Του Δρ. Σπυρίδωνος Πλακούδα*
Προ ολίγων ημερών ο πρωθυπουργός της Τουρκίας, Recep Tayyip Erdoğan, πραγματοποίησε μια διήμερη επίσκεψη στις ΗΠΑ με την ευκαιρία της διεθνούς συνδιάσκεψης περί των πυρηνικών όπλων, η οποία σημαδεύτηκε από έντονους διαξιφισμούς με την ανώτατη πολιτειακή ηγεσία των ΗΠΑ και άγρια επεισόδια με αντιφρονούντες δημοσιογράφους και διαδηλωτές. Παρ’ όλο που εν τέλει πραγματοποιήθηκε μια ολιγόλεπτη συνάντηση μεταξύ του Erdoğan και του Προέδρου των ΗΠΑ, Barack Obama, στο περιθώριο της διεθνούς συνδιάσκεψης, εξαιτίας της αφόρητης επιμονής της τουρκικής διπλωματικής αποστολής, οι δύο ισχυροί άνδρες συμφώνησαν πως... διαφωνούν σε μια σειρά διμερών ζητημάτων. Πρωταρχική αιτία του έντονου διαξιφισμού του Erdoğan με τον Obama –όπως και με τον Αντιπρόεδρο των ΗΠΑ, Joe Biden, σε συνάντηση που προηγήθηκε– συνιστά η στάση που τηρούν απαρέγκλιτα οι ΗΠΑ έναντι των Κούρδων της Συρίας από το φθινόπωρο του 2014 έως σήμερα. Η Τουρκία χαρακτηρίζει το PYD, την ισχυρότερη οργάνωση των Κούρδων της Συρίας, ως «τρομοκρατική οργάνωση», λόγω των οργανικών σχέσεων του με το PKK –την αποσχιστική ένοπλη οργάνωση των Κούρδων της Τουρκίας. Όμως, παρά τις αιτιάσεις των Τούρκων, οι ΗΠΑ αρνούνται να διακόψουν τη στρατιωτική υποστήριξή τους προς το PYD, καθώς το τελευταίο έχει αποδειχθεί ο καλύτερος χερσαίος σύμμαχος της Ουάσιγκτον στη διεθνή εκστρατεία κατά του Ισλαμικού Κράτους.
Μέχρι την ανακατάληψη της Παλμύρας από τις κυβερνητικές ένοπλες δυνάμεις προ ολίγων ημερών, το Ισλαμικό Κράτος είχε ηττηθεί μόνο από το YPG στρατιωτικό κλάδο του PYD στο μέτωπο της Συρίας. Μετά την αναχαίτιση του Ισλαμικού Κράτους προ των θυρών του Κομπάνι ύστερα από έναν επικό αγώνα 6 μηνών, οι Κούρδοι αντεπιτέθηκαν στη βόρεια Συρία και εκδίωξαν τους τζιχαντιστές εξ ολοκλήρου από τις παραμεθόριες περιοχές με πληθυσμιακή υπεροχή των Κούρδων εντός 9 μηνών. Οι συγκρούσεις των τζιχαντιστών με τους Κούρδους εντός του 2015 στοίχισαν στους πρώτους το 20% περίπου του έμψυχου δυναμικού τους· η πολιορκία του Κομπάνι παραμένει η χειρότερη ήττα του Ισλαμικού Κράτους στα μέτωπα της Συρίας και του Ιράκ. Μετά την ίδρυση των Δημοκρατικών Συριακών Δυνάμεων (SDF) –μιας συμμαχίας Κούρδων, Αράβων και Τουρκμένων υπό την αιγίδα του PYD– τον Οκτώβριο του 2015, το PYD επεκτάθηκε σε περιοχές της βόρειας και ανατολικής Συρίας με ανάμεικτο πληθυσμό.
Photo by Ahmet Sik / Stringer / Getty Images / Ideal Image.
(Κομπάνι, Συρία - 20/06/2015. Άποψη του κεντρου της πόλης μετά την εκδίωξη των στρατευμάτων του Ισλαμικού Κράτους.)
