Τσιλιόπουλος Ευθύμιος
Ρώσοι και Ουκρανοί είναι αδελφά έθνη. Η αρχή της ιστορικής τους ύπαρξης ανάγεται στην ίδρυση του κράτους των Ρως με έδρα το Κίεβο στο τέλος του 9ου αιώνα. Τόσο η προέλευση εκείνου του κράτους όσο και η προέλευση του ονόματος Ρως, που χρησιμοποιήθηκε πρώτα εκεί και τότε, παραμένουν θέματα συζήτησης μεταξύ των ιστορικών. Σύμφωνα με την παραδοσιακή αφήγηση που παρουσιάζεται στο “Πρωτογενές Χρονικό” (συγγραφέας ο μοναχός Νέστορας), ιδρύθηκε από τον Βίκινγκ Όλεγκ, ηγεμόνα του Νόβγκοροντ το 879 μ.Χ.
Το 882, ο Όλεγκ, κατέλαβε το Σμολένσκ και το Κίεβο που λόγω της στρατηγικής του θέσης στον ποταμό Δνείπερο, το έκανε πρωτεύουσα της Ρωσίας. Επεκτείνοντας την κυριαρχία του, ο Όλεγκ ένωσε τις τοπικές σλαβικές και φινλανδικές φυλές, νίκησε τους Χαζάρους και το 911 κανόνισε εμπορικές συμφωνίες με την Κωνσταντινούπολη. Μέχρι την ηγεμονία του Βλαδίμηρου I το 980, η δυναστεία του Κιέβου είχε ολοκληρωτικά εκσλαβιστεί και κυβερνούσε μια περιοχή που εκτεινόταν από τις βόρειες λίμνες μέχρι τη στέπα και από τα αβέβαια τότε πολωνικά σύνορα μέχρι τον Βόλγα και τον Καύκασο.
Η βασιλεία του Βλαδίμηρου προανήγγειλε την αρχή της χρυσής εποχής της Ρωσίας του Κιέβου, αλλά η λαμπρότητα εκείνης της εποχής στηρίχθηκε σε ασταθή βάση. Ο μόνος κρίκος που ένωνε τις υποταγμένες φυλές ήταν η δύναμη του μεγάλου δούκα του Κιέβου. Καθοριστικό γεγονός επί βασιλείας Βλαδίμηρου ήταν η αποδοχή της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης το 988, και την βάπτιση όλων των υπηκόων.
Έκτοτε πολύ νερό κύλησε στο αυλάκι. Η Ουκρανία πότε αποτελούσε μέρος της Πολωνίας, πότε ήταν ημιανεξάρτητη και για μικρές περιόδους ανεξάρτητη. Στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι Ουκρανοί πολέμησαν μαζί με τους Ρώσους, αλλά και με την Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία. Στον ρωσικό εμφύλιο άλλοι στο πλευρό των Λευκών και άλλοι των Μπολσεβίκων. Τελικά εντάχτηκαν ως ομόσπονδη Σοσιαλιστική Δημοκρατία στην ΕΣΣΔ.
Μεγάλη πληγή είναι για τους Ουκρανούς ο αφανισμός έως και 3.000.000 Ουκρανών από λιμό στον Μεσοπόλεμο, όταν ο Στάλιν άφησε την επισιτιστική κρίση να οξυνθεί, επειδή οι Ουκρανοί αγρότες είχαν αντισταθεί στην πολιτική της κολεκτιβοποίησης. Σήμερα η Ουκρανία θεωρεί το γεγονός γενοκτονία. Το 1954, ο τότε ηγέτης του ΚΚΣΕ, Ουκρανός, Νικήτα Χρουτσόφ ενσωμάτωσε την Κριμαία –μέχρι τότε ανήκε στη Ρωσία– στην Ουκρανία.
Τί λένε οι Ουκρανοί για τους Ρώσους
Η απογραφή του 2001, η μόνη που έγινε μετά την ανεξαρτησία της χώρας έδειξε ότι από τα περίπου 48.000.000 κατοίκους, 37.541.693 δήλωσαν ως εθνικότητα Ουκρανοί και 8.334.141 Ρώσοι. Υπήρχαν, δε, και περίπου 100.000 που δήλωσαν Έλληνες. Την εποχή εκείνη και παρά τα εσωτερικά προβλήματα, οι σχέσεις μεταξύ Μόσχας και Κιέβου ήταν τουλάχιστον αγαστές.
