Του Noah Feldman
To δημοψήφισμα της Τουρκίας έγινε και ο Πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan αυτοανακηρύχτηκε νικητής αν και το αποτέλεσμα αμφισβητείται. Αυτό που δεν αμφισβητείται είναι ποιος δεν είναι νικητής: η συνταγματική δημοκρατία. Εκ πρώτης όψεως, οι τροποποιήσεις στο Σύνταγμα θα μετατρέψουν την Τουρκία σε ένα προεδρικό σύστημα, αντί για κοινοβουλευτικό. Με μια βαθύτερη ματιά, θα ενισχύσουν την προσωπική εξουσία του Erdogan, ο οποίος τα τελευταία περίπου 10 έτη έχει εξελιχθεί από πρωθυπουργό σε πρόεδρο και από εκεί σε οιονεί αυταρχικό ηγέτη.
Ο Erdogan έχει δείξει για άλλη μια φορά ότι είναι η "εμπροσθοφυλακή" μιας νέας φυλής των ημι-απολυταρχικών που περιλαμβάνει τον Viktor Orban της Ουγγαρίας και, ενδεχομένως, τον Jaroslaw Kaczynski της Πολωνίας. Δεν μιλάμε για τους δυνάμει φασίστες του παππού σας, που ενδεχομένως θα έρχονταν στην εξουσία με εκλογές αλλά στη συνέχεια θα σχεδίαζαν την κατάργησή τους και θα αναλάμβαναν πλήρη δικτατορική εξουσία.
Αντ 'αυτού, η στρατηγική των νέων εξουσιαστών διατηρεί τις τακτικές εκλογές και τις φαινομενικές μορφές της πολυκομματικής δημοκρατίας, ενώ στην πραγματικότητα εδραιώνει την εξουσία τους και μαγειρεύει τα νούμερα τόσο όσο χρειάζεται για να εξασφαλίσει τη λαϊκή ψήφο. Ο Erdogan, όπως επίσης οι μιμητές του και οι συνεργάτες του, έχουν αποδυναμώσει την ελευθερία του Τύπου και την ελευθερία του λόγου χωρίς να κλείσει εντελώς όλες τις εναλλακτικές πολιτικές φωνές.
Άλλωστε ο Erdogan έθεσε τις σχεδιαζόμενες συστημικές αλλαγές του σε δημοψήφισμα, κάτι που δεν έκαναν παραδοσιακά οι δικτάτορες. Ναι, προσπάθησε να φιμώσει την αντιπολίτευση. Και ναι, το κόμμα του, AK, μπορεί να έκλεψε με άλλους τρόπους σε ορισμένες δικαστικές αποφάσεις. Ωστόσο, παραμένει γεγονός ότι οι εκλογές ήταν αρκετά καθαρές ώστε πιθανότατα δεν θα μάθουμε ποτέ εάν η πλειοψηφία των πολιτών δεν ήθελε το αποτέλεσμα.
Όλα αυτά οδηγούν σε έναν γνήσιο γρίφο: Γιατί να σε ενδιαφέρει; Αν το σχέδιό σου είναι να διαβρώσεις τη συνταγματική δημοκρατία υπέρ του αυταρχισμού, γιατί να ακολουθείς τους περισσότερους απο τους κανόνες τις περισσότερες φορές;
Μέρος της απάντησης είναι ότι ο Erdogan, όπως ο Orban ή το πολωνικό κόμμα PiS, "ζυγίζει" προσεκτικά πόση υποστήριξη έχει στην πραγματικότητα, και πόση είναι πραγματικά η αντιπολίτευση. Όταν ο μισός, περίπου, πληθυσμός δεν σε θέλει, η πρόκληση για τον ημι-απολυταρχικό είναι να αποφύγεις να ωθήσεις την αντιπολίτευση σε μια ολοσχερή άρνηση της νομιμότητάς σου.
Αυτό είναι το λεγόμενο δίδαγμα Hosni Mubarak: Εάν αρκετοί άνθρωποι θέλουν να φύγει ο πρόεδρος, τότε ο κόσμος θα βγει στους δρόμους. Στη συνέχεια, ο στρατός θα αναλάβει τα υπόλοιπα, κάνοντας ένα πραξικόπημα στο όνομα της δημοκρατίας.
Με τη διατήρηση τουλάχιστον των βασικών μορφών της συνταγματικής δημοκρατίας, ο ημι-απολυταρχικός αποφεύγει να αποξενώσει την αντιπολίτευση στο βαθμό που θα προσπαθήσει να τον ανατρέψει.
