H γράφουσα «ευχαριστεί αλά τούρκα» πρωτίστως τους Κούρδους, που αύξησαν κατά 50% –από είκοσι σε τριάντα έξι– τους βουλευτές τους, ενισχύοντας το εθνικό τους συναίσθημα, και τους Κεμαλιστές, υπό την ηγεσία του κουρδικής καταγωγής Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, που ώθησε το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα σε άνοδο εκατόν τριάντα πέντε βουλευτών. Έτσι αναχαιτίστηκαν οι ηγεμονικές τάσεις και οι άκρατες φιλοδοξίες του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, καθώς περιορίστηκε η δύναμη του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) κάτω από τις τριακόσιες τριάντα έδρες στην Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας, με τριακόσιους είκοσι έξι βουλευτές.
Βεβαίως, ο Ερντογάν πέτυχε μια σπουδαία νίκη, αλλά βλέπει να αναβιώνει ο διχασμός στη χώρα του, και το ενδεχόμενο αυτό είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον... Παθιασμένοι ιδεολόγοι και προβοκάτορες κρατούν σε συνθήκες διχασμού τη χώρα, καταγγέλλοντας τον Ερντογάν για «ανελεύθερη δημοκρατική διακυβέρνηση», και φαίνεται ότι έπεισαν.
Η βαθιά εσωτερική κρίση που αντιμετωπίζει η Τουρκική Δημοκρατία αντανακλάται στην πάλη εξουσίας, από την οποία εξαρτάται το μέλλον της μοναδικής δυτικής, δημοκρατικής, λαϊκής αλλά και μουσουλμανικής αυτής χώρας. Μια πάλη που φαίνεται ότι συνεχίζεται μεταξύ της κοσμικής ελίτ –δηλαδή του στρατού, του δικαστικού Σώματος, των διπλωματών, των γραφειοκρατών, των ακαδημαϊκών και των ΜΜΕ– και, κυρίως, μιας ακμάζουσας μέσης τάξης, η οποία αναδύεται ραγδαία ως απειλή κατά της εξουσίας και των προνομίων της. Η κοσμική ελίτ έχει εθιστεί επί δεκαετίες στο να ασκεί την εξουσία από θέση ισχυρής ιδεολογικής και πολιτικής επιβολής. Αυτό το μόρφωμα είναι εξόχως εθνο-φονταμενταλιστικό.
Ο κεμαλικός εξευρωπαϊσμός της Τουρκίας λειτούργησε με εθνικό τρόπο – τον τρόπο του Aττίλα: με γενοκτονίες –Αρμενίων, Ελλήνων της Μικράς Ασίας και του Πόντου– και με εθνοκαθάρσεις – Κούρδων.
Επί σειρά ετών, διαβάζοντας κανείς τα δημοσιεύματα του δυτικού Τύπου περί Τουρκίας, αποκομίζει την εντύπωση ότι στη χώρα αυτή διεξάγεται μάχη μεταξύ του θρησκευόμενου πλην, όμως, δημοκρατικού κυβερνώντος κόμματος και της κοσμικής πλην αντιδημοκρατικής αντιπολίτευσης. Φυσικά, η πραγματικότητα διαφέρει. Το ερώτημα, κυρίαρχο: Η Τουρκία θα μετεξελιχθεί σε σύγχρονη φιλελεύθερη δημοκρατία, παραμένοντας σημαντικό μέλος της ευρωατλαντικής κοινότητας; Ή θα διολισθήσει προς ανελεύθερα συστήματα και θα μετακινηθεί προς τον άξονα του Ιράν;...
Όντως, η τόσο περίπλοκη πολιτική και κοινωνική μεταμόρφωση που συντελείται στην Τουρκία ενέχει το στοιχείο της μοναδικότητας. Θεμελιώθηκε με βάση τις αρχές της κοσμικής δημοκρατίας, προσανατολισμένης προς τη Δύση, όπως το θέλησε ο Κεμάλ. Αλλά οι δημοκρατικοί θεσμοί παρέμειναν ανίσχυροι· ο πολιτικός και δημοκρατικός πολιτισμός δεν απέκτησε ρίζες.
