Ο νέος τουρκο-ιρανικός ανταγωνισμός στη Μέση Ανατολή μετά τον Άσαντ.

Οι εξελίξεις στον Λίβανο και τη Συρία, σε συνδυασμό με τη στρατηγική αποδυνάμωση της Χεζμπολάχ από το Ισραήλ και την κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ, έχουν δημιουργήσει ένα νέο ρήγμα στη γεωπολιτική ισορροπία της Μέσης Ανατολής.

Αν και η σημαντική ζημιά σε αυτό που το Ιράν αποκαλεί «άξονα αντίστασης» (ή η κατάρρευσή του, σύμφωνα με ορισμένες μαρτυρίες) μπορεί να φαίνεται ως παράγοντας μετριασμού των εντάσεων στην περιοχή, το στρατηγικό κενό που δημιουργείται από την αποδυνάμωση της γεωπολιτικής επιρροής της Τεχεράνης στο Λεβάντε θα μπορούσε να βαθύνει τον περιφερειακό ανταγωνισμό.

Τα αποτελέσματα αυτής της μετατόπισης δεν θα περιοριστούν στον Ιρανο-Ισραηλινό άξονα, αλλά θα αναδιαμορφώσουν και άλλες ισορροπίες δυνάμεων στην περιοχή, ειδικά τον ανταγωνισμό μεταξύ Τουρκίας και Ιράν.

Για το Ιράν, η απώλεια της Συρίας δεν είναι απλώς απώλεια περιφερειακής θέσης, αλλά και σοβαρό πλήγμα στη μακροπρόθεσμη γεωπολιτική του στρατηγική.

Η Συρία ήταν ένα ζωτικό σημείο επαφής για το Ιράν, δίνοντάς του πρόσβαση στη Χεζμπολάχ στον Λίβανο και ενισχύοντας την επιρροή του εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ισραήλ.

Η κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ έχει διαταράξει αυτόν τον στρατηγικό άξονα και έχει αποδυναμώσει σημαντικά την ικανότητα του Ιράν να επηρεάσει την περιοχή. Ωστόσο, αυτό που ανησυχεί το Ιράν δεν είναι μόνο η απώλεια των θέσεων του στη Συρία, αλλά και η αυξανόμενη περιφερειακή επιρροή της Τουρκίας και οι προκλήσεις που δημιουργεί αυτή η επιρροή.

Για να αναλυθεί ο δυνητικός ανταγωνισμός μεταξύ Τουρκίας και Ιράν στη μετά τον Άσαντ εποχή, είναι απαραίτητο σε αυτό το πλαίσιο να απαντηθούν πρώτα ορισμένα ερωτήματα.

Έχει καταρρεύσει ο ιρανικός «άξονας της αντίστασης»;

Υπάρχει συνέχεια στις πολιτικές ασφαλείας του Ιράν που βασίζονται στην αντίσταση στη δυτική επέμβαση και στις στρατηγικές ασύμμετρου πολέμου, αλλά εξελίξεις όπως η Αραβική Άνοιξη, οι κυρώσεις των ΗΠΑ και οι Συμφωνίες του Αβραάμ του 2020 έχουν οδηγήσει σε ορισμένες αλλαγές στις πολιτικές της Τεχεράνης.

Με τα χρόνια, το Ιράν έχει δείξει μεγάλη ευελιξία στην ανάπτυξη τακτικών απαντήσεων στις περιφερειακές εξελίξεις.

Ωστόσο, το διευρυνόμενο δίκτυο συμμάχων του Ιράν και η μεταβαλλόμενη περιφερειακή και εσωτερική δυναμική έχουν καταστήσει δύσκολη την Τεχεράνη να ανταποκριθεί στις αναδυόμενες απειλές.

Σε αυτό το πλαίσιο, η πτώση του καθεστώτος Άσαντ αύξησε την περιφερειακή ευθραυστότητα του Ιράν.

Η Συρία ήταν ένας ζωτικής σημασίας υλικοτεχνικός κόμβος για τη χερσαία σύνδεση μεταξύ του Ιράν και της Μεσογείου, επιτρέποντας την παροχή υλικοτεχνικής υποστήριξης και προηγμένων όπλων στη Χεζμπολάχ.

Με την πτώση του Άσαντ, αυτή η γραμμή ανεφοδιασμού κόπηκε, απομονώνοντας τη Χεζμπολάχ και αποδυναμώνοντας τη γεωγραφική ακεραιότητα του λεγόμενου «άξονα αντίστασης».

Η Χεζμπολάχ, η οποία είχε ήδη χάσει μεγάλο μέρος της δύναμής της λόγω των συνεχιζόμενων συγκρούσεων με το Ισραήλ, αντιμετωπίζει τώρα μια μεγάλη πρόκληση για την ανοικοδόμηση των επιχειρησιακών της δυνατοτήτων με αποκομμένη την υλικοτεχνική υποστήριξη από το Ιράν.

