Του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΔΡΙΒΑ*
Έχουμε φτάσει στα 15 χρόνια της κρίσης της Ουκρανίας. Ήταν 2007 όταν η Ουκρανία αποφάσισε να ενώσει το οικονομικό της μέλλον με την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.).
Σήμερα, η Ε.Ε. αν μπορούσε θα επέστρεφε με μια χρονομηχανή πίσω ώστε να μην προβεί σε αυτήν την ενέργεια, η οποία άνοιξε και τη μεγάλη σύγκρουση που ονομάζεται έκτοτε “Ουκρανική Κρίση”. Η επόμενη μέρα της κρίσης στην Ουκρανία θα φέρει δικαίωση του Δόγματος Πούτιν.
Ο Ρώσος πρόεδρος δεν είχε κρύψει ποτέ του πώς βλέπει τη μεγάλη εικόνα της διεθνούς πολιτικής σε σχέση με τη θέση της Ρωσίας στον κόσμο. Είχε πει: “Η διάλυση της ΕΣΣΔ ήταν το μεγαλύτερο γεωπολιτικό λάθος του 20ου αιώνα”.
Ο Πούτιν δε θα καταφέρει απλά να έχει μια καλή συμφωνία για την Ουκρανία, αλλά κάτι πολύ πιο μεγάλο. Το οριστικό τέλος της σχέσης Ε.Ε.-ΝΑΤΟ με συγκολλητική ουσία τις ΗΠΑ, όπως αυτή διαμορφώθηκε μετά το 1992.
Τι κρύβεται πίσω από την επιμονή των ΗΠΑ στο ότι η Ρωσία θα επιτεθεί;
Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, θα χρειαστεί να δούμε αναλυτικά τι θέλει και τι δεν θέλει η Ουάσινγκτον στο θέμα της Ουκρανίας.
Οι ΗΠΑ δεν επιθυμούν τον πλήρη έλεγχο της Ουκρανίας από τη Ρωσία. Η λογική του Μπρεζίνσκι (Η Ρωσία χωρίς την Ουκρανία δεν είναι σημαντική δύναμη ενώ με την Ουκρανία είναι αυτοκρατορία) δεν έχει πάψει να επηρεάζει την αμερικανική σκέψη η οποία έχει λογική μόνο με ψυχροπολεμικούς ή με όρους που μπορούσαν να μεταφραστούν σε πολιτική όταν η Ρωσία μάζευε τα κομμάτια της μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
Ο λόγος που η λογική Μπρεζίνσκι δεν αποτελεί κάποιο αξίωμα γεωπολιτικό, στηρίζεται κυρίως στα όσα κάνει η Ρωσία στον Βόρειο Πόλο, όπου φαίνεται να έχει χαράξει μια στρατηγική ώστε να έχει τον πρώτο λόγο μέχρι το 2035 και να ελέγχει την εμπορική οδό της Βόρειας Διαδρομής. Με άλλα λόγια, η Ουκρανία και η Μαύρη Θάλασσα παραμένουν ως ζωτικοί χώροι για τη Ρωσία, αλλά όχι μοναδικοί.
Επιπρόσθετα, όταν ο Μπρεζίνσκι διατύπωνε αυτή τη θεωρία, η Ρωσία είχε μηδαμινή “μεσανατολική πολιτική”. Σήμερα η Ρωσία, είναι βασικός παίκτης στη Μέση Ανατολή. Τελικά, ο βέλτιστος στόχος που μπορεί να πετύχει η Αμερική είναι ο μη πλήρης έλεγχος της Ουκρανίας από τη Ρωσία.
Από την άλλη πλευρά, η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Μόσχα κατοχύρωσε το 2014 στο ρωσικό επιτελείο τον πρώτο λόγο. Ελέγχοντας την Αζοφική, μπορεί να ελέγξει την ανατολική Ουκρανία και κυρίως τις περιοχές Ντόνετσκ και Λουχάνσκ.
Αυτό το κομμάτι της Ουκρανίας, (με παράλληλο έλεγχο μετά τα γεγονότα του Καζακστάν, του πολιτικού γίγνεσθαι της μεγαλύτερης περίκλειστης χώρας) ενώνεται με το ρωσικό κομμάτι του Καυκάσου και έτσι η Ρωσία έχοντας εκεί έλεγχο και στο Καζακστάν, έχει μεγαλύτερη δύναμη και στην Κασπία και τελικά, Μαύρη Θάλασσα και Κασπία Θάλασσα ελέγχονται καλύτερα από τη Μόσχα.
