Aλέξανδρος Μαλλιάς
Θυμόμαστε, διαδοχικά και σωρευτικά, την προ εκατονταετίας σειρά πολιτικών, διπλωματικών και στρατιωτικών αποφάσεων και τις συνέπειές τους. Από τα εδαφικά όρια του -αποτυπωμένου σε χάρτη- οράματος της Ιωνίας και της «Μεγάλης Ελλάδας» της Συνθήκης των Σεβρών, στη νίκη και στη διαδοχική επέκταση των ελεγχομένων εδαφών, στο διχασμό, σε λάθος εκτιμήσεις, στην ήττα, στην προσφυγιά.
Θυμόμαστε, διαδοχικά και σωρευτικά, την προ εκατονταετίας σειρά πολιτικών, διπλωματικών και στρατιωτικών αποφάσεων και τις συνέπειές τους. Από τα εδαφικά όρια του -αποτυπωμένου σε χάρτη- οράματος της Ιωνίας και της «Μεγάλης Ελλάδας» της Συνθήκης των Σεβρών, στη νίκη και στη διαδοχική επέκταση των ελεγχομένων εδαφών, στο διχασμό, σε λάθος εκτιμήσεις, στην ήττα, στην προσφυγιά.
Οι Έλληνες θυμόμαστε τη Μεγάλη Ιδέα και τη «Μεγάλη Ελλάδα των Πέντε Θαλασσών και δύο Ηπείρων», τη νικηφόρο επέμβαση και προέλαση στη Μικρασία, αλλά και τις ολέθριες συνέπειες του Διχασμού, τις λανθασμένες εκτιμήσεις, την ήττα, την καταστροφή και την προσφυγιά.
Στην τετραετία των μεγάλων εθνικών επετείων, 2020-2023, οφείλουμε να ξεχωρίσουμε, να διακρίνουμε και να θυμόμαστε, αντλώντας πάντοτε τα χρήσιμα και κρίσιμα ιστορικά εθνικά διδάγματα, τα διαδοχικά ορόσημα:
Α. Την προ εκατονταετίας σειρά πολιτικών, διπλωματικών και στρατιωτικών αποφάσεων (1921-1922) και τις συνέπειές τους. Θυμόμαστε τη Μεγάλη Ιδέα και τη «Μεγάλη Ελλάδα των Πέντε Θαλασσών και δύο Ηπείρων», τη νικηφόρο προέλαση και ενθαρρυμένη επίσημα (με έγκριση-απόφαση και από συγκεκριμένους συμμάχους) επέμβαση στη Μικρασία για εδαφικό έλεγχο και επέκταση. Στη συνέχεια, τις ολέθριες συνέπειες του Διχασμού, τις λάθος πολιτικο-διπλωματικές-στρατιωτικές εκτιμήσεις, τη λάθος επιλογή του χρόνου των βουλευτικών εκλογών (Νοέμβριος 1920) και το αποτέλεσμά τους, την ήττα, την καταστροφή και την προσφυγιά.