Επιπλέον, η πτώση του καθεστώτος Άσαντ έχει βαθύνει τις ιδεολογικές και σεχταριστικές διαιρέσεις μεταξύ των συμμάχων του Ιράν, αποδυναμώνοντας τη συνοχή του «άξονα αντίστασης». Ενώ το Ιράν, η Χεζμπολάχ, οι ιρακινές σιιτικές πολιτοφυλακές και οι Χούτι θεωρούν τις εξελίξεις στη Συρία ως στρατηγική απώλεια, σουνιτικές ομάδες όπως η Χαμάς και η Παλαιστινιακή Ισλαμική Τζιχάντ, που υποστηρίζονται από το Ιράν, έστειλαν συγχαρητήρια μηνύματα στη Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ για τη νίκη της εναντίον του Άσαντ.
Επιπλέον, η αποτυχία του Ιράν να επέμβει αποφασιστικά και αποτελεσματικά για να υπερασπιστεί το καθεστώς Άσαντ έχει εγείρει σοβαρές αμφιβολίες μεταξύ των συμμάχων του στο Ιράκ και την Υεμένη σχετικά με την αξιοπιστία και τη στρατηγική αποφασιστικότητα της Τεχεράνης.

Μπορεί το Ιράν να αποσταθεροποιήσει τη Συρία;

Παρά τις πολλές προκλήσεις που αντιμετωπίζει, η Τεχεράνη υιοθετεί μια ευέλικτη στρατηγική προσέγγιση και είναι ανοιχτή σε αλλαγές τακτικής για να διατηρήσει την επιρροή της στη Συρία και ευρύτερα στο Λεβάντε.

Μια τέτοια αλλαγή είναι η τάση συνεργασίας με ομάδες Κούρδων της Συρίας που δεν αντιτίθενται άμεσα στο καθεστώς Άσαντ.

Αυτές οι ομάδες στη βόρεια Συρία θεωρούνται πραγματιστής εταίρος του Ιράν. Πριν πέσει ο Άσαντ, οι δυνάμεις που υποστηρίζονται από το Ιράν αποσύρθηκαν από στρατηγικές θέσεις στην ανατολική Συρία, ειδικά στη Ντέιρ εζ-Ζορ κοντά στα σύνορα με το Ιράκ, και παρέδωσαν τον έλεγχο αυτών των περιοχών σε στοιχεία του Κόμματος Δημοκρατικής Ένωσης/Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PYD/PKK).

Η κίνηση είναι μια προσπάθεια του Ιράν να παρουσιαστεί ως πιθανός εταίρος του PYD/PKK, ειδικά σε μια περίοδο που οι κουρδικές ομάδες ανησυχούν για τη μείωση της υποστήριξης των ΗΠΑ.

Από την πλευρά του, το PYD/PKK ανησυχεί ότι η κυβέρνηση Ντόναλντ Τραμπ στη δεύτερη θητεία της θα μειώσει τη στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ στη Συρία και θα ενισχύσει τις σχέσεις με την Τουρκία.

Πρόσφατα, αναλύσεις και σχόλια που υποστηρίζουν τη «συμμαχία Ιράν-PYD/PKK» και τη θεωρούν απαραίτητη έχουν αρχίσει να εμφανίζονται πιο συχνά στα ιρανικά μέσα ενημέρωσης.

Από την άλλη πλευρά, το Ιράν επιδιώκει να ακολουθήσει μια άλλη στρατηγική προσέγγιση, η οποία είναι η οικοδόμηση συμμαχιών με τις μειονότητες των σιιτών και των αλαουϊτών στη δυτική Συρία.

Εάν δεν επιτευχθεί μια συνεκτική κεντρική κυβέρνηση στη Δαμασκό, μπορεί να αναφλεχθεί πιο έντονος ανταγωνισμός/σύγκρουση μεταξύ των διαφορετικών ομάδων και των πολλών εθνοτικών και θρησκευτικών μειονοτήτων.

Επιπλέον, η νίκη της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ στη Συρία θεωρείται από τις αραβικές χώρες, από την Αίγυπτο και την Ιορδανία μέχρι τα κράτη του Κόλπου, ως επικίνδυνη ηχώ των επαναστάσεων της Αραβικής Άνοιξης.

Αυτές οι χώρες ανησυχούν για την πιθανή αναβίωση των αιτημάτων για δημοκρατία, ελευθερία και χρηστή διακυβέρνηση που κατέστειλαν κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης.

Αυτές οι χώρες δεν θα θέλουν να δημιουργήσουν μια δημοκρατία στη Συρία που θα μπορούσε να αποτελέσει πρότυπο για τον αραβικό κόσμο.

