Το ιδανικό της Μεγάλης Ιδέας προϋπήρξε ως πηγή έμπνευσης για τη Φιλική Εταιρεία, η οποία οργανώθηκε στην Οδησσό το 1814 .
«Κι αν εις το Γένος ήρχετο ιδέα τις μεγάλη τα νεκρωμένα μέλη του εις κίνησιν να βάλη, κι εζήτει την προγονικήν αυτού κληρονομίαν, τις τολμητίας έμελλεν αντίστασιν να δείξη, την πάνδημον εντός κι εκτός φωνήν αυτού, να πνίξει;» Αλέξανδρος Σούτσος (1843) «Η γενιά που θα ξεχάσει τα σκλαβωμένα εδάφη μας, θα είναι και η τελευταία» (Θ.Κολοκοτρώνης)
Το ιδανικό της Μεγάλης Ιδέας προϋπήρξε ως πηγή έμπνευσης για τη Φιλική Εταιρεία, η οποία οργανώθηκε στην Οδησσό το 1814 και σχεδίασε την ελληνική εξέγερση. Από τότε και για όλο τον 19ο αιώνα, η Μεγάλη Ιδέα, καθίσταται διαρκής ιδεολογική αναφορά του νεαρού ελληνικού κράτους, καθώς θέτει την προοπτική της εθνικής ολοκλήρωσης, αλλά και σημαντικός παράγοντας διαμόρφωσης του πολιτικού λόγου, άλλοτε ως σημείο αναφοράς και άλλοτε ως συνθήκη νομιμοποίησης της εκάστοτε προτεινόμενης πολιτικής. Ωστόσο, αποσυνδέεται γοργά από το πρόσωπο του Ιωάννη Κωλέττη και γίνεται κτήμα της εκάστοτε πολιτικής διακυβέρνησης, εντασσόμενη στο γενικότερο πλαίσιο των σχέσεων Ελλάδας και Ευρώπης. Δεν είναι έννοιες τυχαίες που παρουσιάστηκαν στην εκφορά του λόγου ενός πολιτικού, όπως ο Κωλέττης. Διαθέτουν ένα ιδεολογικό υπόβαθρο που χτίστηκε με συγκεκριμένες προσπάθειες. Για την ολοκλήρωση του αναγκαίου μύθου πάνω στον οποίο στηρίζεται η Μεγάλη Ιδέα, απαιτείται κάτι παραπάνω, η απόδειξη της ενότητας του Ελληνισμού στον χώρο και τον χρόνο και η αδιάσπαστη συνέχειά του στο ποτάμι του χρόνου. Αυτό το στόχο αναλαμβάνει να φέρει σε πέρας ο ιστορικός Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, ο οποίος την αποκαθιστά στο έργο του «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», το Βυζάντιο ως συνδετικός κρίκος της ελληνικής αρχαιότητας και του νεότερου Ελληνισμού. Θεωρεί μάλιστα την προσφορά του Βυζαντίου σημαντικότερη, γιατί τότε ενοποιήθηκε πολιτικά ο Ελληνισμός. Η Μεγάλη Ιδέα κυοφορεί ένα πολιτικό πρόταγμα, για την πραγματοποίηση του οποίου η ελληνική κοινωνία φαίνεται αισιόδοξη. Με τον όρο Μεγάλη Ιδέα αναφερόμαστε στο πολιτικό και πατριωτικό ιδεώδες που διαδόθηκε στον ελληνικό κόσμο από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και αποτελούσε τον άξονα της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας έως την τρίτη δεκαετία του 20ού αιώνα. Κύριο θέμα της Μεγάλης Ιδέας ήταν η διεύρυνση των ελληνικών συνόρων για να περιλάβουν περιοχές με ελληνικούς πληθυσμούς που βρίσκονταν υπό ξένη κυριαρχία. Επί της ουσίας πρόκειται για αλυτρωτικό Ελληνικό οραματισμό, τον οποίο εμπνεύσθηκε ως όρο, ο πρώτος Συνταγματικός πρωθυπουργός Ιωάννης Κωλέττης στα μέσα του 19ου αιώνα και στον οποίο στήριξε ολόκληρη την πολιτική του. Αναφέρεται στην προσπάθεια επανάκτησης των χαμένων εδαφών της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και παρέμεινε ως στόχος ουσιαστικά όλων των Ελληνικών κυβερνήσεων μέχρι τον Αύγουστο του 1922, όταν και εγκαταλείφθηκε