Β. Το 2023, την -εις το διηνεκές ισχυρή- Συνθήκη της Λωζάννης (Συνθήκη Ειρήνης μετά της Τουρκίας και λοιπαί Πράξεις Υπογραφείσαι εν Λωζάννη τη 30 Ιανουαρίου και την 24 Ιουλίου 1923). Ας θυμηθούμε ότι κατέστη δυνατόν να υπογραφεί, διότι -παρά την αντίρρηση και αντίθεση των στενότερων τότε Ευρωπαίων συμμάχων μας- η αιωρούμενη απειλή προέλασης της (παρά την προηγηθείσα ήττα) καλά οργανωμένης Στρατιάς της Θράκης προς την Κωνσταντινούπολη έπαιξε καταλυτικό ρόλο. Σήμερα, δεν τρέφουμε αυταπάτες ότι κάποια στιγμή, στον εορτασμό της επετείου, θα μας ακολουθήσει και η τουρκική ηγεσία. Η Λωζάννη έφερε μεν την ειρήνη, αλλά με την πικρή και αφόρητα δύσκολη πρόνοια του αμοιβαίου υποχρεωτικού ξεριζωμού. Συνέβαλε, εν συνεχεία, στην ανοικοδόμηση, ανόρθωση και δημιουργία μίας πραγματικά μεγάλης σύγχρονης Ελλάδας. Διαμόρφωσε, επίσης, τη δημιουργία ενός πλαισίου ευκταίας αρμονικής και ειρηνικής συμβίωσης με την Τουρκία. Την ειρηνική αυτή συμβίωση με κάθε τρόπο επιδιώκει να ανατρέψει, επιστρέφοντας στη σύγκρουση και στον πόλεμο, η σημερινή Τουρκία με την ομολογημένη -επίσημα- επιδίωξη βίαιας και μονομερούς αναθεώρησης της Συνθήκης Λωζάννης. Η πολιτική ηγεσία της Τουρκίας επιβαρύνει την ατμόσφαιρα με Ύβριν και πολεμικές ιαχές, θεωρώντας ότι, όπως τότε, έτσι και σήμερα «απειλείται από την Ελλάδα και τους συμμάχους της».
Στην τετραετία των μεγάλων εθνικών επετείων, 2020-2023, οφείλουμε να ξεχωρίσουμε, να διακρίνουμε και να θυμόμαστε, αντλώντας πάντοτε τα χρήσιμα και κρίσιμα ιστορικά εθνικά διδάγματα, τα διαδοχικά ορόσημα:
Α. Την προ εκατονταετίας σειρά πολιτικών, διπλωματικών και στρατιωτικών αποφάσεων (1921-1922) και τις συνέπειές τους. Θυμόμαστε τη Μεγάλη Ιδέα και τη «Μεγάλη Ελλάδα των Πέντε Θαλασσών και δύο Ηπείρων», τη νικηφόρο προέλαση και ενθαρρυμένη επίσημα (με έγκριση-απόφαση και από συγκεκριμένους συμμάχους) επέμβαση στη Μικρασία για εδαφικό έλεγχο και επέκταση. Στη συνέχεια, τις ολέθριες συνέπειες του Διχασμού, τις λάθος πολιτικο-διπλωματικές-στρατιωτικές εκτιμήσεις, τη λάθος επιλογή του χρόνου των βουλευτικών εκλογών (Νοέμβριος 1920) και το αποτέλεσμά τους, την ήττα, την καταστροφή και την προσφυγιά.
Β. Το 2023, την -εις το διηνεκές ισχυρή- Συνθήκη της Λωζάννης (Συνθήκη Ειρήνης μετά της Τουρκίας και λοιπαί Πράξεις Υπογραφείσαι εν Λωζάννη τη 30 Ιανουαρίου και την 24 Ιουλίου 1923). Ας θυμηθούμε ότι κατέστη δυνατόν να υπογραφεί, διότι -παρά την αντίρρηση και αντίθεση των στενότερων τότε Ευρωπαίων συμμάχων μας- η αιωρούμενη απειλή προέλασης της (παρά την προηγηθείσα ήττα) καλά οργανωμένης Στρατιάς της Θράκης προς την Κωνσταντινούπολη έπαιξε καταλυτικό ρόλο. Σήμερα, δεν τρέφουμε αυταπάτες ότι κάποια στιγμή, στον εορτασμό της επετείου, θα μας ακολουθήσει και η τουρκική ηγεσία. Η Λωζάννη έφερε μεν την ειρήνη, αλλά με την πικρή και αφόρητα δύσκολη πρόνοια του αμοιβαίου υποχρεωτικού ξεριζωμού. Συνέβαλε, εν συνεχεία, στην ανοικοδόμηση, ανόρθωση και δημιουργία μίας πραγματικά μεγάλης σύγχρονης Ελλάδας. Διαμόρφωσε, επίσης, τη δημιουργία ενός πλαισίου ευκταίας αρμονικής και ειρηνικής συμβίωσης με την Τουρκία. Την ειρηνική αυτή συμβίωση με κάθε τρόπο επιδιώκει να ανατρέψει, επιστρέφοντας στη σύγκρουση και στον πόλεμο, η σημερινή Τουρκία με την ομολογημένη -επίσημα- επιδίωξη βίαιας και μονομερούς αναθεώρησης της Συνθήκης Λωζάννης. Η πολιτική ηγεσία της Τουρκίας επιβαρύνει την ατμόσφαιρα με Ύβριν και πολεμικές ιαχές, θεωρώντας ότι, όπως τότε, έτσι και σήμερα «απειλείται από την Ελλάδα και τους συμμάχους της».
