Γρίβας Κώστας
Η πρωτοφανής ένταση που έχει προκύψει μεταξύ της ευρωατλαντικής Δύσης και της Ρωσίας με αφορμή το θέμα της Ουκρανίας και της πιθανής εισόδου της στο ΝΑΤΟ ενδέχεται να χαρακτηριστεί από τους ιστορικούς του μέλλοντος, ως προς το ορόσημο που σηματοδοτεί, το τέλος της μεταψυχροπολεμικής εποχής και το πέρασμα της ανθρωπότητας σε ένα νέο Ψυχρό Πόλεμο, που θα μικρύνει την Ευρώπη και θα δημιουργήσει την “ΥπερΑσία”.
Αυτός είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος. Κι αυτό γιατί η συγκεκριμένη εξέλιξη ενδέχεται να σημάνει και το τέλος της Ευρώπης όπως την ξέραμε. Αναλυτικότερα, για πρώτη φορά στην ιστορία της, η Ευρώπη απειλείται με έναν ακρωτηριασμό μεγάλης κλίμακας και συγκεκριμένα με την αποκοπή της Ρωσίας από το συλλογικό ευρωπαϊκό φαντασιακό. Η τοποθέτηση όλων σχεδόν των ευρωπαϊκών χωρών σε έναν αντιρωσικό σχηματισμό (με την εξαίρεση της Λευκορωσίας) δημιουργεί μια αντίληψη “Ευρώπη εναντίον Ρωσίας”, με τη Ρωσία να θεωρείται ολοένα και περισσότερο εξωευρωπαϊκός παράγοντας.
Αυτή είναι μια πρωτοφανής κατάσταση στην ιστορία της Γηραιάς Ηπείρου. Πάντοτε η Ρωσία αποτελούσε μέρος του ευρωπαϊκού γίγνεσθαι, ακόμη και στα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης και αναντίρρητο μέρος της αυτοανάγνωσης που είχαν οι Ευρωπαίοι για τον εαυτό τους. Την κατάσταση επιδεινώνει το γεγονός ότι η Ρωσία δεν μπορεί να “απομονωθεί” όπως πιστεύουν πολλοί στη Δύση. Οι ίδιοι φαίνεται να πιστεύουν ότι στα ανατολικά της Ρωσίας υπάρχει κενό!
Αυτό που μπορεί να γίνει όμως, όπως ήδη συμβαίνει, είναι η Ρωσία να “μετακινηθεί” προς την Ασία δια της σύζευξης με την Κίνα και με άλλες ασιατικές χώρες. Προκύπτει, λοιπόν, ο κίνδυνος να δημιουργηθεί μια μικρή, αλλά και αδύναμη Ευρώπη, τόσο μικρή και αδύναμη που δύσκολα θα μπορεί να αυτοπροσδιορίζεται, αλλά και να ετεροπροσδιορίζεται, ως ξεχωριστό γεωπολιτικό μέγεθος. Δηλαδή, ενδέχεται να προκύψει μια θνησιγενής μικρή Ευρώπη και μια γιγαντιαία “ΥπερΑσία”.
Οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν ότι υπάρχουν κάποια φυσικά όρια μεταξύ Ευρώπης και Ασίας και συνακόλουθα η Ρωσία δεν μπορεί να “μετακινηθεί” προς την Ασία. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Από μικροί στο δημοτικό, στο μάθημα της γεωγραφίας, μαθαίνουμε ότι ο πλανήτης μας χωρίζεται σε κάποιες ηπείρους και δύο εξ αυτών είναι η Ευρώπη και η Ασία. Στην πραγματικότητα, όμως, αυτό που θεωρούμε ως γεωγραφικό θέσφατο δεν είναι παρά μια αυθαίρετη ανάγνωση, η οποία προέκυψε στο πέρασμα της Ιστορίας.