οριστικά μετά τη Μικρασιατική καταστροφή. Χρεώνοντας ουσιαστικά, την αποτυχία και την ανικανότητα του πολιτικού προσωπικού της εποχής, στην Μεγάλη Ιδέα. Είναι προφανές ότι αυτό βόλευε. Η Μεγάλη Ιδέα είναι μια έννοια ποικιλόμορφη, ανάλογη προς το πεδίο μέσα στο οποίο εκφράζεται στη διάρκεια αυτής της περιόδου, προσλαμβάνοντας τα ιδιαίτερα στοιχεία της ελληνικής κοινωνίας, είναι σε ένα βαθμό αναγκαία. Έννοια πολύσημη και ενίοτε αντιφατική, η Μεγάλη Ιδέα είναι ταυτόχρονα αποκύημα και γεννήτορας μιας ρομαντικής εποχής σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής, η οποία μπορεί να πλάθει μύθους. Μύθους αναγκαίους, πιθανώς εξαιτίας της υπάρχουσας ανάγκης για εθνική ενότητα στη συγκεκριμένη εποχή, αλλά και μύθους καταστροφικούς, όπως αποδεικνύεται τουλάχιστον στον πρώτο μετεπαναστατικό αιώνα. Eμεινε ως επί το πλείστον έννοια αόριστη και νεφελώδης, μια ιδέα που θα μπορούσε να χωρέσει και να συγκεράσει πολλά πράγματα ταυτόχρονα, ακόμη και αντιθετικές απόψεις, όπως στο πολιτικό διπολισμό. Η Μεγάλη Ιδέα ήταν το προγεφύρωμα για τη σύγκρουση ανάμεσα στις εκσυγχρονιστικές και τις παραδοσιακές τάσεις της ελληνικής κοινωνίας. Mε το αντίπαλο δέος της σοσιαλιστικής άποψης που ήταν αδύναμη ως τα τέλη του 19ου αιώνα, είχε τον χώρο και τον χρόνο να επιβάλλει καθοριστικά και δεσμευτικά απόψεις που προβληματίζουν ακόμη και σήμερα την ελληνική κοινωνία. Θά έπρεπε να αποτελεί καθοδηγητική δύναμη της ελληνικής εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής. Ο Εθνικισμός (αγγλ. nationalism) είναι πολιτική ιδεολογία που υποστηρίζει την ιδέα της εθνικής ταυτότητας για μία συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων, τη διατήρηση της ταυτότητας αυτής και των ξεχωριστών χαρακτηριστικών ενός έθνους καθώς επίσης με την πολιτική ανεξαρτησία του έθνους. Οι υποστηρικτές του εθνικισμού βλέπουν το έθνος σε ένα πλαίσιο πολιτικής νομιμότητας το οποίο πιθανόν να προέρχεται από την θεωρία του Ρομαντισμού περί πολιτιστικής ταυτότητας, με το επιχείρημα ότι η πολιτική νομιμότητα προέρχεται από ένα συγκεκριμένο πληθυσμό, τον γηγενή. Ωστόσο, οι πολιτικοί επιστήμονες τείνουν να ερευνούν ακραίες μορφές εθνικισμού που σχετίζονται με στρατιωτικά ή αποσχισματικά καθεστώτα. Πράγμα το οποίο απέχει από την πραγματικότητα. Ο όρος «σωβινισμός» σημαίνει τον υπερβολικό, πολεμοχαρή και φανατικό εθνικισμό και προέρχεται από τον γραφικό, ξεχασμένο ήδη στην εποχή του, γάλλο στρατιώτη της εποχής του Ναπολέοντα, τον Nicolas Chauvin. Εν τούτοις σήμερα ο όρος «εθνικισμός» χρησιμοποιείται ως συνώνυμος του όρου «σωβινισμός», κάτι που είναι απολύτως ανακριβές. Το έθνος εμπνέει πράγματι αγάπη που μπορεί να οδηγήσει στην αυτοθυσία. Σε ένα έθνος αποτελεί «φυσική» ιδιότητα και τα μέλη του έθνους συνδέονται μεταξύ τους με ένα είδος συγγενικού δεσμού, νιώθουν μεταξύ τους αδέλφια, χωρίς να χρειαστεί να συναντήσει ποτέ ο ένας τον άλλον. Μια κοινωνική αταξική αλληλεγγύη, που παραβλέπει τις ανισότητες και την εκμετάλλευση που υπάρχουν σε όλες τις κοινωνίες, τα μέλη του έθνους αυτοπροσδιορίζονται ως μια μεγάλη οικογένεια με «δεσμούς αίματος». Είναι γνωστή η ρήση του Ντε Γκωλ, που φαίνεται να απαντά σε αυτό το ερώτημα: «Πατριωτισμός είναι όταν βάζεις πάνω απ` όλα την αγάπη για τη χώρα σου».