Η Συνθήκη της Λωζάννης κατέστη δυνατόν να υπογραφεί, διότι -παρά την αντίρρηση και αντίθεση των στενότερων τότε Ευρωπαίων συμμάχων μας- η αιωρούμενη απειλή προέλασης της (παρά την προηγηθείσα ήττα) καλά οργανωμένης Στρατιάς της Θράκης προς την Κωνσταντινούπολη έπαιξε καταλυτικό ρόλο. Στις φωτογραφίες, η αναγγελία της υπογραφής από τη -φιλοβενιζελική- εφημερίδα «Εμπρός», ο Ν. Πλαστήρας ομιλών σε αξιωματικούς της Στρατιάς Έβρου-Θράκης και απόσπασμα έκθεσής του για την κατάσταση στην ευρύτερη περιοχή ως και την Κωνσταντινούπολη.
Επιβάλλεται να αντλήσουμε μαθήματα από τα παθήματά της δικής μας ιστορίας, των δικών μας λαθών και έωλων εκτιμήσεων. Να σταθούμε με προσοχή στο 2022 .Αλλά να έχουμε ως κεντρικό οδηγό, ως πόλο, το 2023. Μετρώντας συνεπώς, με αυτοπεποίθηση, τις δικές μας δυνάμεις και τις δικές μας, πρωτίστως, δυνατότητες, μπορούμε να προσβλέπουμε με αυτοπεποίθηση και άνευ προηγουμένου εθνική ισχύ στην επέτειο της εκατονταετίας της Συνθήκης της Λωζάννης. Η παράκρουση, που εκπέμπει σήμερα η Τουρκία, προκαλεί μεν ερωτηματικά, όμως δεν μας πτοεί. Έχουμε κράτος δικαίου και υποδειγματική δημοκρατική σταθερότητα με θεσμούς που λειτουργούν. Παρότι περιστασιακά αρέσει σε κάποιους (μια εθισμένη στο εκκολαπτήριο της περιθωριακής κινδυνολογίας, πολιτικού καιροσκοπισμού και άρνησης μειοψηφία) να την αμφισβητούν.
Επιβάλλεται να αντλήσουμε μαθήματα από τα παθήματά της δικής μας ιστορίας, των δικών μας λαθών και έωλων εκτιμήσεων. Να σταθούμε με προσοχή στο 2022 .Αλλά να έχουμε ως κεντρικό οδηγό, ως πόλο, το 2023. Μετρώντας συνεπώς, με αυτοπεποίθηση, τις δικές μας δυνάμεις και τις δικές μας, πρωτίστως, δυνατότητες, μπορούμε να προσβλέπουμε με αυτοπεποίθηση και άνευ προηγουμένου εθνική ισχύ στην επέτειο της εκατονταετίας της Συνθήκης της Λωζάννης. Η παράκρουση, που εκπέμπει σήμερα η Τουρκία, προκαλεί μεν ερωτηματικά, όμως δεν μας πτοεί. Έχουμε κράτος δικαίου και υποδειγματική δημοκρατική σταθερότητα με θεσμούς που λειτουργούν. Παρότι περιστασιακά αρέσει σε κάποιους (μια εθισμένη στο εκκολαπτήριο της περιθωριακής κινδυνολογίας, πολιτικού καιροσκοπισμού και άρνησης μειοψηφία) να την αμφισβητούν.
