Το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου εκδηλώνεται με την εφαρμογή του σχεδίου ΗΦΑΙΣΤΟΣ 74. Το σχέδιο εσωτερικής ασφαλείας στο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου στην Κύπρο, είναι συνώνυμο με άλλο που ίσχυε για την Ελλάδα και καλείται ΗΦΑΙΣΤΟΣ . Αναφέρθηκε και σε συνεδρίαση δικαστηρίου στις 18-3-1987 της μήνυσης υποστρατήγου Χ.Χίου κατά δημοσιογράφου Γ.Μαύρου και Α.Τεγόπουλου για δημοσίευμα της ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ.
Όλες οι οδηγίες και οι διαταγές στο πραξικόπημα αυτό ήταν προφορικές, πλην του τμήματος που αφορούσε τη διοικητική μέριμνα, το οποίο και εκδόθηκε γραπτά. Δηλαδή οδηγίες για τροφοδοσία κάθε είδους , μεταφορές, περίθαλψη ασθενών, ομαδική ταφή νεκρών (χωριστά χριστιανών και μουσουλμάνων) κ.ο.κ. Το φαινόμενο που παρατηρήθηκε (ενδεικτικό του μίσους που χώριζε), ήταν η ταφή των μακαριακών εκτός νεκροταφείων. Σε ομαδικούς τάφους μαζί με τραυματισμένους, εάν αληθεύει η ανατριχιαστική περιγραφή στη μήνυση του Άρη Χατζηπαναγιώτου κατά των συντελεστών του πραξικοπήματος.
Στην ίδια μήνυση περιγράφονται και οι δραστηριότητες στελεχών του ναυτικού και κύρια με βαριές κατηγορίες κατά του αντιπλοιάρχου Παπαγιάννη και υποπλοιάρχου Ντάνου. Αναφέρεται και σε όνομα ΄΄Πσωμάκη΄΄ που ως υποδιοικητής ναυτικής βάσης Κυρήνειας διέταξε την σύλληψη και εγκλεισμό πολιτών στο φρούριο της πόλης ακόμα και ενώ βομβαρδιζόταν από τους Τούρκους. Μάλλον πρόκειται για τον υποπλοίαρχο Τσομάκη που θυσιάστηκε στη συνέχεια σε απενοημένο πλην ηρωικό διάβημα κατά του τουρκικού στόλου.
Ο αντιπλοίαρχος Ανέστης Παπαδάκης διοικητής στη Ναυτική Βάση Χρυσούλη στην Κύπρο, σε αναφορά του μετά τη μεταπολίτευση καταγράφει το πρώτο από μια σειρά σημάτων που εκδόθηκαν στη διάρκεια του πραξικοπήματος. Το σήμα αυτό περιλαμβάνει τις πρώτες οδηγίες του ναυτικού διοικητή Κύπρου αντιπλοίαρχου Παπαγιάννη με την έναρξη του πραξικοπήματος, με τελευταία εντολή «…ΟΠΟΥ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΤΕ ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΝ ΠΑΤΑΞΕΤΕ ΑΥΤΗΝ ΔΙΑ ΤΩΝ ΟΠΛΩΝ…»
Η εμπλοκή του ναυτικού ξεκίνησε την Τρίτη 9 Ιουλίου 1974. Ο Παπαγιάννης θα πρέπει να πήγε κατ’ ευθείαν στους υφισταμένους του του ναυτικού, μετά τη σύσκεψη της ίδιας ημέρας, όπου ρυθμίσθηκαν λεπτομέρειες του πραξικοπήματος υπό τον Γεωργίτση (Διοικητή ΓΕΕΦ στη θέση Ντενίση που μόλις είχαν ανακαλέσει στην Αθήνα). Στη σύσκεψη είχε πάρει μέρος με τους Κομπόκη (διοικητή καταδρομών, επικεφαλής της επιχείρησης του πραξικοπήματος), Γιαννακόδημο (επιτελάρχη ΓΕΕΦ), Παπαγιάννη Κ. (Υποδιοικητή ΕΛΔΥΚ), Λαμπρινό (διοικητή της 23ης επιλαρχίας μέσων αρμάτων), Κορκόντζελο (διοικητή της 21ης επιλαρχίας αναγνωρίσεως οι οποίος ζήτησε όπως και ο Λαμπρινός, έγκριση γραπτή του Α/ΓΕΣ που δόθηκε από Γαλατσάνο). Αυτή ήταν και η πρώτη σύσκεψη των εκτελεστικών οργάνων του πραξικοπήματος στην Κύπρο. Έτσι παρουσιάζει τη σύσκεψη αυτή το πόρισμα της επιτροπής της Βουλής για το Φάκελο της Κύπρου.
