Το άρωμα ενός λουλουδιού, του γιασεμιού, μπορεί να απλωθεί στον αραβικό κόσμο; Βεβαίως, αν αυτή ήδη έχει στιγματιστεί από το πυροκαμένο σώμα ενός άνεργου Τυνήσιου νέου, που αυτοπυρπολήθηκε για να διαμαρτυρηθεί εναντίον του δικτατορικού καθεστώτος του προέδρου Ζιν Μπεν Αλί. Όσα δραματικά συνέβησαν τις τελευταίες εβδομάδες στην Τυνησία, που οδήγησαν στη δραπέτευση του Μπεν Αλί στη Σαουδική Αραβία,
είναι η μικρογραφία όσων συμβαίνουν σε όλες σχεδόν τις αραβικές χώρες.
Τα καθεστώτα από το Μαρόκο, την Αλγερία, τη Λιβύη, την Αίγυπτο μέχρι τη Συρία, την Ιορδανία και, φυσικά, τη Σαουδική Αραβία και τα εμιράτα του Κόλπου είδαν με έκδηλο πανικό όσα διαδραματίστηκαν στην Τυνησία. Όπως όλα αυτά τα τυραννικά καθεστώτα έτσι και το καθεστώς του Μπεν Αλί στηριζόταν στην καταπίεση των πολιτών και σε σκληρές αστυνομικές μεθόδους παρακολούθησης. Οι επιπτώσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης δεν άφησαν ανεπηρέαστη την Τυνησία.
Η διαδικασία του ντόμινο
Η καλπάζουσα ανεργία, οι υψηλές τιμές σε είδη πρώτης ανάγκης, οι ανύπαρκτες προσδοκίες και το σκοτεινό μέλλον για την πλειοψηφία των πολιτών, ειδικά των νέων, η καταδυνάστευση, πυροδότησαν τις πρώτες δημόσιες διαδηλώσεις. Η αυτοπυρπόληση του Μοχάμετ Μπουαζίζι προκάλεσε καθολική εξέγερση. Οι δυνάμεις ασφαλείας αρχικά πυροβολούσαν στο ψαχνό και σημειώθηκαν δεκάδες θύματα. Όταν η λαϊκή κατακραυγή και εξέγερση προσέλαβε εθνικές διαστάσεις, παρατηρήθηκε το φαινόμενο του Γκντασκ.
Η επανάσταση του γιασεμιού στην Τυνησία θα λειτουργήσει ως ντόμινο και για άλλα αυταρχικά αραβικά καθεστώτα; Δηλαδή, οι αραβικές μάζες βρίσκονται στα πρόθυρα σημαντικών εξελίξεων, που θα αναδιατάξουν την κατάσταση στις αραβικές χώρες; Στην Πολωνία, το 1980, οι εργάτες στα ναυπηγεία του Γκντασκ εξεγέρθηκαν κατά του στυγνού κομμουνιστικού καθεστώτος. Κέρδισαν την πρώτη μάχη, με επικεφαλής τον Λεχ Βαλέσα και την «Αλληλεγγύη». Έπρεπε να περιμένουν εννιά σχεδόν χρόνια, ώστε το κομμουνιστικό καθεστώς στη χώρα να καταρρεύσει, μετά τη κατάρρευση του κομμουνισμού στην ΕΣΣΔ.
Στην περίπτωση των αραβικών χωρών, με τελείως διαφορετική κουλτούρα και αντίληψη περί δημοκρατίας, ελευθερίας, ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεσμών, η διαδικασία απεξάρτησης από δικτατορικά και αυταρχικά καθεστώτα θα είναι αργή. Ήδη άρχισε, αλλ’ η εκτίμηση που υπάρχει είναι ότι δεν θ' ακολουθήσει την πρακτική των ντόμινο. Αυταρχικά ή δικτατορικά καθεστώτα ανατρέπονται ξαφνικά επειδή συγκυρίες, εξελίξεις έσωθεν και κυρίως έξωθεν, συμβάλλουν στην αποσταθεροποίηση ή στην αποδυνάμωσή τους. Όμως, η διαδικασία δεν είναι και δεν μπορεί να είναι η ίδια για όλα τα καθεστώτα.