Οι τρείς γύροι
Υπάρχουν, συνεπώς, πολλοί λόγοι που σήμερα επιβάλλουν ομοψυχία, εθνική στρατηγική και ενάργεια. Η αυτοπεποίθησή μας για τα επιτεύγματα, για τη θέση και την ισχύ της Ελλάδος μετά το τέλος του Εμφυλίου -κυρίως όμως κατά το μισό σχεδόν αιώνα της Μεταπολίτευσης- δεν αρκεί. Θέλω να ελπίζω ότι, σήμερα τουλάχιστον, όλοι συνειδητοποιούμε τις στρατιωτικοποιημένες εκδηλώσεις της επιθετικής και -ολοένα βυθιζόμενης στον αλαζονικό αυταρχισμό- Τουρκίας. Όλοι οι πολιτικοί ηγέτες της Τουρκίας έχουν επιλέξει το 2022 και το 2023, για να μας υπενθυμίσουν τη μισαλλοδοξία τους και τους αναθεωρητικούς και επιθετικούς εθνικούς τους στόχους σε βάρος, κυρίως, της Ελλάδος. Έχουν πολεμικό ύφος και έντονο αναθεωρητικό εδαφικό χαρακτήρα.
Η Επανάσταση του 1821 αποτέλεσε τον πρώτο γύρο, σηματοδοτώντας την αρχή μίας διαδικασίας 100 ετών που οδήγησε στο τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τους Βαλκανικούς Πολέμους και το διαρκή εδαφικό πολλαπλασιασμό της Ελλάδος.
Ας έχουμε κατά νου ότι:
Α. Η Επανάσταση των Ελλήνων, το 1821, αποτέλεσε τον πρώτο γύρο. Σηματοδότησε την αρχή μίας διαδικασίας 100 ετών που οδήγησε στην αποσύνθεση και, εν τέλει, στο τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ακολούθησαν ο πρώτος και ο δεύτερος Βαλκανικός πόλεμος, ο διαρκής εδαφικός πολλαπλασιασμός της Ελλάδος και η συνεχής ήττα των οθωμανικών στρατευμάτων. Έστω και αν προηγήθηκε το μάθημα του ταπεινωτικού 1897.
Β. Στην πλευρά των νικητών και, συνεπώς, ως «μέτοχος και δικαιούχος» στα κέρδη του Παγκοσμίου Πολέμου και στις Συνθήκες που ακολούθησαν, η μητροπολιτική Ελλάδα ακολούθησε το όραμά της. Επέστρεψε στην Ιωνία, στην Αιολική Γη. Στη μνήμη μας, η ένδοξη αρχή της εποχής αυτής έχει μείνει ως «Μικρασιατική Εκστρατεία» και το οδυνηρό τέλος της ως «Μικρασιατική Καταστροφή». Ήταν η πρώτη μας αναμέτρηση με τη μετα-οθωμανική Τουρκία. Τη Νέα Τουρκία του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Την ήττα, συχνά μας υπενθυμίζουν με ύβρι, από την άλλη πλευρά του Αιγαίου. Ανεξάρτητα από τη βαναυσότητα και την σκληρότητα και των δύο πλευρών στον πόλεμο, ξεχνούν ότι οι όροι και τα μέσα της δικής τους επικράτησης συχνά ταυτίσθηκαν, ιστορικά, με την έννοια της εθνοκάθαρσης και της γενοκτονίας. Όρος που αφορά και στην Αρμενική Κοινότητα και δεν περιορίζεται μόνο στους Έλληνες του Πόντου και της Μικράς Ασίας.