Σύμφωνα με την αναφορά του Παπαδάκη, με την άφιξη το μεσημέρι 9 Ιουλίου στο Μπογάζι του ΝΔΚ (Ναυτικού Διοικητή Κύπρου) αντιπλοίαρχου Παπαγιάννη συγκεντρώθηκαν οι αξιωματικοί των Διοικήσεων ΔΠΑ/ΝΒΧ, ήτοι υποπλοίαρχοι Δούκας Π. (Υποδιοικητής ΝΒΧ), Τσαταλός Ε., Κανδαλέπας Α., Γουλέας Σ., (Τ) Ντάνος Γ. και ανθυποπλοίαρχος (Τ) Αρμενιάκος Γ. Ο Παπαγιάννης ανακοινώνει ότι θα γίνει πραξικόπημα για την ανατροπή του Μακαρίου Κυριακή προς Δευτέρα 14 προς 15 Ιουλίου και ώρα 02.00 και ότι αυτό το γνωρίζουν ο ΑΕΔ στρατηγός Μπονάνος, ο Ιωαννίδης και ένας ακόμα (τους είπε μάλλον για τον Γκιζίκη αλλά δε θυμάται καλά) από δε την Κύπρο ο Διοικητής Καταδρομών Κομπόκης και ο Διοικητής (ή υποδιοικητής) της ΕΛΔΥΚ. Το γεγονός πως δεν αναφέρει και τον Α/ΓΕΝ δεν ξενίζει αφού, όλες οι μονάδες και των τριών όπλων που υπηρετούσαν στην Κύπρο υπάγονταν απευθείας στο ΑΕΔ χωρίς ενδιάμεση σχέση με το όπλο τους.
Ο Παπαδάκης συνεχίζει εξιστορώντας την ενημέρωση του Παπαγιάννη, σύμφωνα με την οποία θα άλλαζαν την Παρασκευή 12/7 ο Α/ΓΕΕΦ αντιστράτηγος Ντενίσης και ο πρεσβευτής Λαγάκος, καθόρισε δε με λεπτομέρειες τι είχε αναλάβει να κάνει το Ναυτικό και τι συγκεκριμένα οι άντρες της βάσης. Εκείνη την ημέρα θα έπρεπε να βγάλουν σε άδεια όλους τους ύποπτους ανεξάρτητα από βαθμό, θα έστελναν σταδιακά ένα ή δύο φορτηγά αυτοκίνητα με οπλισμένους στο στρατόπεδο της 31ης Μοίρας καταδρομών στη Λευκωσία, στη βάση θα άφηναν ελάχιστους κλπ. Τους διαβεβαίωσε δε ότι από τους Τούρκους δεν κινδυνεύουν επομένως «(…) Με τις τορπιλακάτους να παύσητε να ασχολείσθε και μην ενδιαφερθείτε…».
Η διαταγή δείχνει εκτός των άλλων, πως είχαν διαβεβαιώσεις, ότι οι Τούρκοι δε θα επέμβουν. Οι οδηγίες του Παπαγιάννη περιλαμβάνουν και παροτρύνσεις, να εκτελούν όποιον φέρει αντίσταση είτε από ναύτες ή από αστυνομικούς ώστε «…να πετύχη ο ιερός σκοπός μας, διότι η Ελλάς κινδυνεύει να γίνη Κούβα της Μεσογείου, να γίνη σφαγή. Τον Μακάριον θα τον σκοτώσωμεν και θα τον βάλωμε σ’ ένα τσουβάλι διά να τον στείλωμεν εις το Μπογάζι όπου, θα τον φουντάρουμε ρίχνοντας και μια βόμβα βάθους…».