Μια προειδοποίηση προς Άραβες δικτάτορες και η ανάγκη για αλλαγές
Ανακύπτουν διάφορα ερωτήματα: Πόσο η τυνησιακή επανάσταση του γιασεμιού θα επηρεάσει τα άλλα αραβικά καθεστώτα; Πόσο γρήγορα το «τσουνάμι», που δημιουργήθηκε στην Τυνησία θα πλήξει τα καθεστώτα σε άλλες αραβικές χώρες; Οι μάζες στις χώρες αυτές είναι έτοιμες να εκραγούν και να διεκδικήσουν όσα εμείς οι Ευρωπαίοι, π.χ., απολαμβάνουμε; Υπάρχουν, πράγματι, συνθήκες που ευνοούν επαναστατικές εκρήξεις και σε άλλες αραβικές χώρες; Αν συμβεί κάτι τέτοιο, τι θα σημαίνει για τις ΗΠΑ, την ΕΕ και, κατ’ επέκταση, για την Κύπρο, η οποία διατηρεί φιλικές σχέσεις με τις περισσότερες από αυτές τις χώρες;
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με δήλωση του προέδρου του Γέρζι Μπούζεκ, διακήρυξε την υποστήριξή του στην επανάσταση του γιασεμιού, που προχωρεί, χαρακτήρισε ιστορική τη στιγμή και απέτισε φόρο τιμής στο θάρρος και στην αποφασιστικότητα του λαού της Τυνησίας. Και πρόσθεσε: «Οι Ευρωπαίοι είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στα θεμιτά αιτήματα των λαών. Αιτήματα για κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα ευκαιριών, ελευθερίας της έκφρασης, δημοκρατικής συμμετοχής και πραγματικής πολυφωνίας στη διαμόρφωση ενός πολιτικού πεπρωμένου. Είναι γι’ αυτό που δεν θα παραμείνουμε αδιάφοροι. Ζητούμε οι αλλαγές να γίνουν ειρηνικά, οδηγώντας στη δικαιοσύνη και στην επικράτηση του κράτους δικαίου».
Τα γεγονότα στην Τυνησία ανησύχησαν πρώτιστα τους Αμερικανούς. Είναι γνωστό ότι τα περισσότερα αραβικά καθεστώτα στηρίζονται για την επιβίωσή τους στις ΗΠΑ και στη βοήθειά της. Πρόκειται για σοβαρή κρίση, που προβληματίζει ανησυχητικά την Ουάσινγκτον. Ο πρόεδρος Ομπάμα χαιρέτισε το κουράγιο του τυνησιακού λαού, όμως η στρατηγική και η πολιτική των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή στηρίζεται σε αυταρχικά και δεσποτικά καθεστώτα, που στερούνται λαϊκής αποδοχής: Αίγυπτος, Ιορδανία, Σαουδική Αραβία, εμιράτα. Γι’ αυτό και η υπουργός Εξωτερικών, Χίλαρι Κλίντον, κάλεσε επειγόντως αυτά τα καθεστώτα να προβούν σε αλλαγές.
Πρόκειται για μεγάλη πρόκληση, που ισοδυναμεί με επανάσταση. Αλλαγές σε αυταρχικά αραβικά κράτη, σημαίνει ανατροπή των δικτατόρων, εγκαθίδρυση και λειτουργία δημοκρατικών θεσμών και πρακτικών, όπως τουλάχιστον τα εννοούμε στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, ελεύθερος Τύπος, κόμματα και αντιπολίτευση σε ένα δημοκρατικό περιβάλλον. Αλλ’ οι λαοί των χωρών αυτών έχουν μία τελείως διαφορετική αντίληψη γι’ αυτές τις αρχές και αξίες. Η δυτικού στυλ δημοκρατία δεν είναι η αραβική δημοκρατία. Και η δυτική αντίληψη περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών δεν έχει καμία σχέση με εκείνην των αραβικών καθεστώτων και μαζών. Γι’ αυτό και η διαδικασία αλλαγών και πιθανής, μελλοντικής ανατροπής της παρούσας κατάστασης θα είναι αργή κα θα πάρει χρόνο.
Σαθρότητα και αβεβαιότητα
«Αν τα αραβικά καθεστώτα δεν δώσουν δικαιώματα στους λαούς των, θα υποστούν την ίδια τύχη όπως εκείνο της Τυνησίας», έλεγε ένας Αιγύπτιος στη Βηρυτό και μια νεαρή γυναίκα επέμενε: «Η αντιπολίτευση πρέπει να βγει στους δρόμους». Μα, ποια αντιπολίτευση σε ποια αραβική χώρα; Στην Τυνησία, όπως και σε όλες τις αραβικές χώρες, λειτουργούν δεσποτικά, οικογενειακά, αυταρχικά καθεστώτα. Η όποια αντιπολίτευση είτε είναι ελεγχόμενη από το καθεστώς είτε είναι τόσο αδύναμη και αποδιοργανωμένη, που δεν μπορεί να αναλάβει τη διάδοχη κατάσταση, σε περίπτωση αλλαγής και ανατροπής του καθεστώτος.