Γ. Η συστηματική και διαδοχική εθνοκάθαρση του Ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης, το 1955 και το 1964, σηματοδότησαν τον τρίτο γύρο. Ακολούθησε η διπλή τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974 (Ιούλιος και Αύγουστος) που οδήγησε στην εθνοκάθαρση των Ελληνοκυπρίων στα κατεχόμενα, στον βορρά, εδάφη. Οι ωμότητες των τουρκικών στρατευμάτων εισβολής και κατοχής καταγράφονται και καταδικάζονται στην Έκθεση (1979) της αδέκαστης Ευρωπαϊκής Επιτροπής ( νυν Δικαστηρίου) Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων εν συνεχεία των δύο διακρατικών Προσφυγών της Κυπριακής Δημοκρατίας (6780/1974 και 6950/1975). Σήμερα, 48 χρόνια μετά την εισβολή και τη συνεχιζόμενη τουρκική κατοχή στην Κύπρο, το θεμελιώδες ερώτημα παραμένει: υπάρχει δυνατότητα και προοπτική σήμερα για μία συμφωνημένη λύση;
Η Ελλάδα, στο δεύτερο γύρο, βρισκόταν στην πλευρά των νικητών και, συνεπώς, ως «μέτοχος και δικαιούχος» στα κέρδη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και στις Συνθήκες που ακολούθησαν, επέστρεψε στην Ιωνία, στην Αιολική Γη. Στη μνήμη μας, η ένδοξη αρχή της εποχής αυτής έχει μείνει ως «Μικρασιατική Εκστρατεία» (στις φωτογραφίες, η αποβίβαση του Ελληνικού Στρατού στη Σμύρνη το Μάιο του 1919 και σχετικό δημοσίευμα των The New York Times), ενώ το οδυνηρό τέλος της έχει σφραγιστεί ως «Μικρασιατική Καταστροφή».
Ο τέταρτος γύρος;
Βρισκόμαστε, τώρα, στην πλέον κρίσιμη, ιστορική καμπή του τέταρτου γύρου. Ανεξαρτήτως της σύμπτωσης ή μη με το χρόνο διεξαγωγής των τουρκικών εκλογών, κορυφώνεται η σύγκρουση του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν με την Τουρκία του Κεμάλ Ατατούρκ. Παράλληλα, η ευθύτητα, η ανευθυνότητα και η ωμότητα των προκλητικών απειλών της τουρκικής ηγεσίας, που χειροκροτείται από το σύνολο σχεδόν του πολιτικού της κόσμου, δείχνει ότι, σήμερα τουλάχιστον, οι πιθανότητες να περάσουμε στην επόμενη φάση (ατύχημα, προμελετημένο επεισόδιο, σύγκρουση) είναι περισσότερες από χθες. Αξιοθαύμαστη εν τούτοις, παρά τις κατά τα άλλα θεμελιώδεις πολιτικές και πολιτισμικές διαφορές τους, είναι η ενότητα των Tούρκων πολιτικών τη στιγμή που απειλούν με πόλεμο την Ελλάδα. Κεμαλιστές και αντικεμαλιστές βρίσκονται σε προεκλογική περίοδο μακράς διάρκειας, αφήνουν όμως στο περιθώριο τις αγεφύρωτες κομματικές και προγραμματικές διαφορές τους. Στηρίζουν ομόθυμα τα Ερντογανικά τελεσίγραφα. Τον κατηγορούν μόνο -ενίοτε τον λοιδορούν- και του προσάπτουν ότι καθυστερεί την εισβολή, τον πόλεμο… Δυστυχώς, αυτή είναι η σημερινή πραγματικότητα.
Η συστηματική και διαδοχική εθνοκάθαρση του Ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης, το 1955 (αριστερά) και το 1964, σηματοδότησαν τον τρίτο γύρο. Ακολούθησε η διπλή τουρκική εισβολή στην Κύπρο, τον Ιούλιο και Αύγουστο του 1974 (δεξιά) που οδήγησε στην εθνοκάθαρση των Ελληνοκυπρίων στα κατεχόμενα, στον βορρά, εδάφη.