Δεν έφτανε όμως η προφορική ενημέρωση και ο Παπαγιάννης (πάντοτε κατά τον Παπαδάκη) ζήτησε και του έφεραν έναν κλειστό φάκελο που φυλασσόταν στο γραφείο επιχειρήσεων και όπου ήταν γραμμένες «…αι αποστολαί συλλήψεων, που θα ανετίθεντο εις ένα έκαστον εξ ημών πλαισιούμενον υπό μικράς ομάδος Υπαξ/κών και ναυτών (…)». Δεν είναι δύσκολο να εξηγηθεί η ύπαρξη τέτοιου φακέλου πριν την 9-7-74 που είναι η ημέρα που ο Παπαγιάννης συμμετέχει στη σύσκεψη υπό τον Γεωργίτση και μοιράζονται τις αποστολές.
Ειδικά για τις συλλήψεις θα υπήρχε πάγιος πίνακας που ενημερωνόταν κατά διαστήματα, ανεξάρτητα από τη συγκεκριμένη σχεδίαση του πραξικοπήματος που υλοποιήθηκε από 15 Ιουλίου. Εκτός αυτού όμως, ο Παπαγιάννης μιλούσε για ανατροπή του Μακαρίου από τον Απρίλιο του ίδιου χρόνου, δηλαδή από την ίδια περίοδο που ο Ιωαννίδης με τον Γκιζίκη και Μπονάνο την αποφασίζουν. Επομένως οι κορυφαίοι εκτελεστές του πραξικοπήματος είχαν ενημερωθεί. Και είχαν σχεδιάσει τουλάχιστον ποιους θα συλλάβουν, ώστε να υπάρχει στο γραφείο επιχειρήσεων, και όπου αλλού χρειαζόταν, φάκελος κλειστός με πίνακα των προς σύλληψη. Πώς να δεχθεί κανείς ότι δεν ήταν ενήμεροι οι Α/ΓΕΝ Αραπάκης και Α/ΓΕΑ Παπανικολάου, όταν ο αντιπλοίαρχος Παπαγιάννης (αλλά και ο αντιπλοίαρχος Νικολόπουλος του ΓΕΝ/Α2) το γνώριζε; Έτσι ισχυρίζονται ο τότε Α/ΓΕΝ όπως και ο Α/ΓΕΑ και παρασύρουν και την επιτροπή της βουλής, που δεν τους περιλαμβάνει στους από μακρού ενημερωμένους.
Ο Παπαδάκης προβάλλει αντιρρήσεις λέγοντας πως, το Ναυτικό δεν μπορεί ν’ αναλάβει τέτοιες αποστολές, «..διότι ούτε εγκληματίαι είμεθα, ούτε συλλήψεις γνωρίζομεν να κάνωμεν, ούτε και διά εκ συστάδην μάχας είμεθα εκπαιδευμένοι, πολλοί δε αγνοούν και την καλήν χρήσιν των όπλων…» και δεν μπορεί να διατάξει το προσωπικό του. Επομένως εκφράζει αδυναμία να απαντήσουν αμέσως. Ο Παπαγιάννης οργίζεται και ρωτάει, αν έχει κανείς άλλος αντίρρηση.
Ο Τσαταλός και ο Κανδαλέπας απάντησαν πως δεν πρόκειται «..επουδενί…» να συμμετέχουν, ο Δούκας έφερε παρόμοιες αντιρρήσεις με του Παπαδάκη, ο Αρμενιάκος που ήταν και ο μικρότερος σε βαθμό και ηλικία «…υπό το φάσμα της σκληρότητος του Κ. Παπαγιάννη, νομίζω ότι έκλινε καταφατικώς την κεφαλήν, ο δε Ντάνος αναντιρρήτως συνεφώνησεν…». Στους έξη οι δύο συμφώνησαν, οι δύο αρνήθηκαν καθαρά και δύο έφεραν αντιρρήσεις.
Ο Παπαγιάννης διώχνει από τη σύσκεψη τους Τσαταλό και Κανδαλέπα και δείχνει στους υπόλοιπους τα σημειώματα με τα διαγράμματα των κατοικιών, εκείνων που είχαν προγραμματίσει να συλλάβουν. Σ’ αυτή τη σύσκεψη έρχεται και ο Γουλέας καθυστερημένος και τον κάλεσε να του δείξει και τη δική του αποστολή.
