Το μέλλον θα δείξει, αν ο Ερντογάν θα συνεχίσει να εκφράζει μονοπωλιακά το Ισλάμ στην εξουσία.
Δρ. Μαρία Κωνσταντοπούλου*
«Τα κάστρα πέφτουν από μέσα» λέει ο θυμόσοφος λαός μας και στην περίπτωση της Τουρκίας φαίνεται πως η ρήση βρίσκει πρόσφορο έδαφος για να επιβεβαιωθεί. Το ισλαμικό κίνημα αποτέλεσε για το AKParti (ΑΚΡ) και τον ιδρυτή του, Ερντογάν, το ιδεολογικό φυτώριο και την ασπίδα προστασίας του απέναντι στην κεμαλική παντοκρατορία. Παρόλο που το AKParti, κυρίως κατά τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης και διακυβέρνησής του, επέλεγε τεχνηέντως να κρατά αποστάσεις από τον άλλοτε πνευματικό του μέντορα και συνοδοιπόρο, τον NecmettinErbakan (Νετσμεττίν Ερμπακάν), εντούτοις, η εκλογική δυναμική και η μαζική κινητοποίηση που πέτυχε το AKP βασίστηκε κυρίως στο ισλαμικό στοιχείο της βάσης του κόμματος.
Η δύναμη, λοιπόν, του κόμματος αλλά και του Ερντογάν προσωπικά, αντλούνταν από το δραστήριο, μαζικό και συσπειρωμένο ισλαμικό κίνημα της Τουρκίας. Η μουσουλμανική ταυτότητα της τουρκικής κοινωνίας είναι αυτή που εκφράστηκε κυρίως μέσα από την πολιτική του AKP καθώς ήταν η μερίδα εκείνη της κοινωνίας που ζούσε περιθωριοποιημένη και άλλοτε αποκλεισμένη από την κεμαλική κεντρική εξουσία. Οι κεμαλικές μεταρρυθμίσεις, κατά την ίδρυση της τουρκικής δημοκρατίας, είχαν εξοβελίσει τον παράγοντα θρησκεία από το δημόσιο βίο και τον είχαν περιορίσει στον ιδιωτικό. Η καταπίεση που υπέστη η μερίδα του πληθυσμού, η οποία δεν συμμορφώθηκε με τις κεμαλικές επιταγές, ήταν έντονη και για πολλά χρόνια, με αποτέλεσμα να οδηγήσει σε έντονη δυσφορία μεγάλου μέρους της τουρκικής κοινωνίας. Συγκεκριμένα τρεις ήταν οι τομείς που αυτή η δυσφορία εκφράστηκε εντονότερα:
Η οικονομία με το ‘Πράσινο κεφάλαιο της Ανατολίας’.
Η παιδεία με το ζήτημα της θρησκευτικής εκπαίδευσης στα İmamHatipLiseleri (ιεροδιδασκαλεία).
Το ζήτημα της μαντίλας στο δημόσιο χώρο.
Το AKP από το 2002 που ήρθε στην εξουσία κατάφερε να ικανοποιήσει τα περισσότερα από τα αιτήματα της εκλογικής του βάσης και να δημιουργήσει μια νέα αστική ισλαμική τάξη ή αλλιώς τη ‘Μπουρζουαζία της Μαντίλας’ η οποία αναδύθηκε ως απότοκο της πολιτικής του κόμματος όλα αυτά τα χρόνια.
Η ηγεμονία του AKP στην τουρκική πολιτική σκηνή έφτασε να είναι φαινομενικά αδιαπραγμάτευτη και μαζί του αδιαπραγμάτευτη ήταν και η ολοκληρωτική κατίσχυση της πολιτικής υπεροχής του Ερντογάν έναντι των πολιτικών του αντιπάλων. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο πως έφτασε να «θέτει κατά το δοκούν σε απραξία» άλλοτε πολιτικούς του συνοδοιπόρους, βγαίνοντας μάλιστα εκλογικά αλώβητος από αυτές τις διαμάχες (με πιο τρανταχτά παραδείγματα τον Αμπντουλάχ Γκιούλ και τον Αχμέτ Νταβούτογλου). Στοιχείο που κάθε άλλο παρά τυχαίο δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί από τη στιγμή που την απόλυτη παντοκρατορία του, ο Ερντογάν την αντλεί από το ισλαμικό κίνημα.
Φαίνεται όμως πως στο εσωτερικό της Τουρκίας υπάρχει μια μορφή αποστασίας και κατακερματισμού του άλλοτε συμπαγούς ισλαμικού κινήματος. Ειδικότερα, από το 2018 και έπειτα μια σειρά από γεγονότα φανερώνουν πως το ισλαμικό κίνημα έχει αποσύρει το πέπλο προστασίας του από τον Ερντογάν, αποδεικνύοντας, παράλληλα, και τη δυσαρέσκεια του πρώτου έναντι του δεύτερου. Συγκεκριμένα, ο γιος του Νετσμεττίν Ερμπακάν, Φατίχ Ερμπακάν, το 2018, αποφασίζει να κατέβει στην πολιτική ιδρύοντας εκ νέου το κόμμα Ευημερίας, κόμμα που είχε ηγηθεί ο πατέρας του και αποτελούσε προπομπό του AKP. Παράλληλα, το 2019 ο πρώην πρόεδρος του AKPi, Αχμέτ Νταβούτογλου έπειτα από κάποια χρόνια που είχε αποσυρθεί πλήρως από το πολιτικό σκηνικό της Τουρκίας αποφασίζει να ιδρύσει κόμμα, το κόμμα του Μέλλοντος.