Η Αμερική θέλει φθορά της Ρωσίας στην περιοχή κάτι που αδυνατίζει την οικονομία της. Ωστόσο, για τη Ρωσία, πολιτική και οικονομία ταυτίζονται ακολουθώντας μια πλήρως ρεαλιστική εξωτερική πολιτική όταν στη Δύση (και στις ΗΠΑ) τα οικονομικά έχουν διαχωριστεί από την πολιτική.
Τι δεν θέλει η Ουάσινγκτον; Έναν πόλεμο ο οποίος αν ατυχώς γίνει, θα γίνει σε μια συγκυρία όπου οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν τεράστια εσωτερικά ζητήματα (ζητήματα συνοχής αλλά και έναν πληθωρισμό ο οποίος δεν περνά απαρατήρητος).
Η επικοινωνιακή επιμονή των ΗΠΑ στο ότι η Ρωσία θα κάνει εισβολή, δείχνει και τον στόχο της. Αν δεν γίνει πόλεμος, η Ουάσινγκτον θα φέρει ως επιτυχία την “ακύρωση” των πολεμικών σχεδίων του Πούτιν, ο οποίος όμως, όσο και αν έχει ελευθερία κινήσεων λόγω ανύπαρκτου πολιτικού κόστους στο εσωτερικό του, γνωρίζει οτι η ρωσική οικονομία τον υποχρεώνει να κάνει ό,τι και στην Κριμαία. Νίκη χωρίς πόλεμο.
Τα προβλήματα συνοχής εντός του ΝΑΤΟ, δεν είναι σημερινά. Η πρώτη ρήξη εντός του ΝΑΤΟ, φάνηκε από το 2003 όταν και ο γαλλογερμανικός άξονας αντέδρασε στη μονομερή πολιτική του Μπους στη Μέση Ανατολή. Το 2008 και στο -με ελληνικό ενδιαφέρον- Βουκουρέστι, το ρήγμα βάθυνε καθώς καμία αμερικανική πρόταση διεύρυνσης του ΝΑΤΟ (που ατυχώς προέκυψε ως στρατηγική μετά το 1997) δεν πέρασε (Ουκρανία, Γεωργία, Βόρεια Μακεδονία).
Η Ρωσία είχε πετύχει την πρώτη μεγάλη νίκη της καθώς τέσσερις μήνες μετά, η Ρωσία έδωσε ένα σκληρό μάθημα στη Γεωργία η οποία υπερεκτίμησε τη στρατηγική αμφιθυμία των ΗΠΑ για υποστήριξη (strategic ambiguity, όμοιά της είχε κάνει και στον Πόλεμο του Κόλπου).
Ωστόσο, η νίκη των ΗΠΑ στη Σύνοδο του Βουκουρεστίου, ήταν η καταγραφή του οτι κάποια στιγμή θα μπορούσαν να “νατοϊκοποιηθούν” χώρες σαν την Ουκρανία και τη Γεωργία.
Η Ρωσία διείδε πολύ πιο καθαρά αυτό που η Δύση πολλές φορές αρνήθηκε να αποδεχτεί. Οτι από τα μέσα της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα και μετά, ο κόσμος άρχιζε να αλλάζει.
Ο Πούτιν διέγνωσε πολύ καθαρά ότι τα οικονομικά συμφέροντα χωρών που ανήκουν και στο ΝΑΤΟ και στην Ε.Ε., ήταν σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένα από τη Ρωσία (υδρογονάνθρακες). Γερμανία, Γαλλία και Ιταλία δε θέλησαν ποτέ (παρά τις κατά καιρούς πολιτικές επιθέσεις στη Μόσχα) να διαβούν τον Ρουβίκωνα και να θεωρήσουν τη Ρωσία “στρατηγική απειλή”.
Η Μόσχα έκανε τα αυτονόητα: Δημιούργησε στρατηγικές σχέσεις με τη Γερμανία και μάλιστα, με το βιομηχανικό της λόμπι που εν πολλοίς καθορίζει και τη γερμανική πολιτική.
Η Γερμανία με τη σειρά της, σαν το πιο εύρωστο κράτος στην Ε.Ε., χάραζε μια πολιτική που ενώ κρατούσε τα “αμερικανικά” προσχήματα (καταδίκες για ανθρώπινα δικαιώματα, κυρώσεις κτλ) ουδέποτε δεν θέλησε να σπάσει το “Russland Versteher” (δείχνοντας κατανόηση στη Ρωσία).