Σύμφωνα με έρευνα του Διεθνούς Ινστιτούτου Κοινωνιολογίας του Κιέβου, στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο 2021, το 41% των Ουκρανών είχαν θετική γνώμη για τη Ρωσία και περίπου το 42% αρνητική. Η εικόνα είναι ίδια με αυτή που καταγράφηκε τον Σεπτέμβριο 2020. Συγκριτικά στη Ρωσία, το 54% είχε θετική γνώμη για τους Ουκρανούς και το 31% αρνητική. Σε σύγκριση με το προηγούμενο κύμα δημοσκοπήσεων (Αύγουστος 2020), η εικόνα για το φιλορωσικό ρεύμα ήταν ελαφρά βελτιωμένη.
Η ίδια δημοσκόπηση έδειξε ότι το 88% των Ουκρανών και το 80% των Ρώσων υποστηρίζουν την ανεξαρτησία της Ουκρανίας, ενώ το 7% των Ουκρανών και το 17% των Ρώσων θέλουν η Ουκρανία να ενωθεί με τη Ρωσία. Οι Ουκρανοί που θέλουν κλειστά σύνορα με τη Ρωσία είναι 39% (οι Ρώσοι 23%), ενώ οι Ουκρανοί που θέλουν δύο ανεξάρτητα κράτη, αλλά χωρίς σύνορα και τελωνεία είναι 49% (οι Ρώσοι 57%).
Αυτά τα ποσοστά απέχουν πολύ από τον Οκτώβριο 2010 οπότε και το 93% των Ουκρανών είχε θετική γνώμη για την Ρωσία. Το μεγαλύτερο ποσοστό θετικής γνώμης των Ρώσων για την Ουκρανία από Ρώσους σημειώθηκε τον Μάιο 2013 με 73%. Αντίστοιχα το ναδίρ για τους Ουκρανούς σημειώθηκε τον Μάιο 2015 με 30% και των Ρώσων τον ίδιο μήνα με 26%.
Αλλαγή τοπίου το 2019
Η ανατροπή της κυβέρνησης Γιακουνόβιτς και η επακόλουθη εμφύλια σύρραξη που οδήγησε στην ντε φάκτο απόσχιση των επαρχιών στη νότια και ανατολική Ουκρανία και την Κριμαία προκάλεσε την επέμβαση της Ρωσίας, η οποία προσάρτησε την Κριμαία, όπως ήταν πριν το 1954. Ως αντίποινα, η δυτικόφιλη κυβέρνηση στο Κίεβο εντείνει την καταπίεση Ρώσων και φιλορώσων. Έρευνα του Δεκεμβρίου 2016 από το Διεθνές Ινστιτούτο Κοινωνιολογίας του Κιέβου διαπίστωσε ότι το 34% των ερωτηθέντων Ουκρανών που κατοικούν στην ελεγχόμενη από την δυτικόφιλη κυβέρνηση του Κιέβου Ουκρανία, θεώρησε την αλλαγή κυβέρνησης “παράνομο ένοπλο πραξικόπημα”, ενώ το 56% την θεώρησε “λαϊκή επανάσταση”.
Το 2019 έγιναν εκλογές για πρόεδρο και Κοινοβούλιο. Μέχρι τότε φαινόταν ότι οι ελίτ που εγκαταστάθηκαν στην εξουσία μετά τις ταραχές του “Μαϊντάν” θα έλεγχαν τα κέντρα εξουσίας επ’ αόριστον. Ωστόσο, οι Ουκρανοί εξέλεξαν τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι, έναν κωμικό-σόουμαν χωρίς πολιτική εμπειρία. Σε αντίθεση με τους αντιπάλους του, ο Ζελένσκι θεωρήθηκε “αμόλυντος” από τα κακά του παρελθόντος. Κέρδισε με 73% και επικράτησε σε 24 από τις 25 περιφέρειες – ένα άνευ προηγουμένου αποτέλεσμα, που υπερέβη την παραδοσιακή διαίρεση της Ουκρανίας σε ανατολική και δυτική.