Αυτές οι εξελίξεις ενδέχεται να ενισχύσουν τις προσπάθειες του Ιράν να εμβαθύνει την επιρροή του εκμεταλλευόμενοι χαοτικά περιβάλλοντα. Επιπλέον, μετά την πτώση του Άσαντ, το Ισραήλ επεκτάθηκε πέρα ​​από τα Υψίπεδα του Γκολάν και εγκαταστάθηκε βαθύτερα στη Συρία. Ωστόσο, η μακροχρόνια ισραηλινή κατοχή μπορεί να δώσει στο Ιράν την ευκαιρία να αναβιώσει την αντι-ισραηλινή ατζέντα του στη Συρία.

Σε νέα φάση ο τουρκο-ιρανικός ανταγωνισμός

 

Ο έλεγχος της Δαμασκού από τη συριακή αντιπολίτευση μέσω στρατιωτικής επιχείρησης αντιπροσωπεύει μια σημαντική καμπή στον συριακό πόλεμο και έχει μεταμορφωτικό αντίκτυπο στο status quo στην περιοχή.

Η πτώση του καθεστώτος Άσαντ αντιπροσωπεύει επίσης μια στρατηγική οπισθοδρόμηση για τους κύριους υποστηρικτές του Ιράν και Ρωσία.

Από την άλλη πλευρά, η Άγκυρα έχει δείξει μεγάλη ευελιξία στη Συρία, καθιστώντας την Τουρκία τον πιο ισχυρό εξωτερικό παίκτη στη χώρα μετά τον Άσαντ.

Έτσι, η πτώση του καθεστώτος Άσαντ κλονίζει τις τρέχουσες περιφερειακές ισορροπίες και επιταχύνει τις προσπάθειες της Τουρκίας να οικοδομήσει μια νέα περιφερειακή τάξη πραγμάτων.

Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, ο ανταγωνισμός μεταξύ Τουρκίας και Ιράν, που τροφοδοτείται από ιστορικές, ιδεολογικές και γεωπολιτικές εντάσεις, αναμένεται να κλιμακωθεί στο πλαίσιο αυτής της νέας δυναμικής.
Η αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας στη Συρία, σε συνδυασμό με τις αποδυναμωμένες θέσεις του Ιράν στον Λίβανο και το Ιράκ, θα μπορούσαν να μετατοπίσουν την περιφερειακή δυναμική πέρα ​​από το Λεβάντε.

Οι τουρκικές φιλοδοξίες επιρροής σε Καύκασο, Μέση Ανατολή

Η Τεχεράνη θεωρεί ότι η φιλόδοξη εξωτερική πολιτική της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή και τον Καύκασο απειλεί άμεσα την επιρροή της σε αυτές τις περιοχές. Στην Τεχεράνη, αυξάνονται οι φόβοι ότι η Τουρκία, εκμεταλλευόμενη την αδυναμία του Ιράν, επιδιώκει να αυξήσει την επιρροή της στο Ιράκ, τον Λίβανο και τον Νότιο Καύκασο.

Κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Πολέμου του Καραμπάχ, η ισχυρή υποστήριξη της Τουρκίας προς το Αζερμπαϊτζάν όχι μόνο εξασφάλισε μια αποφασιστική νίκη για το Αζερμπαϊτζάν, αλλά αποκάλυψε επίσης την ικανότητα της Άγκυρας να διαμορφώνει τα περιφερειακά αποτελέσματα.

Αυτή η διαδικασία αποδυνάμωσε το Ιράν στον Νότιο Καύκασο, μειώνοντας την επιρροή του σε μια περιοχή που ιστορικά υπήρξε πεδίο σύγκρουσης για αυτό.

Επιπλέον, η πιθανότητα η Τουρκία να χρησιμοποιήσει την προβολή ισχύος που έχει αποκτήσει στη Συρία για να στηρίξει το Αζερμπαϊτζάν, ειδικά μέσω στρατηγικών στόχων όπως το άνοιγμα του διαδρόμου Ζανγκεζούρ, αντιπροσωπεύει μια άμεση πρόκληση για την περιφερειακή στρατηγική του Ιράν.

Μια τέτοια εξέλιξη όχι μόνο θα ενίσχυε τη γεωπολιτική επιρροή της Τουρκίας, αλλά θα απομόνωσε το Ιράν από τις εμπορικές και ενεργειακές οδούς που το συνδέουν με τον Καύκασο και την Ευρώπη.

Σε αυτό το πλαίσιο, ο μετασχηματισμός στη Συρία όχι μόνο θα διαμορφώσει το μέλλον του Λεβάντε, αλλά θα μπορούσε επίσης να αναδιαμορφώσει τη γεωπολιτική αρχιτεκτονική της Μέσης Ανατολής και του Καυκάσου.