Επιπρόσθετα, η Ρωσία διέγνωσε ότι η διεύρυνση της Ε.Ε και του ΝΑΤΟ (έγιναν παράλληλα μέχρι και το 2007) παρόλο που επικοινωνούνταν ως “επιτυχία” της Δύσης, ήταν μάλλον αδυναμία. Περισσότερα κράτη σε έναν οργανισμό=>περισσότερες διαφωνίες=> δυσκολότερες και πιο αργές αποφάσεις επομένως, μηδαμινή συνοχή και κακός συντονισμός. Η διαπίστωση αυτή ήρθε από γαλλικά χείλη για “εγκεφαλικά νεκρό ΝΑΤΟ”.
Οι τελευταίες εξελίξεις δείχνουν ότι η Ε.Ε. επιθυμεί μια ξεχωριστή διαπραγμάτευση με τη Ρωσία, παράλληλη με αυτή που διεξάγεται μεταξύ ΗΠΑ-Ρωσίας. Η Γαλλία και η Γερμανία, έχουν κάθε λόγο να χαμογελούν καθώς όπως ανέφερε το Spiegel λίγες εβδομάδες πριν, παρά τις διαφωνίες μεταξύ Παρισιού και Βερολίνου για τα οικονομικά θέματα, και οι δύο συγκλίνουν για τη δημιουργία των “Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης”.
Το γαλλικό σχέδιο για “στρατηγική αυτονομία” της Ε.Ε., προωθείται μέσα από αυτό. Η Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ εμφανίζουν τεράστιες αποκλίσεις. Αυτές οι αποκλίσεις αφορούν και τις σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ και Ε.Ε.
Η έννοια “Δύση” χρησιμοποιείται εδώ και πολλά χρόνια πληθωριστικά, μόνο και μόνο γιατί βολεύει τις αναλύσεις. Σε κάθε περίπτωση, είναι μάλλον αδόκιμο να χρησιμοποιούμε μια περιεκτική έννοια η οποία δεν έχει γεωγραφικές, πολιτικές αλλά και γεωοικονομικές αναφορές. Η επόμενη μέρα (είτε έλθει με καταστροφή στην Ουκρανία, είτε έλθει με μια συμφωνία τελευταίας στιγμής) θα βρει την Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ σε μια άνευ προηγουμένου διαίρεση.
Η αξιοπιστία του ΝΑΤΟ θα μειωθεί κυρίως για τις χώρες της Βαλτικής οι οποίες εντάχθηκαν στο ΝΑΤΟ λόγω των προβλημάτων τους με τη Ρωσία. Οι χώρες της δυτικής Ευρώπης θα αποδείξουν για μια ακόμη φορά ότι η οικονομία διακρίνεται από την ασφάλεια και για να είμαστε περισσότερο ακριβείς, μάλλον η πρώτη ορίζει τη δεύτερη στην Ε.Ε.
Η στρατηγική αυτονομία και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης δε θα στηριχθούν από όλα τα κράτη μέλη της Ε.Ε. Αν θέλει να προχωρήσει η Ε.Ε. με αυτήν την ταχύτητα, θα πρέπει να λογαριάζει ήδη ότι το Brexit θα βρει μιμητές.
Ο Πούτιν οδηγεί ίσως στο μεγαλύτερο γεωπολιτικό λάθος του 21ου αιώνα τη “Δύση” η οποία σίγουρα μοιράζεται ακόμη πολύ σημαντικά οικονομικά συμφέροντα εντός των κόλπων της όμως δεν είναι τα μόνα (η Ε.Ε. έχει σαν τους πλέον σημαντικούς οικονομικούς εταίρους τη Ρωσία και την Κίνα).
Οι ΗΠΑ πληρώνουν το ότι για πολλά χρόνια, άφησαν την εξωτερική τους πολιτική στον αυτόματο πιλότο της παγκοσμιοποίησης. Η παγκοσμιοποίηση έφερε κατακερματισμό σε κάθε παράγοντα που ορίζει το εθνικό συμφέρον.
Η επικράτηση της οικονομικής λογικής έναντι της πολιτικής, (αφού πρώτα είχαν διαχωριστεί ως πτυχές) έδωσε χρόνο σε άλλες δυνάμεις που χάραξαν μια ρεαλιστική πολιτική, ανταγωνιστική ως προς τα αμερικανικά συμφέροντα. Η μείωση της αξιοπιστίας του ΝΑΤΟ αλλά και αυτού που ονομάζεται “οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους” είναι προς το συμφέρον και της Κίνας.