Η ανατροπή της κυβέρνησης Γιακουνόβιτς και η επακόλουθη εμφύλια σύρραξη που οδήγησε στην ντε φάκτο απόσχιση των επαρχιών στη νότια και ανατολική Ουκρανία και την Κριμαία προκάλεσε την επέμβαση της Ρωσίας, η οποία προσάρτησε την Κριμαία, όπως ήταν πριν το 1954. Ως αντίποινα, η δυτικόφιλη κυβέρνηση στο Κίεβο εντείνει την καταπίεση Ρώσων και φιλορώσων. Έρευνα του Δεκεμβρίου 2016 από το Διεθνές Ινστιτούτο Κοινωνιολογίας του Κιέβου διαπίστωσε ότι το 34% των ερωτηθέντων Ουκρανών που κατοικούν στην ελεγχόμενη από την δυτικόφιλη κυβέρνηση του Κιέβου Ουκρανία, θεώρησε την αλλαγή κυβέρνησης “παράνομο ένοπλο πραξικόπημα”, ενώ το 56% την θεώρησε “λαϊκή επανάσταση”.
Το 2019 έγιναν εκλογές για πρόεδρο και Κοινοβούλιο. Μέχρι τότε φαινόταν ότι οι ελίτ που εγκαταστάθηκαν στην εξουσία μετά τις ταραχές του “Μαϊντάν” θα έλεγχαν τα κέντρα εξουσίας επ’ αόριστον. Ωστόσο, οι Ουκρανοί εξέλεξαν τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι, έναν κωμικό-σόουμαν χωρίς πολιτική εμπειρία. Σε αντίθεση με τους αντιπάλους του, ο Ζελένσκι θεωρήθηκε “αμόλυντος” από τα κακά του παρελθόντος. Κέρδισε με 73% και επικράτησε σε 24 από τις 25 περιφέρειες – ένα άνευ προηγουμένου αποτέλεσμα, που υπερέβη την παραδοσιακή διαίρεση της Ουκρανίας σε ανατολική και δυτική.
Ο Ζελένσκι στο αρχικό του επάγγελμα
Ο πρόεδρος στην Ουκρανία έχει αποφασιστική εξουσία μόνο εάν ελέγχει και την πλειοψηφία στη Βουλή. Όταν ο Ζελένσκι κέρδισε τις εκλογές δεν είχε ακόμη πλειοψηφία. Έτσι δημιούργησε κόμμα με το όνομα της τηλεοπτικής κωμικής σειράς, στην οποία πρωταγωνιστούσε στο παρελθόν με τίτλο “Υπηρέτης του Λαού” και προκήρυξε πρόωρες κοινοβουλευτικές εκλογές.
Το σημερινό φιλορωσικό ρεύμα
Στην ουκρανική πολιτική σκηνή τα κόμματα συνήθως δεν επιζούν πέραν της μιας εκλογικής αναμέτρησης. Παρόλα αυτά επανεμφανίζονται τα ίδια πρόσωπα με άλλο κομματικό μανδύα. Κεντρικό πρόσωπο στο φιλορωσικό ρεύμα είναι ο Βίκτορ Μεντβεντσούκ, ο οποίος διετέλεσε επικεφαλής του επιτελείου του πρώην προέδρου της Ουκρανίας Λεονίντ Κούτσμα (2002-05).
Το Νοέμβριο 2018, ο Μεντβεντσούκ εξελέγη πρόεδρος του κόμματος “Για την Ζωή”, το οποίο αργότερα μετά από συγχώνευση ονομάστηκε “Αντιπολιτευτική Πλατφόρμα – Για την Ζωή”. Στις κοινοβουλευτικές εκλογές του 2019, κέρδισε 37 έδρες από 225. Από τα μέσα του 2021, τα φιλορωσικά κόμματα στην Ουκρανία (στηρίζονται στους ψηφοφόρους στα ανατολικά και νότια) βρέθηκαν υπό ασφυκτική πίεση.