Ο ισλαμιστής Ερντογάν και οι οπαδοί του έχουν χριστεί «δημοκράτες», ταγμένοι στις μεταρρυθμίσεις και στις ελευθερίες, ενώ οι της αντιπολίτευσης φέρουν το στίγμα του «φασίστα κοσμικού», που ανθίσταται στις αλλαγές. Αλλά η μεταρρυθμιστική προσπάθεια του ΑΚΡ, αν και σημαντική, ευνοεί τη θρησκευόμενη συντηρητική βάση, ενώ ελάχιστη μέριμνα έχει ληφθεί υπέρ των φιλελεύθερων μουσουλμάνων, όπως οι Αλεβίτες. Η συστηματική υπονόμευση του στρατού, του δικαστικού Σώματος και του εκπαιδευτικού συστήματος, των τριών πυλώνων της κοσμικής και δυτικής κεμαλικής ταυτότητας της Τουρκίας, έχει αποδώσει καρπούς στον Ερντογάν.
Το γεωστρατηγικό παιχνίδι –εξαιρετικά περίπλοκο πάντα– παίζεται έξυπνα από τον Ερντογάν, αφού συνδυάζει τις γεωπολιτικές διεκδικήσεις, τις σφαίρες επιρροής και τον οικονομικό ανταγωνισμό. Ταυτόχρονα, ενισχύει το κύρος και την εικόνα της περιφερειακής δύναμης με το «διπλό» ή και «πολυμέτωπο» παιχνίδι της με τους ακροβατισμούς της Άγκυρας μεταξύ Δύσης και Μέσης Ανατολής. Tο παζάρι και η τέχνη του αποτελούν παράδοση με πολιτισμική σχεδόν βαρύτητα στην Τουρκία, και ο Ερντογάν δεν θα μπορούσε να υστερεί. Και το παζάρι θα έχει έντονη συνέχεια...
Όμως η θέση της Τουρκίας δεν είναι διόλου αξιοζήλευτη σήμερα στο εξεγερθέν ισλαμικό τόξο. Ευτυχώς...
Στρατολογώντας την Τουρκία και προβάλλοντας το πρότυπο του τουρκικού κοσμικού ισλαμισμού, η επιλογή που προσφέρεται στους εξεγερμένους ισλαμιστές είναι ανάμεσα σε δύο δικτατορίες – την κοσμική και τη θεοκρατική. Για ποιο λόγο, όμως, να μην προτιμήσουν τη δική τους; Και ποιο είναι πραγματικά αυτό το πρότυπο; Συγκαλυμμένες στρατιωτικές δικτατορίες, όπως της Αιγύπτου και του Μαρόκου, ή «ανελεύθερες κυριαρχικές δημοκρατίες», όπως τα ισλαμικά κράτη τύπου Ιράν; Ακόμη και ο Αχμέτ Νταβούτογλου αρνείται την αφελή επιδίωξη των ΗΠΑ να ομογενοποιηθεί ο μουσουλμανικός κόσμος με βάση τον εκδυτικισμό του.
Η εμμονή της Ουάσιγκτον να προβάλλει τους Τούρκους «μετριοπαθείς» ισλαμιστές, ως πρότυπο για τους άλλους ισλαμιστές στο μουσουλμανικό τόξο, εδράζεται –μεταξύ άλλων– στην πάγια, φαιδρή αντίληψη ότι οι αντικομουνιστές ισλαμιστές ήταν, είναι και θα είναι οι καταλληλότεροι σύμμαχοι.
Αλλά οι Τούρκοι ξέρουν το μυστικό της πραγματικής –όχι «επικοινωνιακής»– επιτυχίας: Θέτουν μακροπρόθεσμους στόχους. Δεν βιάζονται. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο τρόπος με τον οποίο δεκαετίες τώρα δουλεύει το τουρκικό προξενείο της Κομοτηνής ή ο τρόπος με τον οποίο οδηγούν σε «πνιγμό» –σε ιστορική εξαφάνιση– το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως...
Ζέζα Ζήκου
ΠΗΓΗ
Δημοσίευση σχολίου