Οι δύο αυτές ενέργειες είναι δηλωτικές για την προσπάθεια προσεταιρισμού του αισθήματος δυσαρέσκειας που φαίνεται να επικρατεί στους κόλπους του ισλαμικού κινήματος στην Τουρκία. Γεγονός που πέρα από τις εσωτερικές ή εξωτερικές πηγές ανάδυσής του, σίγουρα, έχει θορυβήσει τον Τούρκο Πρόεδρο και ίσως αποτελεί και ένα σημαντικό βαρόμετρο για την κατάσταση στο εσωτερικό της χώρας. Το μέλλον θα δείξει, αν ο Ερντογάν θα συνεχίσει να εκφράζει μονοπωλιακά το Ισλάμ στην εξουσία ή αν άλλοι θα καταφέρουν να γίνουν συνεχιστές της παράδοσης που ο Τούρκος πρόεδρος έχει κτίσει στα χρόνια της διακυβέρνησής του.
*Διδάκτορας του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου.
Η οικονομία με το ‘Πράσινο κεφάλαιο της Ανατολίας’.
Η παιδεία με το ζήτημα της θρησκευτικής εκπαίδευσης στα İmamHatipLiseleri (ιεροδιδασκαλεία).
Το ζήτημα της μαντίλας στο δημόσιο χώρο.
Το AKP από το 2002 που ήρθε στην εξουσία κατάφερε να ικανοποιήσει τα περισσότερα από τα αιτήματα της εκλογικής του βάσης και να δημιουργήσει μια νέα αστική ισλαμική τάξη ή αλλιώς τη ‘Μπουρζουαζία της Μαντίλας’ η οποία αναδύθηκε ως απότοκο της πολιτικής του κόμματος όλα αυτά τα χρόνια.
Η ηγεμονία του AKP στην τουρκική πολιτική σκηνή έφτασε να είναι φαινομενικά αδιαπραγμάτευτη και μαζί του αδιαπραγμάτευτη ήταν και η ολοκληρωτική κατίσχυση της πολιτικής υπεροχής του Ερντογάν έναντι των πολιτικών του αντιπάλων. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο πως έφτασε να «θέτει κατά το δοκούν σε απραξία» άλλοτε πολιτικούς του συνοδοιπόρους, βγαίνοντας μάλιστα εκλογικά αλώβητος από αυτές τις διαμάχες (με πιο τρανταχτά παραδείγματα τον Αμπντουλάχ Γκιούλ και τον Αχμέτ Νταβούτογλου). Στοιχείο που κάθε άλλο παρά τυχαίο δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί από τη στιγμή που την απόλυτη παντοκρατορία του, ο Ερντογάν την αντλεί από το ισλαμικό κίνημα.
Φαίνεται όμως πως στο εσωτερικό της Τουρκίας υπάρχει μια μορφή αποστασίας και κατακερματισμού του άλλοτε συμπαγούς ισλαμικού κινήματος. Ειδικότερα, από το 2018 και έπειτα μια σειρά από γεγονότα φανερώνουν πως το ισλαμικό κίνημα έχει αποσύρει το πέπλο προστασίας του από τον Ερντογάν, αποδεικνύοντας, παράλληλα, και τη δυσαρέσκεια του πρώτου έναντι του δεύτερου. Συγκεκριμένα, ο γιος του Νετσμεττίν Ερμπακάν, Φατίχ Ερμπακάν, το 2018, αποφασίζει να κατέβει στην πολιτική ιδρύοντας εκ νέου το κόμμα Ευημερίας, κόμμα που είχε ηγηθεί ο πατέρας του και αποτελούσε προπομπό του AKP. Παράλληλα, το 2019 ο πρώην πρόεδρος του AKPi, Αχμέτ Νταβούτογλου έπειτα από κάποια χρόνια που είχε αποσυρθεί πλήρως από το πολιτικό σκηνικό της Τουρκίας αποφασίζει να ιδρύσει κόμμα, το κόμμα του Μέλλοντος.
Οι δύο αυτές ενέργειες είναι δηλωτικές για την προσπάθεια προσεταιρισμού του αισθήματος δυσαρέσκειας που φαίνεται να επικρατεί στους κόλπους του ισλαμικού κινήματος στην Τουρκία. Γεγονός που πέρα από τις εσωτερικές ή εξωτερικές πηγές ανάδυσής του, σίγουρα, έχει θορυβήσει τον Τούρκο Πρόεδρο και ίσως αποτελεί και ένα σημαντικό βαρόμετρο για την κατάσταση στο εσωτερικό της χώρας. Το μέλλον θα δείξει, αν ο Ερντογάν θα συνεχίσει να εκφράζει μονοπωλιακά το Ισλάμ στην εξουσία ή αν άλλοι θα καταφέρουν να γίνουν συνεχιστές της παράδοσης που ο Τούρκος πρόεδρος έχει κτίσει στα χρόνια της διακυβέρνησής του.
*Διδάκτορας του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου.
Δημοσίευση σχολίου