Ολα όσα προβλέπαμε μετά τον Ψυχρό Πόλεμο ανατρέπονται Η αμερικανική ηγεμονία, η ενοποίηση των Ευρωπαίων ακόμη και η παγκοσμιοποίηση χάνουν τη δυναμική τους.
γράφει ο Philip Stephens.
Η Δύση έχει μία νέα βιομηχανία. Πρόκειται για τον υπολογισμό γεωπολιτικού κινδύνου, κλάδος του οποίου οι δραστηριότητες ανθούν. Με μία ματιά μόνο ανά τον κόσμο, στις φωτιές που καίνε στη Μέση Ανατολή, στην προέλαση της Ρωσίας στην Ουκρανία και στις εντάσεις στην Ασία από την άνοδο της Κίνας, εύκολα διαπιστώνει κανείς γιατί. Αυτές οι διαμάχες και οι συγκρούσεις είναι κάτι περισσότερο από δυσάρεστες συμπτώσεις. Το τέλος της Ιστορίας έχει δώσει τη θέση του στην εποχή της συστημικής αταξίας.
Πρόσφατα βρέθηκα σε ένα συνέδριο που διοργάνωσαν δύο think tank – το Aspen Italian και το Chatham House- και σκέφτηκα ότι όταν οι ιστορικοί του μέλλοντος θα αναζητούν τίτλο για να περιγράψουν την τρέχουσα κατάσταση στις διεθνείς υποθέσεις, μπορεί να καταλήξουν σε κάτι όπως «η Μεγάλη Ανατροπή». Το σκηνικό για αυτή τη συνάθροιση επιχειρηματιών και αξιωματούχων ήταν η έξοχη ηρεμία της Βενετίας. Η συζήτηση αφορούσε τις ρήξεις που έχουν προκύψει στα διεθνή πράγματα μετά τον Ψυχρό Πόλεμο.
Η αισιοδοξία με την οποία η Δύση υποδέχθηκε την κατάρρευση του κομουνισμού στηριζόταν σε μία ομάδα υποθέσεων. Ο κόσμος όμως, έχει γίνει πολύ πιο επικίνδυνος και μη προβλέψιμος τα τελευταία 25 χρόνια, καθώς οι περισσότερες από αυτές τις υποθέσεις έχουν ανατραπεί.
Η πρώτη ήταν η επικράτηση της Pax Americana. Θυμάστε πώς περιέγραφαν αγωνιωδώς την απόρθητη ηγεμονία των ΗΠΑ; Με το τέλος της χιλιετίας, η Ουάσιγκτον εκτιμούσε – και οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούσαν – ότι η μοναδική υπερδύναμη θα έθετε τους όρους στις διεθνείς σχέσεις για τον 21ο αιώνα. Θα υπήρχαν βεβαίως τροποποιήσεις για να διευκολυνθούν οι νέες δυνάμεις, αλλά οι ΗΠΑ θα ήταν ο εγγυητής της παγκόσμιας ειρήνης.
Αδιαμφισβήτητα, οι ιστορικοί θα προσπαθήσουν να διαλευκάνουν πότε ακριβώς διαλύθηκε αυτή η ψευδαίσθηση. Θα μπορούσε να είναι με το χάος που ακολούθησε το «Σοκ και Δέος» στο Ιράκ. Οι πόλεμοι στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ τελικά έφτασαν τις ΗΠΑ στα όριά τους και το έκαναν τη στιγμή που η Κίνα, η Ινδία και άλλοι κατέγραφαν ταχύτατη άνοδο. Ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας δεν έδειξε μόνο τις ανεπάρκειες της στρατιωτικής ισχύος. Οι φυλακές του Abu Ghraib και του Guantanamo κατέρριψαν την εικόνα ότι η Αμερική θα λειτουργούσε πάντα ως καλός ηγεμόνας.
Ενδεχομένως να είναι υπερβολικές οι εκτιμήσεις για την πτώση των ΗΠΑ. Στην εξαιρετική έκθεση «Is the American Century Over» ο Joseph Nye του Harvard επισημαίνει τις δυνάμεις που διατηρεί η Αμερική – την οικονομική, τη δημογραφική, τη γεωγραφική όπως επίσης και τη στρατιωτική. Είναι επίσης θετικό να σημειωθεί η σχιστολιθική επανάσταση και πώς ανέτρεψε πολλές προβλέψεις για την πτώση της αμερικανικής ισχύος. Είναι αλήθεια ωστόσο, ότι οι ΗΠΑ του 21ου αιώνα είναι μάλλον απίθανο να έχουν τη δυνατότητα ή τη βούληση να σχηματίσουν τη γεωπολιτική τάξη όπως έπραξαν κατά τον 20ό αιώνα. Όσο θόρυβο κι αν κάνουν τώρα οι Ρεπουμπλικάνοι στο Κογκρέσο, οι μελλοντικοί πρόεδροι θα αναγκαστούν να ακολουθήσουν τον πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα αναγνωρίζοντας τους περιορισμούς σε έναν πολυπολικό κόσμο.