Η διαφορά είναι ότι το Πεκίνο έχει πολλά περισσότερα μέσα προκειμένου να αμφισβητήσει τα αμερικανικά συμφέροντα. Η Ουκρανία αποτελεί για την Κίνα μια “εκπαιδευτική παράσταση” για όσα επιθυμεί η Κίνα στην Ταϊβάν. Ακόμη και αν υπήρχε συνεννόηση μεταξύ Ρωσίας και Κίνας, η Μόσχα έχει κάθε λόγο να χαίρεται για την επόμενη μέρα των σχέσεών της με ΗΠΑ και Κίνα, καθώς θα μπορούσε να πλειστηριάσει τη θέση της.
Η μείωση αποτρεπτικής φήμης των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ θα κοστίσει συνολικά στις ΗΠΑ και για τους συμμάχους τους αλλά και για τους αντιπάλους τους. Ακόμη και χώρες σαν την Ταϊβάν, τις Φιλιππινες, τη Νότια Κορέα, την Αυστραλία, την Ιαπωνία, θα αξιολογήσουν ρεαλιστικά την κατάσταση στην Ουκρανία, βλέποντας στο Κίεβο την ίδια τους τη χώρα.
Συμπεράσματα
Μετά από μια ανακωχή (είτε αυτή γίνει μετά από απευκταίο πόλεμο ή μετά από συμφωνία στο τραπέζι) ο στόχος της “διπλής ανάσχεσης” (εναντίον Ρωσίας και Κίνας ταυτόχρονα) της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής θα είναι πιο αδύναμος.
Η για πολλά χρόνια έλλειψη μιας ρεαλιστικής στρατηγικής σε έναν πολυπολικό κόσμο και ο διαχωρισμός της οικονομίας από την ασφάλεια και την άμυνα, φέρνει τον δυτικό κόσμο σε πολύ δυσκολότερη θέση καθώς τα σημερινά διακυβεύματα απαιτούν το μέγιστο δυνατό συντονισμό και όχι τη μικρότερη δυνατή συνοχή εντός οργανισμών.
Ο Πούτιν γνωρίζει ότι κανείς Ευρωπαίος δε θέλει να πολεμήσει στην Ουκρανία και πως οι κυβερνήσεις των ευρωπαϊκών κρατών έχουν να αντιμετωπίσουν την οικονομική-ενεργειακή κρίση μαζί με την πανδημία και το πολιτικό τους κόστος είναι ήδη φθαρμένο.
Η ενεργειακή κρίση καθιστά τη Ρωσία ακόμη πιο σημαντική για την Ε.Ε. Επίσης, στη Μόσχα έχουν αντιληφθεί ότι ούτε ο σημερινός Αμερικανός πρόεδρος που παρουσιάζει χαμηλή δημοτικότητα στις ΗΠΑ θα ήθελε να μπλέξει τη χώρα του σε έναν πόλεμο, όταν οι Αμερικανοί ψηφοφόροι μάλλον ζητάνε λιγότερη παρεμβατικότητα από την εποχή Μπους και μετά.
Το τέλος της κρίσης στην Ουκρανία δε γίνεται να μην έχει οφέλη για τη Ρωσία (ακόμη και με κάποιον τρόπο, εδαφικά οφέλη) η οποία θα μπορεί να αισθανθεί ήσυχη με μια μη νατοϊκοποιημένη Ουκρανία η οποία θα ελέγχεται από ανατολικά και από νότια (Κριμαία) από τη Ρωσία.
Από την άλλη πλευρά, θα μπορεί να έχει λόγο (όχι απόλυτο) στην επόμενη μέρα της Ουκρανίας. Όμως το μεγαλύτερο κέρδος για τη Ρωσία θα παραμείνει η έκθεση της έλλειψης συνοχής και συντονισμού τόσο εντός του ΝΑΤΟ όσο και στις τριαδικές σχέσεις ΗΠΑ-Ε.Ε.-ΝΑΤΟ.
* Ο Αλέξανδρος Δρίβας είναι Διεθνολόγος -Συντονιστής του Τομέα Ευρασίας & Ν. Α. Ευρώπης στο ΙΔΙΣ – Research Fellow in HALC (Hellenic American Leadership Council)
Δημοσίευση σχολίου