Εντύπωση προκαλεί η βεβαιότητα του Παπαγιάννη, πως κανείς δεν πρόκειται να προβεί σε αποκάλυψη στην Κύπρο ή και αλλού, για το επικείμενο πραξικόπημα. Ως μόνος λόγος γι’ αυτήν τη βεβαιότητα διαφαίνεται η τρομοκρατία, που ασκούσε και το ότι η επιχείρηση ήταν σχεδιασμένη και είχε την κάλυψη της ΄΄επίσημης΄΄ εξουσίας στην Ελλάδα, επομένως θεωρείτο ΄΄νόμιμη΄΄.
Αυτή ήταν η ενημερωτική σύσκεψη για το πραξικόπημα υπό τον Παπαγιάννη, όπως την περιγράφει ο Παπαδάκης. Πιο κάτω στο πόρισμά του ο Μεταλληνός διευκρινίζει ότι, ο Παπαγιάννης από τον Απρίλιο ακόμη ανέφερε συγκεκριμένα περί πραξικοπήματος και εν συνεχεία διέταξε να βάλουν πολυβόλα ΄΄browning΄΄ σε δύο οχήματα. Ο Παπαδάκης όμως δεν ήταν μόνο με τον Παπαγιάννη οργισμένος, αλλά και με τον πλωτάρχη Παπαργύρη, που βοηθούσε τον ΝΔΚ στην άσκηση της διοίκησης. Εκφράζεται απαξιωτικά για αυτόν τον αξιωματικό «…περί του ποιού του δεν ήθελον ν’ αναφερθώ, διότι είναι τόσον χαμηλόν δι’ Αξιωματικόν …».
Την άλλη ημέρα το πρωί καταλήγουν στο να καλέσουν το διοικητή, και να του ζητήσουν γραπτή διαταγή του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας ή του τότε Πρωθυπουργού Ανδρουτσόπουλου, διευκρινίζοντας πως δεν θεωρούν την κίνηση αυτή ως αποδοχή, αλλά για να διαπιστώσουν από πού ξεκινούσε η υπόθεση. Τα πραξικοπήματα είναι έξω από τη λογική των ενόπλων συγκρούσεων του ναυτικού. Ακόμα και στον Β΄ πόλεμο και στον εμφύλιο, το ναυτικό δεν είχε απέναντί του ενόπλους, δεν έβλεπε τον αντίπαλο.
Ο Παπαγιάννης καταφτάνει την ίδια μέρα το απόγευμα και τελικά τους λέει, ότι το πραξικόπημα ματαιώθηκε, απειλεί όμως με θάνατο, εάν κάποιος τηλεφωνήσει και μιλήσει για ότι έγινε. Ο αξιωματικός αυτός απειλεί και διατάσσει γενικώς εκκαθαρίσεις και θανατώσεις, όποιων φέρουν αντίσταση, όποιων μιλήσουν κ.ο.κ.. Αργότερα παρακαλούσε έντρομος να τον πάρουν γρήγορα από το νησί, γιατί εκτός όλων όσων είχε κάνει, χτύπησε και έναν Κύπριο αστυνομικό. Ο τελευταίος έψαχνε φαίνεται να τον βρει. Αυτά συμβαίνουν την Τετάρτη 10 Ιουλίου και οι επόμενες ημέρες μέχρι την Κυριακή περνούν άπρακτες.
Δευτέρα πρωί εκδηλώνεται το πραξικόπημα. Κανείς από όσους γνωρίζουν για το εγχείρημα, δεν προέβη στο διάστημα αυτό σε κάποια ενέργεια, για ενημέρωση προς την πλευρά της Κυβέρνησης της Κύπρου ή ακόμα και με ερωτήματα προς την ηγεσία του ναυτικού. Προφανώς η τρομοκρατία είχε τα αποτελέσματά της. Με βάση το πόρισμα, στην Κύπρο υπηρετούσαν τότε πλην των Ναυτοδιόπων Ε/Ε και Ε/Κ είκοσι τρεις (23) Αξιωματικοί και εβδομήντα (70) Υπαξιωματικοί.