Ο Erdogan έχει αποδείξει δύο φορές τα τελευταία χρόνια ότι έχει επιτύχει αυτή την ισορροπία, αποφεύγοντας έτσι την τύχη του Mubarak. Στις διαμαρτυρίες που έγιναν στο Πάρκο Gezi το 2013, βρέθηκε αντιμέτωπος με μια τεράστια διαδήλωση στην Κωνσταντινούπολη. Τελικά τερμάτισε τη διαδήλωση με τη βία. Αλλά ο στρατός δεν εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία να αρπάξει την εξουσία.
Στη συνέχεια, το 2016, ορισμένα μέλη του στρατού επιχείρησαν ένα παράξενο, υποτονικό πραξικόπημα. Απέτυχε, σε μεγάλο βαθμό, επειδή το κοινό δεν βγήκε στους δρόμους για να υποστηρίξει το στρατό. Μεγάλο μέρος του λαού φάνηκε να είχε την αίσθηση ότι το πραξικόπημα ήταν αντιδημοκρατικό. Ο Erdogan μπορεί να είναι ημι-απολυταρχικός, αλλά ήταν εκλεγμένος και αυτό ήταν λιγότερο αυταρχικό από ένα στρατιωτικό καθεστώς.
Η άλλη μερική εξήγηση για τον ημι-αυταρχισμό είναι ότι οι κυβερνώντες του σήμερα δεν πιστεύουν πραγματικά ότι η ολοκληρωτική δικτατορία είναι επιθυμητή μέθοδος για την παραμονή στην εξουσία. Ο Erdogan είχε την εμπειρία του να αποκλειστεί από την πολιτική εξαιτίας της ισλαμικής ρητορικής. Ο Orban έζησε την πτώση του κομμουνισμού, το ίδιο και ο Kaczynski. Αυτός θα πρέπει να είναι αρκετό για να διδάξει ορισμένους από αυτούς που κυβερνούν πως η εξουσία, χωρίς ουσιαστική αντιπολίτευση, δεν λειτουργεί πολύ καλά.
Φυσικά οι νέοι ημι-αυταρχικοί μπορεί να φαντασιώνονται την ολοκληρωτική εξουσία. Αλλά η πραγματική φαντασίωσή τους φαίνεται να είναι η συνεχής επανεκλογή τους από τουλάχιστον το 50% ενός ένθερμου κοινού.
Δεν είναι τυχαίο ότι τα κόμματα αυτών των ηγετών είναι λαϊκίστικα. Και ο λαϊκισμός θριαμβολογεί μιλώντας για "το λαό", ο οποίος ορίζεται ως μια αρκετά στενή έννοια που αποκλείει την την αντιπολίτευση.
Η τελευταία ιδιοτελής στροφή στην στρατηγική των ημι-αυταρχικών είναι ότι κρατούν τις επιλογές τους ανοικτές σε περίπτωση που μια μέρα χάσουν μέρος της δημοτικότητάς τους. Οι περισσότεροι αληθινοί δικτάτορες δολοφονούνται η πεθαίνουν στη φυλακή ή την εξορία.
Αλλά αν η αντιπολίτευση είναι φιλελεύθερη-δημοκρατική και υπέρ του συνταγματικού πολιτεύματος, φαίνεται εύλογο ότι, αν έρθει τελικά στην εξουσία, δεν θα τιμωρήσει αυστηρά το ημι-αυταρχικό καθεστώς, όπως θα έκανε ο πραγματικός δικτάτορας. Ο λαϊκιστής ημι-αυταρχικός θα είναι σε θέση να πει, όταν θα βρίσκεται εκτός εξουσίας, πως ακολούθησε το σύνταγμα, και ότι το ίδιο πρέπει να κάνουν οι διάδοχοί του. Οι περισσότερες φιλελεύθερες-δημοκρατικές κυβερνήσεις θα είναι τόσο αφοσιωμένες στα δικαιώματα -ή τόσο αδύναμες- για να επιβάλουν τιμωρία.
Προκύπτει, λοιπόν, ότι ο ημι-απολυταρχισμός είναι ένας καταπληκτικός τρόπος για να παραμείνεις στην εξουσία εφόσον έχεις μια λαϊκιστική βάση και την προθυμία να διαβρώσεις την ελευθερία του λόγου και τις ελεύθερες εκλογές.
Ο κόσμος δεν έχει ακόμη ένα καλό σύνολο εργαλείων για να απαντήσει, όπως δείχνουν οι αναποτελεσματικές αντιδράσεις της Ευρώπης στην Ουγγαρία και την Πολωνία. Όσο για τον Erdogan, η θέση του είναι άτρωτη σε σχέση με αυτή των γειτόνων του ή των Ευρωπαίων ομολόγων του. Αναμένατε ότι περισσότεροι ηγέτες θα ακολουθήσουν το παράδειγμά του.
Δημοσίευση σχολίου