Τον Φεβρουάριο 2019, δικαστήριο κατηγόρησε τον Μεντβεντσούκ και την γυναίκα του Οξάνα Μαρσένκο για χρηματοδότηση των αυτονομιστών σε Λουχάνσκ και Ντονέτσκ μέσω εταιριών του στη Ρωσία, επιβάλλοντάς τους κατ’ οίκον περιορισμό. Τον Μάιο του απαγγέλθηκαν κατηγορίες για προδοσία και απόπειρα λεηλασίας εθνικών πόρων στην προσαρτημένη από τη Ρωσία Κριμαία, και παρέτεινε τον κατ’ οίκον περιορισμό του Μεντβεντσούκ. Έκτοτε ο κατ’ οίκον περιορισμός έχει παραταθεί τέσσερις φορές, ξεπερνώντας τη νόμιμη εξάμηνη κράτηση πριν τη δίκη.
Παρά τις διώξεις, η πολιτική απήχηση του Μεντβεντσούκ παραμένει σημαντική. Το κόμμα του είναι διαιρεμένο: στην πτέρυγα των Μεντβεντσούκ και Ραμπίνοβιτς και στην πτέρυγα των Λιοβότσκιν και Φιρτάς. Οι δύο ομάδες είχαν δικά τους ΜΜΕ, από τα οποία γνωστοποιούσαν την πολιτική τους. Μετά τις διώξεις κατά του Μεντβεντσούκ, έκλεισαν και τα τηλεοπτικά κανάλια που συνδέονται με αυτόν. Έτσι ο εσωκομματικός ανταγωνιστής του Σερχέι Λιοβότκιν κέρδισε τη μάχη, συνεχίζοντας να είναι ιδιοκτήτης του τηλεοπτικού καναλιού Inter.
Μέχρι τον κατ’ οίκον περιορισμό του Μεντβεντσούκ, το φιλορωσικό ρεύμα εμφανιζόταν δημοσίως κυρίως με τον ίδιο και τον Γιούρι Μπόικο (πρώην υπουργός Ενέργειας και προσωπικός φίλος και κουμπάρος του Πούτιν). Ο Μπόικο εμφανίζεται σαν τεχνοκράτης, αν και οι αντίπαλοί του θεωρούν ότι τον χειραγωγεί ο αυτοεξόριστος πρώην πρόεδρος (2010-2014) και καταζητούμενος για “μαζική σφαγή διαδηλωτών” Βίκτωρ Γιανουκόβιτς.
Ο πρόεδρος στην Ουκρανία έχει αποφασιστική εξουσία μόνο εάν ελέγχει και την πλειοψηφία στη Βουλή. Όταν ο Ζελένσκι κέρδισε τις εκλογές δεν είχε ακόμη πλειοψηφία. Έτσι δημιούργησε κόμμα με το όνομα της τηλεοπτικής κωμικής σειράς, στην οποία πρωταγωνιστούσε στο παρελθόν με τίτλο “Υπηρέτης του Λαού” και προκήρυξε πρόωρες κοινοβουλευτικές εκλογές.
Το σημερινό φιλορωσικό ρεύμα
Στην ουκρανική πολιτική σκηνή τα κόμματα συνήθως δεν επιζούν πέραν της μιας εκλογικής αναμέτρησης. Παρόλα αυτά επανεμφανίζονται τα ίδια πρόσωπα με άλλο κομματικό μανδύα. Κεντρικό πρόσωπο στο φιλορωσικό ρεύμα είναι ο Βίκτορ Μεντβεντσούκ, ο οποίος διετέλεσε επικεφαλής του επιτελείου του πρώην προέδρου της Ουκρανίας Λεονίντ Κούτσμα (2002-05).
Το Νοέμβριο 2018, ο Μεντβεντσούκ εξελέγη πρόεδρος του κόμματος “Για την Ζωή”, το οποίο αργότερα μετά από συγχώνευση ονομάστηκε “Αντιπολιτευτική Πλατφόρμα – Για την Ζωή”. Στις κοινοβουλευτικές εκλογές του 2019, κέρδισε 37 έδρες από 225. Από τα μέσα του 2021, τα φιλορωσικά κόμματα στην Ουκρανία (στηρίζονται στους ψηφοφόρους στα ανατολικά και νότια) βρέθηκαν υπό ασφυκτική πίεση.