Η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στην εξουσία στις ΗΠΑ αναδεικνύεται και ως σημαντικός παράγοντας για τις εξελίξεις στο Ιράκ, την Υεμένη, τη Συρία και γενικότερα τη Μέση Ανατολή.

Σε αυτό το πλαίσιο, οι πολιτικές που θα ακολουθήσει ο Τραμπ θα έχουν μεγάλη σημασία για το Ιράν.

Ο χρόνος θα δείξει εάν η στρατηγική της κυβέρνησης Τραμπ έναντι του Ιράν θα είναι διαπραγματευτική ή συγκρουσιακή την επόμενη περίοδο.

Εάν υπάρξει μια διαδικασία επίλυσης μεταξύ των δύο πλευρών, δεν είναι ακόμη σαφές εάν θα περιοριστεί στο πυρηνικό πρόγραμμα ή αν θα προχωρήσει σε ένα ευρύτερο πλαίσιο που περιλαμβάνει περιφερειακά ζητήματα και φιλοϊρανικές ομάδες.

Αν και οι πολιτικές που ακολούθησε ο Τραμπ στην πρώτη του θητεία δίνουν κάποιες ενδείξεις για πιθανές απαντήσεις και αποτελέσματα, δεν μπορεί να γίνει οριστική αξιολόγηση ως προς αυτό. Επομένως, οι πολιτικές που θα ακολουθήσει ο Τραμπ θα επηρεάσουν άμεσα τον τουρκο-ιρανικό ανταγωνισμό.

Υπάρχει ένα άλλο σημείο που πρέπει να τονιστεί εδώ. Πριν από την Επιχείρηση Protective Edge της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου, η Ουάσιγκτον ανακοίνωσε ένα φιλόδοξο σχέδιο για έναν εμπορικό διάδρομο που συνδέει την Ινδία με τη Μέση Ανατολή και την Ευρώπη, με στόχο να αντισταθμίσει την αυξανόμενη επιρροή της Κίνας στην περιοχή.

Στις 10 Σεπτεμβρίου 2023, η Ινδία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Σαουδική Αραβία, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ιταλία, η Γαλλία, η Γερμανία και η Ευρωπαϊκή Ένωση υπέγραψαν μια προκαταρκτική συμφωνία για την κατασκευή ενός στρατηγικού εμπορικού διαδρόμου (IMEC) που ξεκινά από την Ινδία, περνά από τη Μέση Ανατολή και φτάνει στην Ευρώπη.

Με την επιστροφή του Τραμπ, αυτό το έργο και οι Συμφωνίες του Αβραάμ μπορεί να επανέλθουν στο προσκήνιο.

Η πρωτοβουλία αποτελεί μέρος των προσπαθειών για τη δημιουργία μιας εναλλακτικής οικονομικής διαδρομής στο έργο Belt and Road της Κίνας.

Αυτός ο νέος εμπορικός διάδρομος υποστηρίζει τον στόχο της Ινδίας να φτάσει στην Ευρώπη μέσω της Μεσογείου και περιλαμβάνει ισχυρές οικονομίες όπως τα ΗΑΕ και η Σαουδική Αραβία.

Αποτελεί επίσης μια εναλλακτική διαδρομή προς τη Διώρυγα του Σουέζ. Εάν αποκατασταθεί η ασφάλεια και η σταθερότητα στον Λίβανο και τη Συρία το επόμενο διάστημα, είναι πιθανό και αυτές οι δύο χώρες να συμπεριληφθούν στο έργο.

Αυτές οι εξελίξεις αυξάνουν τους φόβους της Τεχεράνης για περιφερειακή απομόνωση. Σημειώνεται ότι το Ιράν, που δεν περιλαμβάνεται στον διάδρομο, αντιμετωπίζει τον κίνδυνο να αποκλειστεί από αυτές τις προσπάθειες οικονομικής και εμπορικής ολοκλήρωσης.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η στρατηγική που θα ακολουθήσει το Ιράν για να αντιμετωπίσει αυτόν τον αποκλεισμό, και ο αντίκτυπος των εξελίξεων στις περιφερειακές ισορροπίες, είναι ζητήματα που απαιτούν στενή παρακολούθηση στο μέλλον. Ως εκ τούτου, το μέλλον αυτού του έργου είναι επίσης σημαντικό ως παράγοντας που θα επηρεάσει τον ανταγωνισμό μεταξύ της Τουρκίας και του Ιράν στην περιοχή.
Ανάλυση του Τούρκου ακαδημαϊκού και ειδικού Ισμαήλ Σαρί

πηγή


Οι απόψεις που αναφέρονται στο κείμενο είναι προσωπικές του αρθρογράφου και δεν εκφράζουν απαραίτητα τη θέση του Ellada simera.