρυσι στο 3,1% φέτος στην υποσαχάρια Αφρική, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα) και, σαν να μην έφταναν όλα τα προαναφερθέντα, οι παράγοντες αστάθειας (τζιχαντιστές, παραστρατιωτικοί, λαθρέμποροι, διακινητές, πραξικοπηματίες κ.ά.) ενισχύονται.
Σύμφωνα με πολλούς αναλυτές, στη λίστα των πιθανών προσεχών πραξικοπηματικών ανατροπών περιλαμβάνεται και ο 90χρονος πρόεδρος του Καμερούν, Πολ Μπιγιά, ο οποίος έχει κλείσει πάνω από 40 χρόνια στην εξουσία. Πάντως, ο έμπειρος Μπιγιά (στη φωτογραφία, με τη δεύτερη σύζυγό του, Σαντάλ) έσπευσε να κάνει αλλαγές στην ηγεσία των δικών του ενόπλων δυνάμεων αμέσως μετά την είδηση για το πραξικόπημα στη Γκαμπόν.Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, πολλοί αναλυτές υπογραμμίζουν ότι θα πρέπει να αναλάβουν δραστικότερο ρόλο αμιγώς αφρικανικοί οργανισμοί, όπως είναι η Αφρικανική Ένωση και η Οικονομική Κοινότητα Κρατών της Δυτικής Αφρικής (ECOWAS). Εάν κρίνουμε πάντως από όσα προηγήθηκαν τα τελευταία χρόνια στην πολύπαθη ήπειρο, οι Αφρικανοί προς τα παρόν δεν φαίνεται να είναι σε θέση να βάλουν (όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ρεαλιστικά) τάξη στα του οίκου τους. Και στο χώρο των αφρικανικών ελίτ άλλωστε, μαίνονται παλαιόθεν σκληροί ανταγωνισμοί εκπορευόμενοι από αντικρουόμενα συμφέροντα.
Τι μέλλει γενέσθαι;
Σύμφωνα με σχετική ανάλυση των FT, θα πρέπει το επόμενο διάστημα να περιμένουμε νέα πραξικοπήματα. Επιτυχημένα ή όχι μένει να φανεί. «Ελλείμματα στα πολιτικά συστήματα πολλών χωρών προσφέρουν έναν οδηγό για το ποιοι ηγέτες είναι ευάλωτοι», γράφει ο Αάνου Αντέογι, βλέποντας υψηλές πιθανότητες πραξικοπήματος σε χώρες, όπως είναι:το Καμερούν προς ανατροπή του 90χρονου προέδρου Πολ Μπιγιά, ο οποίος έχει κλείσει πάνω από 40 χρόνια στην εξουσία. Σημειώνεται ότι, την ημέρα που έγινε το τελευταίο πραξικόπημα στη Γκαμπόν, ο Μπιγιά έσπευσε να κάνει αλλαγές στην ηγεσία των δικών του ενόπλων δυνάμεων.
η Ισημερινή Γουινέα για αντικατάσταση του 81χρονου προέδρου Τεοντόρο Ομπιάνγκ,ο οποίος βρίσκεται στην εξουσία από το 1979).
το Κονγκό, με στόχο τον 79χρονο πρόεδρο Ντενί Σασού Νγκεσό, ο οποίος ανήλθε στην εξουσία, με πραξικόπημα, το 1997.
το Τόγκο κατά του 57χρονου προέδρου Φορ Γκνασινγκμπέ ο οποίος βρίσκεται στην εξουσία από το 2005.
Η Γαλλία και οι ΗΠΑ παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις στο Τσαντ, όπου ο 39χρονος πρόεδρος Μαχαμάτ Ιντρίς Ντεμπί (κέντρο) φέρεται να απειλείται από τον ετεροθαλή αδελφό του Σαΐντ Ιντρίς Ντεμπί, ο οποίος έχει στρατολογήσει πρώην μισθοφόρους της ρωσικής Wagner. Ο νυν πρόεδρος διαδέχθηκε τον πατέρα τους που βρισκόταν στην εξουσία από το 1990 ως τον Απρίλιο 2021, όταν τραυματίστηκε θανάσιμα στη διάρκεια επιθεώρησης των στρατιωτικών επιχειρήσεων, στα βόρεια της χώρας, κατά των ανταρτών FACT.το Τσαντ με στρατιωτική κίνηση κατά του 39χρονου προέδρου Μαχαμάτ Ιντρίς Ντεμπί, ο πατέρας του οποίου ήταν στην εξουσία από το 1990 έως και τον θάνατό του το 2021. Ειδικά για το Τσαντ, υπενθυμίζεται πως είχαν κυκλοφορήσει, τον περασμένο Μάρτιο, πληροφορίες, μέσω ΗΠΑ, που ήθελαν τον Σαΐντ Ιντρίς Ντεμπί, ετεροθαλή αδελφό του προέδρου, να συνωμοτεί ενάντια στον τελευταίο, έχοντας στρατολογήσει πρώην μισθοφόρους της ρωσικής Wagner.
Δημοσίευση σχολίου