Πως διαχωρίστηκε η Ευρώπη
Κι αυτό γιατί από αυστηρά γεωγραφικής άποψης πουθενά δεν υπάρχει κάποιο όριο που χωρίζει την Ευρασία σε Ευρώπη και Ασία, δηλαδή σε δύο ξεχωριστές ηπείρους. Ο διαχωρισμός της Ευρασίας σε Ευρώπη και Ασία είναι το αποτέλεσμα μιας ιστορικής δυναμικής που προέκυψε από μια ευρωκεντρική θεώρηση του κόσμου. Συγκεκριμένα, μια ιδιόρρυθμη γεωπολιτική δυναμική, η οποία συνδύαζε με διαλεκτικά συνθετικό τρόπο τα συνδετικά, αλλά και τα ανταγωνιστικά στοιχεία των ευρωπαϊκών εθνών, ήταν αυτή που δημιούργησε την έννοια της Ευρώπης ως ξεχωριστή ήπειρο.
Πράγματι, το δυτικό άκρο της Ευρασίας έχει μια ιδιαίτερη γεωπολιτική ταυτότητα που το ξεχωρίζει από την υπόλοιπη Ευρασία. Μεταξύ των άλλων, από γεωγραφικής άποψης, έχει μια ιδιαίτερη σχέση με το υδάτινο στοιχείο, η οποία δεν υφίσταται στα υπόλοιπα σημεία της Ασίας. Η Ευρώπη είναι ουσιαστικά μια υβριδική δομή, η οποία προκύπτει από τη “ζύμωση” της στεριάς με μια σειρά από περιφερειακές “λίμνες”, δηλαδή τις κλειστές θάλασσες στην ευρωπαϊκή περιφέρεια, καθώς και με το δίκτυο των πλωτών ποταμών στο εσωτερικό της.
Επίσης, η Ευρώπη είχε μια εθνοφυλετική ενιαία ταυτότητα, αποτελώντας τον χώρο της Λευκής -Καυκάσιας φυλής, αλλά κυρίως διέθετε μια πολιτισμική ενότητα, μιας και όλοι οι ευρωπαϊκοί λαοί δημιουργήθηκαν με βάση τρεις πυλώνες: τον Χριστιανισμό και τη ρωμαϊκή και ελληνική πολιτισμική και ιστορική κληρονομιά. Άρα, η Ευρώπη είχε μια ενότητα που δεν την είχαν τα υπόλοιπα κομμάτια της Ευρασίας.
Την ίδια στιγμή, όμως, ήταν και άκρως διασπασμένη. Μετά τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και μέχρι το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο γεωπολιτικός χάρτης της Ευρώπης ήταν απίστευτα κατακερματισμένος σε διαφορετικά έθνη. Αν και ήταν κομμάτια μιας ευρύτερης πολιτισμικής, εθνοφυλετικής και ιστορικής ενότητας , βρίσκονταν σε διαρκή ανταγωνισμό μεταξύ τους, ενώ δεν δίσταζαν να συμμαχήσουν με δυνάμεις εκτός Ευρώπης για να προωθήσουν στενούς εθνικούς σκοπούς.
Το μέγεθος “ΥπερΑσία”
Αυτή η διαλεκτική σύνθεση συγγένειας και αντιπαλότητας αποτέλεσε τον πρώτο από τους δύο βασικούς παράγοντες που οδήγησαν την Ευρώπη σε γεωπολιτικό διαχωρισμό από την Ευρασία. Ό δεύτερος ήταν η δραματική άνοδος της ευρωπαϊκής ισχύος. Τα ευρωπαϊκά έθνη- κράτη, ακόμη και τα πιο μικρά, όπως ήταν το Βέλγιο, επέτυχαν να κυριαρχήσουν στον υπόλοιπο πλανήτη, διαμορφώνοντας έναν ευρωκεντρικό κόσμο.
Αποτέλεσμα ήταν η Ευρώπη να αποτελέσει και να λειτουργήσει ως ένα ξεχωριστό μέγεθος μέσα στην Ευρασία. Κι αυτό που περίσσεψε, ονομάστηκε από τους Ευρωπαίους Ασία. Αν λοιπόν η Ευρώπη έχει στοιχεία που την ενοποιούν, η Ασία δεν έχει κανένα. Δεν υπάρχει κάποιο γεωγραφικό, πολιτισμικό ή εθνοφυλετικό στοιχείο που να συνδέει όλα τα ασιατικά κράτη. Αν σε κάποιον φαίνεται παράδοξη αυτή η άποψη ας σκεφτεί, πολύ απλά, τί κοινό έχει η Ιαπωνία με το Μπαγκλαντές ή το Βιετνάμ με τη Συρία, για παράδειγμα.