Ανεξαρτήτως κομματικής ιδεολογίας, η σκληρή ρητορική, η εχθρική προπαγάνδα και η επιθετική πολιτική της Αγκύρας κατά της Ελλάδος και της Κύπρου αποτελούν πλέον τη μόνη, την αποκλειστική «συγκολλητική ουσία» μεταξύ της κεμαλικής Τουρκίας και της μετακεμαλικής-αντικεμαλικής Τουρκίας. Μέσα στο ιδιόμορφο αυτό πλαίσιο, προετοιμαζόμαστε, διπλωματικά και στρατιωτικά, για τον τέταρτο γύρο. Έχει ορισμένα χαρακτηριστικά που δεν είχαν οι προηγούμενοι. Η αναμέτρηση είναι πλέον μεταξύ της -εκκρεμούς μεταξύ Ανατολής και Δύσης- ευμετάβλητης Ερντογανικής Νέας Τουρκίας. Διεκδικεί την κατοχύρωση νέου «ζωτικού χώρου» και την «ήρεμη δύναμη» της ευρωπαϊκής Ελλάδος.
Όπως άλλωστε πάντοτε συνέβη σε όλους τους προηγούμενους γύρους, έχουμε στην περιοχή μας τη χαρακτηριστική παρουσία και συμμετοχή, αλλά με συγκρουόμενα συμφέροντα, των σημερινών μεγάλων δυνάμεων. Της μοναδικής στρατιωτικής υπερδύναμης συμπεριλαμβανομένης. Με χαρακτηριστικότερο δε στοιχείο του διεθνούς και περιφερειακού περιβάλλοντος τη ρευστότητα και τις βραχυπρόθεσμες προτεραιότητες που, συχνά, αλλοιώνουν και στρεβλώνουν μακροπρόθεσμα συμφέροντα και κατεστημένες συμμαχίες.
Ανεξαρτήτως κομματικής ιδεολογίας, η σκληρή ρητορική, η εχθρική προπαγάνδα και η επιθετική πολιτική της Αγκύρας κατά της Ελλάδος και της Κύπρου αποτελούν πλέον τη μόνη, την αποκλειστική «συγκολλητική ουσία» μεταξύ της κεμαλικής Τουρκίας και της μετακεμαλικής-αντικεμαλικής Τουρκίας. Μέσα στο ιδιόμορφο αυτό πλαίσιο, προετοιμαζόμαστε, διπλωματικά και στρατιωτικά, για τον τέταρτο γύρο. Έχει ορισμένα χαρακτηριστικά που δεν είχαν οι προηγούμενοι. Η αναμέτρηση είναι πλέον μεταξύ της -εκκρεμούς μεταξύ Ανατολής και Δύσης- ευμετάβλητης Ερντογανικής Νέας Τουρκίας. Διεκδικεί την κατοχύρωση νέου «ζωτικού χώρου» και την «ήρεμη δύναμη» της ευρωπαϊκής Ελλάδος.
Όπως άλλωστε πάντοτε συνέβη σε όλους τους προηγούμενους γύρους, έχουμε στην περιοχή μας τη χαρακτηριστική παρουσία και συμμετοχή, αλλά με συγκρουόμενα συμφέροντα, των σημερινών μεγάλων δυνάμεων. Της μοναδικής στρατιωτικής υπερδύναμης συμπεριλαμβανομένης. Με χαρακτηριστικότερο δε στοιχείο του διεθνούς και περιφερειακού περιβάλλοντος τη ρευστότητα και τις βραχυπρόθεσμες προτεραιότητες που, συχνά, αλλοιώνουν και στρεβλώνουν μακροπρόθεσμα συμφέροντα και κατεστημένες συμμαχίες.
Βρισκόμαστε, τώρα, στην πλέον κρίσιμη, ιστορική καμπή του τέταρτου γύρου, καθώς -ανεξαρτήτως της σύμπτωσης ή μη με το χρόνο διεξαγωγής των τουρκικών εκλογών- κορυφώνεται η σύγκρουση του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν με την Τουρκία του Κεμάλ Ατατούρκ.
Δημοσίευση σχολίου