Τον Φεβρουάριο 2019, δικαστήριο κατηγόρησε τον Μεντβεντσούκ και την γυναίκα του Οξάνα Μαρσένκο για χρηματοδότηση των αυτονομιστών σε Λουχάνσκ και Ντονέτσκ μέσω εταιριών του στη Ρωσία, επιβάλλοντάς τους κατ’ οίκον περιορισμό. Τον Μάιο του απαγγέλθηκαν κατηγορίες για προδοσία και απόπειρα λεηλασίας εθνικών πόρων στην προσαρτημένη από τη Ρωσία Κριμαία, και παρέτεινε τον κατ’ οίκον περιορισμό του Μεντβεντσούκ. Έκτοτε ο κατ’ οίκον περιορισμός έχει παραταθεί τέσσερις φορές, ξεπερνώντας τη νόμιμη εξάμηνη κράτηση πριν τη δίκη.
Παρά τις διώξεις, η πολιτική απήχηση του Μεντβεντσούκ παραμένει σημαντική. Το κόμμα του είναι διαιρεμένο: στην πτέρυγα των Μεντβεντσούκ και Ραμπίνοβιτς και στην πτέρυγα των Λιοβότσκιν και Φιρτάς. Οι δύο ομάδες είχαν δικά τους ΜΜΕ, από τα οποία γνωστοποιούσαν την πολιτική τους. Μετά τις διώξεις κατά του Μεντβεντσούκ, έκλεισαν και τα τηλεοπτικά κανάλια που συνδέονται με αυτόν. Έτσι ο εσωκομματικός ανταγωνιστής του Σερχέι Λιοβότκιν κέρδισε τη μάχη, συνεχίζοντας να είναι ιδιοκτήτης του τηλεοπτικού καναλιού Inter.
Μέχρι τον κατ’ οίκον περιορισμό του Μεντβεντσούκ, το φιλορωσικό ρεύμα εμφανιζόταν δημοσίως κυρίως με τον ίδιο και τον Γιούρι Μπόικο (πρώην υπουργός Ενέργειας και προσωπικός φίλος και κουμπάρος του Πούτιν). Ο Μπόικο εμφανίζεται σαν τεχνοκράτης, αν και οι αντίπαλοί του θεωρούν ότι τον χειραγωγεί ο αυτοεξόριστος πρώην πρόεδρος (2010-2014) και καταζητούμενος για “μαζική σφαγή διαδηλωτών” Βίκτωρ Γιανουκόβιτς.
Μεντβεντσούκ και Πούτιν
Λίγοι και γερασμένοι ψηφοφόροι
Τα φιλοδυτικά κόμματα είναι εκλογικά ισχυρότερα από το φιλορωσικό ρεύμα. Υπολογίζεται ότι 40-45% ανήκουν στην αποκαλούμενη “εθνική-πατριωτική” πτέρυγα. Περίπου 30-35% κινείται στο φιλορωσικό ρεύμα. Υπάρχει και ένα 20% αναποφάσιστων. Δημοσκοπήσεις που δημοσιεύθηκαν τον περασμένο Ιούνιο έδειξαν ότι στο φιλορωσικό ρεύμα το μόνο κόμμα που έχει σοβαρή απήχηση είναι η “Αντιπολιτευτική Πλατφόρμα – Για την Ζωή”. Ο πυρήνας των ψηφοφόρων του, όμως, είναι κυρίως ηλικιωμένοι με συντηρητικές απόψεις. Περισσότεροι από τους μισούς είναι ηλικίας 60 ετών και άνω, ενώ το 23% είναι ηλικίας 45-59 ετών.
Μπορεί ο Ζελένσκι να φθείρεται, κυρίως λόγω της οικονομικής κατάστασης, αλλά η φιλορωσική πτέρυγα δεν καρπούται τη φθορά. Παραμένει, άλλωστε, διασπασμένη, ενώ και το κύριο κόμμα της σπαράσσεται από εσωτερικές αντιθέσεις και έχει “στιγματιστεί” για στενές σχέσεις με τη Ρωσία. Έτσι ενώ τον Δεκέμβριο 2020, το ποσοστό αποδοχής του κόμματος ξεπερνούσε το 20%, τον Σεπτέμβριο 2021 είχε φτάσει στο 12-13%. Είναι αξιοσημείωτο ότι μέχρι τώρα η Μόσχα έχει αποφύγει να υποδείξει πρόσωπο.