Οι επαναστάσεις συχνά γεννούν νέους ηγέτες, όπως έγινε στην Πολωνία με τον Βαλέσα και στη Ρωσία με τον Γέλτσιν. Όμως, όσα λογικά μπορεί να συμβούν σε δυτικά κράτη, δεν πρέπει να αναμένεται ότι θα συμβούν κατά τον ίδιο περίπου τρόπο και σε αραβικά κράτη. Τα γεγονότα, όμως, στην Τυνησία φαίνεται να έχουν κατεδαφίσει ένα ψυχολογικό τείχος ανάμεσα στις αραβικές μάζες. Ιδιαίτερα επειδή κανείς δεν περίμενε μια τόσο γρήγορη και αναπάντεχη πτώση του καθεστώτος Μπεν Αλί. Από την άλλη, η αιφνίδια κατάρρευση του καθεστώτος υπό το βάρος της λαϊκής αγανάκτησης κατέδειξε και τη σαθρότητά του, που είναι κοινή σε όλα τα αραβικά καθεστώτα. Γι’ αυτό και δεν είναι βέβαιο ότι μια διαδικασία ντόμινο θα είναι αρκετή για να επιφέρει εκείνες τις αλλαγές, που θα αλλάξουν τη ζωή 350 εκατομμυρίων Αράβων.
Τυνησιακή μόλυνση
Σύμφωνα με εκτιμήσεις, η τυνησιακή επανάσταση αναμένεται να λειτουργήσει ως μεταδοτική «μολυσματική ασθένεια» και για άλλα αραβικά καθεστώτα. Όπως σημειώνουν Άραβες σχολιαστές, πρόκειται για το πιο σημαντικό γεγονός στον αραβικό κόσμο από την εποχή της αποαποικιοποίησης.
Στο εξής, υποστηρίζουν, τίποτε δεν είναι αδύνατον και τα αραβικά καθεστώτα οφείλουν να πάρουν τα ανάλογα μαθήματα. «Αυτή η μολυσματική ασθένεια», έγραψε Άραβας σχολιογράφος, «δεν θα είναι μαζική, αλλά θα μεταδίδεται σταδιακά». Με τη βοήθεια του διαδικτύου και των μπλόγκερς, που συνέβαλαν τα μέγιστα για την τυνησιακή επανάσταση.
Ήδη, η γειτονική μας Αίγυπτος των 84 εκ., καθώς και η Ιορδανία εξήγγειλαν μέτρα, ανακοίνωσαν παροχές και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας για τους νέους. Πρόκειται για ασπιρίνες, που μόνο προσωρινά αντιμετωπίζουν μια εκρηκτική κατάσταση σε έναν αραβικό κόσμο, που τρέφει ελάχιστη εκτίμηση προς τους δεσπότες του. Η εξουσία στις αραβικές χώρες είναι οικογενειακή υπόθεση. Στην Αίγυπτο π.χ. ο άρρωστος Μουμπάρακ ετοιμάζεται να παραδώσει την εξουσία στο γιο του. Όμως, στους δρόμους των πόλεων, από το Μαρόκο και την Αλγερία μέχρι την Αίγυπτο και την Ιορδανία, οι λαοί αρχίζουν να αντιδρούν. Έγιναν διαδηλώσεις, κάποιοι αυτοπυρπολήθηκαν, αλλά τα καθεστώτα παραμένουν σιωπηλά, νευρικά και προσεκτικά. Άντεξαν και σε άλλες παρόμοιες καταστάσεις. Για πόσο ακόμα;
Πλούτος και μιζέρια
Όλα σχεδόν τα αραβικά κράτη έχουν πλούτο, αλλ’ οι μάζες ζουν στη μιζέρια και στη φτώχια. Είναι πρωτοφανές: Πώς είναι δυνατόν, με τόσο πλούτο, ο αραβικός κόσμος να μη ζει υπό δημοκρατικά καθεστώτα; Η διαφθορά, ο νεποτισμός, η κρατική και διοικητική αποδιοργάνωση, η γραφειοκρατία, η ανυπαρξία ισχυρών δομών εμποδίζουν τη δημιουργία δημοκρατικών συνθηκών και την εμπέδωση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών.
Ταυτόχρονα, αιμοδοτούν εξτρεμιστικές και φονταμενταλιστικές, ισλαμιστικές τάσεις. Η Αλ Κάιντα δρα ήδη σε αρκετές από αυτές τις χώρες και δεν είναι τυχαίο που χαιρέτισε την τυνησιακή επανάσταση.
Η παγκόσμια οικονομική κρίση, παράλληλα με την εξάρτηση των χωρών αυτών από τις ΗΠΑ και άλλες μεγάλες δυνάμεις, η ανεργία, η διάψευση των ελπίδων των νέων, η κοινωνική ανισότητα και η πολιτική καχεξία επιτείνουν μιαν ήδη εκρηκτική κατάσταση πραγμάτων. Ο αραβικός κόσμος φαίνεται να εισέρχεται σε μια περίοδο σημαντικών εξελίξεων χωρίς επιστροφή. Δεν αποκλείεται όλη η γεωπολιτική κατάσταση στην ευρύτερη Μέση Ανατολή να ανατραπεί.
(Πηγές: Le Monde, Le Figaro, Liberation, New York Times, Newsweek, Time, The Economist, Jerusalem Post, Foreign Affairs, Foreign Policy)
Δημοσίευση σχολίου