Η διττή στρατηγική των Κούρδων
Η ηγεσία του PYD έχει υιοθετήσει μια διττή στρατηγική, η οποία ανταποκρίνεται ρεαλιστικά στα δεδομένα στο πεδίο της μάχης. Από τη μια πλευρά, οι Κούρδοι συντονίζουν τις χερσαίες δράσεις τους με τις εναέριες επιχειρήσεις του διεθνούς αντι-τζιχαντιστικού συνασπισμού υπό την ηγεσία των ΗΠΑ – όμως στη ζώνη ανατολικά του ποταμού Ευφράτη. Ο περιορισμός ως προς το πεδίο δράσης οφείλεται στις έντονες αντιδράσεις της Τουρκίας. Μετά τη συνένωση των δύο κουρδικών θυλάκων (ή καντονιών) του Κομπάνι και της Τζαζίρα τον Ιούλιο του 2015, η Τουρκία προειδοποίησε πως η τυχόν συνένωση του θύλακα της Αφρίν με τους υπολοίπους συνιστά casus belli και προσπάθησε εναγωνίως (και ανεπιτυχώς εν τέλει) να ορίσει τη λωρίδα ξηράς (100 χιλιομέτρων) μεταξύ των θυλάκων του Κομπάνι και της Αφρίν υπό την κατοχή των τζιχαντιστών ως ζώνη απαγόρευσης πτήσεων. Παρά την κατάληψη του φράγματος Τισρίν τον Δεκέμβριο του 2015 και τη δημιουργία προγεφυρώματος του YPG δυτικά του ποταμού Ευφράτη, οι Κούρδοι δεν προωθήθηκαν περαιτέρω, ένεκα της άρνησης των ΗΠΑ να τους συνδράμουν. Αντιθέτως, οι ΗΠΑ υποστήριξαν στρατιωτικά την προέλαση του YPG κατά των τζιχαντιστών στην ανατολική Συρία κατά μήκος του ποταμού Χαμπούρ (παραποτάμου του Ευφράτη). Εντός 10 ημερών τον Φεβρουάριο του 2016, το YPG είχε απελευθερώσει έκταση ίση με τα 2/3 του Λιβάνου.
Από την άλλη πλευρά, το PYD συνεργάζεται πλέον στενά με τη Ρωσία –η οποία δεν συγκινείται από τις έντονες αντιδράσεις της Τουρκίας μετά την κατάρριψη του μαχητικού αεροσκάφους της τον Νοέμβριο του 2014. Τον Ιανουάριο του 2016 η Ρωσία υποστήριζε πως ο Ειδικός Απεσταλμένος του ΟΗΕ για τη Συρία, Staffan de Mistura, όφειλε να προσκαλέσει το PYD στην ειρηνευτική διάσκεψη στη Γενεύη· όμως ο τουρκικός ωμός εκβιασμός περί αποχής οδήγησε τη διπλωματική πρωτοβουλία της Ρωσίας σε ναυάγιο. Μερικές ημέρες αργότερα, το PYD άνοιξε ένα προξενείο στη Μόσχα με τη δέουσα επισημότητα. Τον Φεβρουάριο η συνεργασία των δύο πλευρών επεκτάθηκε στον στρατιωτικό τομέα. Η Ρωσία υποστήριξε από αέρος τη χερσαία προέλαση του YPG στον θύλακα της Αφρίν έναντι των ισλαμιστών ανταρτών – συμμάχων της Άγκυρας– βορείως του Χαλεπίου και ανατολικά του ποταμού Ευφράτη. Η προοπτική της συνένωσης των καντονίων του Αφρίν και του Κομπάνι ανήσυχε την Άγκυρα –η οποία εξαπέλυσε πυρά πυροβολικού κατά του YPG. Παρά την παραβίαση της «κόκκινης γραμμής» της, η Τουρκία δεν αποτόλμησε εν τέλει επέμβαση στη βόρεια Συρία, υπό τον φόβο της αντίδρασης της Ρωσίας και ένεκα της άρνησης των ΗΠΑ για στρατιωτική συνδρομή. Οι Κούρδοι, εντούτοις, σταμάτησαν την προέλασή τους στα περίχωρα της Αζάζ, ώστε να μην προκαλέσουν την Άγκυρα.
Το πείραμα της αυτονομίας στη Ροτζάβα
Στις 17 Μαρτίου ανακηρύχθηκε η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Ροτζάβα (δυτικό Κουρδιστάν) και της Βόρειας Συρίας εν μέσω επευφημιών από 150 συνέδρους που εκπροσωπούσαν 31 κόμματα των Κούρδων, Ασσυρίων και Συρο-Χαλδαίων και 6 φυλές των Αράβων και Τουρκμένων στη βόρεια Συρία. Είχε προηγηθεί, βέβαια, η ίδρυση της Δημοκρατικής Συριακής Βουλής (ενός κοινοβουλίου 113 εδρών) τον Ιανουάριο του 2016 και του Δημοκρατικού Συριακού Συμβουλίου (ενός υπουργικού συμβουλίου 14 μελών με 7 Άραβες, 4 Κούρδους, 2 Τουρκμένους και 1 Αρμένιο) τον Ιούλιο του 2015. Η ίδρυσης ενός αυτόνομο ομοσπονδιακού κρατιδίου υπό την αιγίδα του PYD προκάλεσε ορυμαγδό αντιδράσεων από τους εχθρούς του PYD εντός και εκτός Συρίας. Ο Πρόεδρος της Συρίας, Bashar al-Assad, αποκήρυξε την πρωτοβουλία αυτή ως ανώριμη και ασύμβατη με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της Συρίας· εκλαμβάνοντας τη σιωπή της Μόσχας επί του θέματος ως αποδοχή των τετελεσμένων γεγονότων, ο Assad δεν απείλησε με στρατιωτική δράση τους Κούρδους. Αντιθέτως, οι σύμμαχοι της Άγκυρας ύψωσαν τους τόνους. Ο Εθνικός Συνασπισμός για την Επανάσταση και την Αντιπολίτευση στη Συρία, η εξόριστη αντιπολίτευση της Συρίας υπό την κηδεμονία της Άγκυρας και του Ριάντ, χαρακτήρισε την κίνηση αυτή ως αποσχιστική ενέργεια που προδίδει τη Συριακή Επανάσταση. Παρομοίως, το Κουρδικό Εθνικό Συμβούλιο –ένας συνασπισμός ετερόκλητων κουρδικών κομμάτων υπό την κηδεμονία του Masoud Barzani, ηγέτη των Κούρδων του Ιράκ και αντιπάλου του PYD– κατήγγειλε την ενέργεια ως μονομερή πράξη που δυναμιτίζει τις ταραγμένες σχέσεις μεταξύ των Κούρδων της Συρίας και της Τουρκίας.