Η δεύτερη υπόθεση ήταν η Ευρώπη. Η δημιουργία του ευρώ στόχευε στην ολοκλήρωση του έργου των ιδρυτών της Ε.Ε. Ήθελε να σβήσει τις βαθιές πληγές που είχε αφήσει ο ανταγωνιστικός εθνικισμός με ένα μεταμοντέρνο μοντέλο βαθιάς ενοποίησης. Τα σύνορα της Ευρώπης επεκτείνονται στο διηνεκές και η ήπειρος λέει οριστικά αντίο στον πόλεμο.
Η σκέψη όμως, ήταν πως το μεταπολεμικό μοντέλο της Ευρώπης θα μπορούσε να εξαχθεί, κατ’ αρχάς στα γειτονικά της κράτη προς Ανατολάς και κατά δεύτερον ως πρότυπο για τις αναδυόμενες οικονομίες. Για κάποιο διάστημα αυτό λειτούργησε: τα πρώην κομουνιστικά κράτη στήθηκαν στην ουρά για να μπουν στο δημοκρατικό κλαμπ, υπογραμμίζοντας έτσι την ισχύ της κανονιστικής εξουσίας. Ειπώθηκε μάλιστα κάτι για μία αναμέτρηση ανάμεσα στην Αφροδίτη και τον αμερικανικό Άρη.
Και τώρα; Το ευρώ έχει εκτεθεί ως ημιτελές έργο, ως μία διακήρυξη προθέσεων που στερείται πολιτική και οικονομική στήριξη. Ακόμη και κατά τη διάρκεια της πρόσφατης κρίσης – και δεν έχω πειστεί ότι η Ελλάδα μπορεί να παραμείνει στο ευρώ – οι κυβερνήσεις διστάζουν να παραχωρήσουν την κυριαρχία τους για να εξασφαλίσουν το μακροπρόθεσμο μέλλον του ενιαίου νομίσματος. Η ανάδειξη του εθνικισμού δεν περιορίζεται στα επιχειρήματα για το χρέος και τα ελλείμματα. Οι λαϊκιστές της Αριστεράς και της Δεξιάς ευημερούν επειδή απαιτούν από τις κυβερνήσεις να κλείσουν την πόρτα σε κάθε φερόμενη λεηλασία από την παγκοσμιοποίηση.
Εδώ βρίσκεται και η τρίτη υπόθεση που ανατρέπεται: η εκτίμηση ότι η οικονομική αλληλεξάρτηση θα χαλάρωνε τον εθνικό ανταγωνισμό και οι παγκόσμιες αλυσίδες προσφοράς θα δημιουργούσαν πιο αποτελεσματική παγκόσμια διακυβέρνηση. Αντιθέτως είδαμε την επιστροφή του εθνικιστικού ανταγωνισμού στο ρεβανσισμό του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν και στις εδαφικές διαμάχες μεταξύ της Κίνας και των γειτονικών της κρατών.
Ενώ οι Ευρωπαίοι έχουν δεύτερες σκέψεις για τη μεταμοντέρνα ενοποίηση, οι αναδυόμενες οικονομίες δεν ήθελαν ποτέ να παραδώσουν την εθνική τους κυριαρχία. Η απειλή στη Μέση Ανατολή και σε κάποια σημεία της Αφρικής προέρχεται από την κατάρρευση κρατών. Στην Ασία, όμως, έχει τις ρίζες της στον ανταγωνισμό μεταξύ κρατών.
Πώς πρέπει να αντιδράσουν λοιπόν οι επιχειρήσεις σε αυτόν τον αυξανόμενο πολιτικό κίνδυνο; Πολλοί επιλέγουν ακόμη να τον αγνοούν. Ανησυχούν αντιθέτως για την τιμολόγηση των ανταγωνιστών τους, για την οικονομική ανάπτυξη και τους ρυθμιστικούς κανόνες. Οι επενδυτές και οι εξαγωγείς στη Ρωσία έμαθαν ότι αυτός ο εφησυχασμός μπορεί να έχει κόστος.
Δεδομένου ότι λειτουργούν με διακρατικές αλυσίδες προσφοράς και με διαδικασίες παραγωγής που κινούνται σε σφιχτά χρονικά περιθώρια, οι επιχειρήσεις θα πρέπει να κατανοήσουν ότι ο κόσμος έχει αλλάξει. Η εποχή του Ψυχρού Πολέμου ήταν επικίνδυνη, αλλά σταθερή. Η μεγάλη ανατροπή έφερε έναν κόσμο που είναι επικίνδυνα απρόβλεπτος.
Εάν μπορεί κάποιος να βγάλει χρήματα υπολογίζοντας το γεωπολιτικό κίνδυνο, τότε μπορούμε να γλιτώσουμε χρήματα κατανοώντας τον.
πηγή
Δημοσίευση σχολίου