Με άλλα λόγια, η έννοια της Ασίας δημιουργήθηκε για να διαχωριστεί φαντασιακά η Ευρώπη από την Ευρασία και να καταστεί ξεκάθαρο ότι η Ευρώπη ήταν ένα ξεχωριστό τμήμα του κόσμου. Αυτός ο διαχωρισμός ήταν απαραίτητος για την αναγόρευση της Ευρώπης ως της κυρίαρχης δύναμης του πλανήτη. Όμως, αυτός ο αυθαίρετος διαχωρισμός δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι μπορεί να συνεχιστεί στο μέλλον.
Μεταξύ των άλλων, η ίδια η έννοια της Ευρώπης τείνει να ταυτιστεί με την ΕΕ. Όμως, αυτή η “ενωμένη” Ευρώπη χάνει ένα από τα βασικά στοιχεία που της επέτρεπαν να θεωρείται και να λειτουργεί ως ξεχωριστή ήπειρος, δηλαδή τον γεωπολιτικό της πλουραλισμό. Με τη δε φαντασιακή αποκοπή της Ρωσίας από τον ευρωπαϊκό κορμό, η Ευρώπη πριονίζει τον ίδιο τον εαυτό της.
Έρχεται η ΥπερΑσία
Η δε Ρωσία πολύ εύκολα μπορεί να “μετακινηθεί” προς την Ασία, από τη στιγμή που –όπως είπαμε– η Ασία είναι απλώς το κομμάτι της Ευρασίας που δεν θεωρήθηκε Ευρώπη από τους Ευρωπαίους στα χρόνια της παντοδυναμίας τους. Άρα, δεν έχει όρια που να δυσκολεύουν την είσοδο νέων χωρών. Είναι ένα “ανοιχτής αρχιτεκτονικής” σχήμα που μπορεί να απορροφήσει την απέραντη Ρωσία.
Οδηγούμαστε δηλαδή προς τη δημιουργία του μεγέθους “ΥπερΑσία”, που θα καταλαμβάνει το συντριπτικά μεγαλύτερο κομμάτι της Ευρασίας, ενώ η Ευρώπη θα έχει παραμείνει μια ασήμαντη απόληξη στα δυτικά. Θα έχει χάσει τον γεωπολιτικό της πλουραλισμό, που αποτελούσε βασικό κομμάτι της ταυτότητάς της, καθώς και την ισχύ της. Με άλλα λόγια, θα αντιλαμβάνεται τον εαυτό της μόνον μέσα στα εννοιολογικά όρια της “Δύσης”, δηλαδή του ευρωατλαντικού κόσμου.
Αυτό σημαίνει ότι θα λειτουργεί ολοένα και περισσότερο σαν “προγεφύρωμα” των ΗΠΑ στην Ευρασία, σύμφωνα με την ωμά κυνική ορολογία του Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι. Πιθανώς ζούμε την αρχή του τέλους της Ευρώπης, όπως την ξέραμε. Αυτός είναι και ο πραγματικά μεγάλος κίνδυνος που προκύπτει από τη σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Δύσης που ζούμε σήμερα. Έναν κίνδυνο που είναι μεγαλύτερος και από αυτόν της πολεμικής αναμέτρησης. Οι πολεμικές αναμετρήσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών αποτελούσαν τον κανόνα και όχι την εξαίρεση στην ιστορία τους.
Όμως, πάντοτε διεξάγονταν μέσα στο ευρωπαϊκό πλαίσιο. Τώρα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Πρέπει να αντιληφθούμε, λοιπόν, ότι τα γεωπολιτικά δρώμενα, ειδικά αυτής της κλίμακας, δεν είναι διαγωνισμός δημοφιλίας. Δεν είναι ψηφοφορία στο Survivor, όπως φαίνεται να πιστεύουν πολλοί στην Ευρώπη γενικά και στην Ελλάδα ειδικότερα. Η Ρωσία δεν είναι ούτε “καλή” ούτε “κακή”. Είναι, όμως, σημαντικότατο κομμάτι της Ευρώπης και θα πρέπει να παραμείνει ως τέτοιο, αν θέλουμε η Γηραιά Ήπειρος να μην αυτοχειριαστεί.
Δημοσίευση σχολίου