Ο Μεταλληνός ξεκαθαρίζει απαρχής πως αποδέχθηκαν τις εντολές του Διοικητού ΝΔΚ, οι πλωτάρχης (Τ) Παπαργύρης Γ., υποπλοίαρχος Ταβλαρίδης Σ. και ανθυποπλοίαρχος (Τ) Αρμενιάκος Γ.. Ο υποπλοίαρχος Ντάνος ναι μεν συμφώνησε να συμμετάσχει «ως στρατιωτικός», πλην δεν επιθυμεί να προβή προσωπικά σε συλλήψεις. Οι λοιποί αξ/κοί, νεαροί σημαιοφόροι ΣΕΑ/Μ δεν ενημερώθηκαν, δεν ερωτήθηκαν βεβαίως και έπραξαν «…μοιραίως και μηχανικώς, ό,τι διετάχθησαν …». Αυτή ακριβώς η έκφραση ΄΄μοιραίως και μηχανικώς΄΄ αποδίδει τυφλή υπακοή. Αποδεικνύει την επιδίωξη και επιτυχία του συστήματος εκπαίδευσης στις ΕΔ. Να πλάθει όργανα που ενεργούν σύμφωνα με τις διαταγές ΄΄μηχανικά΄΄.
Το ίδιο συνέβη και με τους υπόλοιπους υπαξιωματικούς, από τους οποίους όμως ξεχωρίζει με ιδιαίτερη δραστηριότητα στα σπίτια δύο πλουσίων Κυπρίων (του Αζίνα και του Χρήστου Θεοδώτου) ο ανθυπασπιστής Η/Ν Γ. Οικονομίδης. Η ΕΔΕ στρέφεται κατά των : Αντιπλοιάρχου Γ. Παπαγιάννη, πλωτάρχη (Τ) Γ. Παπαργύρη, υποπλοιάρχου Σ. Ταβλαρίδη, υποπλοιάρχου (Τ) Γ. Ντάνου, ανθυποπλοιάρχου (Τ) Γ. Αρμενιάκου, ανθυπασπιστή (Τεχ/Λεβ) Ι. Αγιασοφίτη, ανθυπασπιστή (Τηλ.) Γ. Βασιάδη, αρχικελευστών (Τεχ/Τορπ) Σ. Σαμοΐλη, (Τεχ/Λεβ) Γ. Σαγιά, (Η/Ν) Γ. Οικονομίδη και κελευστή στρ. (Ρ/Ε) Σ. Καββαδία.
Ήδη από την αναφορά Παπαδάκη γνωρίζουμε τι έγινε μέχρι την ώρα της εκδήλωσης του πραξικοπήματος, πράγμα που επιβεβαιώνει και ο Μεταλληνός με το πόρισμά του. Απ’ αυτό προκύπτει πως μυήθηκε έγκαιρα και συνέπραξε με θέρμη ο ανθ/στής (Λεβ) Αγιασοφίτης Ιωάν. στον οποίο ο Ντάνος έδωσε και ένα κυνηγετικό όπλο από τα ΄΄λάφυρα΄΄ του πραξικοπήματος που είχε παραδώσει ο Παπαγιάννης «για να τα δώσει στα παιδιά».
Ο Μεταλληνός δεν θεωρεί (με βάση τα τότε ισχύοντα κατά το Σύνταγμα και τους Νόμους) παράνομη τη συμμετοχή στο πραξικόπημα εκείνων, που εκτελούσαν διαταγές, εφόσον μάλιστα δεν είχαν και έντονη δράση. Το γεγονός ότι ήταν υπαξιωματικοί – άρα εκτελεστικά όργανα – τους απαλλάσσει κατ’ αυτόν, ανεξάρτητα από το ότι ήταν ενήλικες και ήξεραν τι έκαναν. Δέχθηκαν όμως και αυτοί «δώρα» κατ’ επιλογήν από τον Παπαγιάννη. Τα «δώρα», ήταν «λάφυρα» από το σπίτι του Αζίνα, όπου πήγαν να ερευνήσουν με επικεφαλής τον Παπαγιάννη.