Το PYD έχει υιοθετήσει στον πολιτικό τομέα μια ρεαλιστική και προοδευτική στρατηγική παρόμοια με αυτή στον στρατιωτικό. Στις περιοχές της βόρειας Συρίας με σαφή πλειοψηφία Κούρδων το PYD έχει εγκαθιδρύσει «κρατικούς θεσμούς» εμπνευσμένους από τη θεωρία της «δημοκρατικής αυτονομίας» του έγκλειστου ηγέτη του PKK, Abdullah Öcalan: ποσόστωση 40% για γυναίκες και 50% για μειονοτικούς σε όλους τους «κρατικούς θεσμούς», εκκοσμίκευση, κολεκτιβοποίηση κτλ. Στις περιοχές, όμως, όπου οι Κούρδοι δεν υπερτερούν αριθμητικά (π.χ. Tell Abyad) δεν έχει προχωρήσει σε ανάλογα πειράματα που θα συγκρούονταν με τις πεποιθήσεις των μη Κούρδων. Εξ ου η αναγγελία περί ομοσπονδίας (και όχι λαϊκής δημοκρατίας) που έχει συγκεράσει τις ιδέες του PYD περί αποκέντρωσης με τη φυλετική δομή των Αράβων και Τουρκμένων συμμάχων του.
Η προέλαση στη Ράκκα
Προ ημερών, ο ηγέτης του PYD, Salih Muslim Muhammad, δήλωσε πως οι SDF προετοιμάζονται πυρετωδώς για την προέλαση κατά της Ράκκα –της πρωτεύουσας του Ισλαμικού Κράτους. Ήδη οι Κούρδοι έχουν προελάσει 38 χιλιόμετρα βόρεια της Ράκκα από τον φθινόπωρο του 2015· δεν προχώρησαν, όμως, σε επίθεση, παρά την αποδιοργάνωση των τζιχαντιστών μετά τη Μάχη του Κομπάνι. Η αδράνεια αυτή οφείλεται για άλλη μια φορά στην πραγματιστική (και δεινή) στρατηγική των Κούρδων. Το PYD σταθεροποίησε πρώτα την εξουσία του στη βόρεια Συρία, υποστηριζόμενο από τις ΗΠΑ και τη Ρωσία, και δεν διακινδύνευσε μια επίθεση κατά της Ράκκα, μιας αμιγώς αραβικής πόλης με ισχυρή τζιχαντιστική παρουσία, προτού το ίδιο εξασφαλίσει υπόγεια ανταλλάγματα. Παρ’ όλο που οι ΗΠΑ δεν προσκάλεσαν το PYD στον τελευταίο γύρο ειρηνευτικών διαβουλεύσεων στη Γενεύη, η συνεχιζόμενη υποστήριξή τους προς αυτό, παρά την έντονη αντίδραση της Τουρκίας, και η σιωπή τους ως προς την εξαγγελία του ομοσπονδιακού κρατιδίου συνηγορούν πως η Ουάσιγκτον έχει συγκατανεύσει στην ίδρυση ανεξάρτητου κουρδικού κράτους στη βόρεια Συρία. Η Ρωσία υποστηρίζει, κατά τα φαινόμενα, σιωπηρά την ίδρυση ενός δεύτερου κουρδικού κράτους στη Μέση Ανατολή –πολλώ μάλλον εχθρικού έναντι της Τουρκίας. Αίνιγμα παραμένει βέβαια η στάση που θα τηρήσουν ο Assad και, ο σύμμαχός του, το Ιράν – όπου ήδη υπάρχει μια πολυάριθμη κουρδική μειονότητα. Εξαιτίας της εξάρτησής τους από τη Μόσχα, ίσως να καμφθούν οι αντιδράσεις τους· το τοπίο θα ξεκαθαρίσει σίγουρα μετά τη Μάχη της Ράκκα που ξεκινά σε λίγο.
* Ο Δρ. Σπυρίδων Πλακούδας είναι μεταδιδακτορικής ερευνητής στην έδρα Στρατηγικών Σπουδών «Θουκυδίδης», ΓΕΕΘΑ / Πανεπιστήμιο Μακεδονίας καθώς επίσης διδάσκει στην ΣΕΘΑ.
Δημοσίευση σχολίου