Νέες κινήσεις στο ρωσόφιλο ρεύμα
Απ’ ότι φαίνεται, όμως, υπάρχει χώρος για ρωσόφιλους πολιτικούς, εφόσον εστιάσουν σε προβλήματα που απασχολούν τους πολίτες, όπως η οικονομία, οι θέσεις εργασίας και η πάταξη της διαφθοράς. Οι Ουκρανοί δεν φαίνεται να απομακρύνονται από τη νοοτροπία της “στιβαρής” διοίκησης σοβιετικού τύπου. Υπάρχει, όμως, απαίτηση για φρέσκα πρόσωπα και αλλαγές. Ακόμη και οι συντηρητικοί φιλορώσοι ψηφοφόροι στα νότια και ανατολικά θέλουν αλλαγές. Κυρίως, όμως, οι νεότεροι ψηφοφόροι είναι πιο επιρρεπείς στην επιλογή νέων πολιτικών.
Μια αναδυόμενη μορφή είναι ο Ανατόλι Σαρίι ο οποίος ζει στην Ισπανία, αλλά διατηρεί μπλογκ, με το οποίο επηρεάζει νεαρούς φιλορώσους Ουκρανούς. Είναι δύσκολο, όμως να πει κανείς τι απήχηση θα είχε αν κατέβαινε στις εκλογές. Ένα άλλο ερώτημα είναι αν θα κατέβαινε με δικό του κόμμα, ή ενταγμένος σε υπάρχον σχήμα. Άλλο πρόσωπο, το οποίο βρίσκεται σε ανοδική πορεία είναι ο πρώην βουλευτής Γιεβγέν Μουράγιεφ.
Γιεβγέν ΜουράγιεφΟ Μουράγιεφ ανταποκρίνεται στο αίτημα για ανασυγκρότηση. Και ενώ φαινόταν ως ένας δυνητικά φέρελπις πολιτικός που θα μπορούσε να συσπειρώσει τους φιλορώσους νέους αλλά και να αντλήσει ψήφους από μια γενικότερη δεξαμενή ψηφοφόρων, οι Βρετανοί προσπάθησαν να τον σπιλώσουν. «Η ρωσική κυβέρνηση επιδιώκει να εγκαταστήσει έναν φιλορώσο ηγέτη στο Κίεβο, καθώς εξετάζει εάν θα εισβάλει και θα καταλάβει την Ουκρανία», ανέφερε το υπουργείο Εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου σε δήλωση το Σάββατο, 22 Ιανουαρίου.
Το Λονδίνο έδειξε τον Μουράγιεφ ως δυνητικό υποψήφιο, ενώ επίσης ισχυρίστηκε ότι «έχει πληροφορίες ότι οι ρωσικές υπηρεσίες πληροφοριών διατηρούν δεσμούς με πολλούς πρώην Ουκρανούς πολιτικούς». Ο Μουράγιεφ απάντησε στη βρετανική επίθεση ότι είναι πρόσωπο ανεπιθύμητο στη Μόσχα κι ότι η ρωσική κυβέρνηση έχει δημεύσει περιουσιακά του στοιχεία, αλλά το στίγμα που του έβαλε το Λονδίνο δεν φεύγει εύκολα.
Σε κάθε περίπτωση, υπάρχει δυναμικό το οποίο η ρωσόφιλη αντιπολίτευση θα μπορούσε να κινητοποιήσει, αλλά απ’ ότι φαίνεται, παραμένει ανήμπορη, για τους προαναφερθέντες λόγους. Σε περίπτωση που πραγματοποιηθεί ρωσική επιθετική ενέργεια, η οποία δεν θα αλλάξει ριζικά την πολιτική σκηνή στην Ουκρανίας, η φιλορωσική πτέρυγα θα καταβαραθρωθεί. Οι δε σκληροπυρηνικοί “εθνικόφρονες” θα βρουν την ευκαιρία να κλιμακώσουν τις διώξεις εναντίον φιλορώσων πολιτικών.
Δημοσίευση σχολίου