Στην ιστορία αυτής της έρευνας κεντρική θέση κατέχει μια βαλίτσα μεγάλης αξίας, γεμάτη χαρτονομίσματα, που περιφέρει ο ΝΔΚ μέχρι να την παραδώσει στο ΑΓΕΕΦ. Επιφυλάξεις εκφράζει στο πόρισμα ο Μεταλληνός για τις προθέσεις του κομιστή της βαλίτσας. Το πραξικόπημα είχε και αυτές τις πλευρές, που το χρωματίζουν ακόμα περισσότερο. Στις ακραίες καταστάσεις είναι, που έρχεται στην επιφάνεια η δομή της προσωπικότητας και των στρατιωτικών. Εκεί εμφανίζονται τα αποτελέσματα της κυρίαρχης ιδεολογίας, της προπαγάνδας, του τρόπου μόρφωσης και εκπαίδευσης και οι επιπτώσεις τους στους πλέον ευάλωτους. Δεν είναι τυχαίο πως γίνονταν έρευνες κατ’ επιλογήν σε σπίτια πλουσίων, «… αζημίως ως φαίνεται διά τινας εξ αυτών…». Δεν επαρκεί η ερμηνεία, πως ο Αζίνας ήταν προσωπικός φίλος του Μακαρίου.
Στις αποστολές των συλλήψεων περιλαμβάνονται, εκτός του Κληρίδη, ο Λυσσαρίδης, ο Αρχηγός της Κυπριακής Αστυνομίας Αντωνίου, οι αξ/κοί του «Επικουρικού» (φιλομακαριακού Σώματος) Πανταζής και Σαλάπας κ.α. Τελικά οι συλλήψεις δεν υλοποιήθηκαν από το Π.Ν., ίσως γιατί όπως είδαμε, αρνήθηκαν να συμπράξουν οι προγραμματισμένοι γι’ αυτές αξ/κοί.
Η δράση των συμμετασχόντων στο κίνημα Μονάδων και ανδρών του Ναυτικού ήταν η ακόλουθη: Το Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ υπό τον Ταβλαρίδη κινείται την παραμονή του πραξικοπήματος, 14 Ιουλίου, από την Αμμόχωστο, με προφορική εντολή του Παπαγιάννη και με κάθε μυστικότητα βρίσκεται έξω από την Πάφο τις πρωινές ώρες της 15ης Ιουλίου.
Στην Κυρήνεια το Φρούριο υπό προσωπικό του Π.Ν. και τον Τσομάκη στην αρχή επικεφαλής, χρησιμοποιήθηκε για εγκλεισμό και φρούρηση συλληφθέντων οπαδών του Μακαρίου. Η φρουρά που θα δεχτεί να φυλακισθούν εκεί οι συλληφθέντες, θα πολεμήσει σε λίγες ημέρες τους Τούρκους, και με επικεφαλής τον αρχικελευστή (Τ/ΠΒ) Γαλιάτσο από 20 μέχρι 23 Ιουλίου θα επιχειρήσει τελικά την έξοδο από το κάστρο της Κερύνειας και θα διασωθεί.
Ο Τσομάκης θα έχει επιστρέψει στην τορπιλάκατο και θα βγει πλησίστιος περιφρονώντας ένα στόλο αντιτορπιλικών. Το μικρό πλοίο θα βυθιστεί αύτανδρο. Την ίδια αντίφαση παρατηρούμε και με τον Ταβλαρίδη, που χτυπάει μακαριακούς ενώ στην εισβολή πολεμάει τους Τούρκους, καταρρίπτοντας και ένα αεροπλάνο. Κάποιοι από τους πραξικοπηματίες στάθηκαν και πολέμησαν με τα ίδια όπλα του πραξικοπήματος και τους Τούρκους. Οι υπόλοιποι προσπαθούσαν να βρουν μέσο για επιστροφή στην Ελλάδα.
ΑΥΡΙΟ ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ
Του ΑΝΤΩΝΗ ΚΑΚΑΡΑ*
*Αξιωματικός ε.α ΠΝ-Συγγραφέας
ΠΗΓΗ
Δημοσίευση σχολίου