Θεωρώ ότι η αγάπη προς το έθνος, την πατρίδα, συνιστά τον γνήσιο πατριωτισμό. Στο νέο σύστημα των εθνών-κρατών που οικοδομούνται τον 19ο και 20ό αιώνα, οι κυβερνήσεις ζητούν από τους πολίτες τους ενεργό πατριωτισμό, ο οποίος εξασφαλίζεται ακριβώς μέσω της προσήλωσης στο έθνος. Τά όρια του πατριωτισμού προσδιορίζονται από τα κρατικά σύνορα ? Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η πατρίδα έχει εδαφικότητα, έχει όρια, έχει σύνορα. Ο όρος Μεγάλη Ιδέα αποδίδεται στον Ιωάννη Κωλέττη, ο οποίος σε αγόρευσή του το 1844 στις εργασίες της Α΄ Εθνοσυνέλευσης, αναφέρθηκε στους αυτόχθονες και ετερόχθονες Έλληνες – Έλληνες που ζούσαν στην επικράτεια του τότε ελληνικού κράτους, και Έλληνες της υπόλοιπης τουρκοκρατούμενης Ελλάδας, των ελληνικών νησιών, της Κωνσταντινούπολης και της Μικράς Ασίας. Στην αγόρευσή του κατά τη διάρκεια της Α΄ Εθνοσυνέλευσης τον Ιανουάριο του 1844 ο Κωλέττης, μεταξύ άλλων, είπε και τα ακόλουθα, σύμφωνα με τον «Michael Llewellyn Smith»: «Το Βασίλειο της Ελλάδος δεν είναι η Ελλάς. Αποτελεί έν μέρος μόνον, το πλέον μικρόν και το πλέον πτωχό της Ελλάδος... Υπάρχουν δύο μεγάλα κέντρα του Ελληνισμού. Αι Αθήναι είναι η πρωτεύουσα του Βασιλείου. Η Κωνσταντινούπολις είναι η μεγάλη πρωτεύουσα, η Πόλις, το όνειρο και η ελπίς όλων των Ελλήνων». Ο Ιωάννης Κωλέττης (1773 - 1847) ήταν Έλληνας αγωνιστής της Επανάστασης του 1821 και πολιτικός, ο οποίος επί σειρά ετών είχε υπηρετήσει ως Υπουργός και Πρωθυπουργός του νεοσύστατου τότε ελληνικού κράτους. Ο «Michael Llewellyn Smith», στο βιβλίο του λέει: «Έτσι, η Μεγάλη Ιδέα κατέληξε, στα μέσα του 19ου αιώνα, να περικλείει διαφορετικές τάσεις, όπως: Α) να ερμηνευτεί μέσα στα πλαίσια του σύγχρονου εθνικού κράτους Β)χωρίς να είναι απαραίτητο να καταλήξει σε βίαιη σύγκρουση των δύο αντίπαλων εθνοτήτων, Ελλήνων και Τούρκων. Στην κυριολεκτική ερμηνεία της, ήταν το ρομαντικό όνειρο της ανασύστασης της ελληνοβυζαντινής αυτοκρατορίας με κέντρο την Κωνσταντινούπολη. Ο Μάικλ Λιουέλλυν Σμιθ γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αγγλία. Σπούδασε Κλασική Φιλολογία στο New College της Οξφόρδης και έκανε τη διατριβή του στο St Anthonyʼs College. Έχει ζήσει μεγάλο μέρος της ζωής του στην Ελλάδα. Υπηρέτησε, ως μέλος της Βρετανικής Διπλωματικής Υπηρεσίας, στη Μόσχα, στο Παρίσι, στη Βαρσοβία και δύο φορές στην Αθήνα. Ήταν πρέσβης της Βρετανίας στην Πολωνία (1991-1996) και στην Ελλάδα (1996-1999). Η απελευθέρωση της Βόρειας Ελλάδας στους Βαλκανικούς πολέμους, και τα πρώτα επιτεύγματα της Μικρασιατικής Εκστρατείας, όπως επικυρώθηκαν από τη Συνθήκη των Σεβρών τον Αύγουστο του 1920, φάνηκαν να επιβεβαιώνουν τη ρήση του Ελευθέριου Βενιζέλου (μάλλον κομπασμός ήταν) για μια Ελλάδα των «δύο Ηπείρων και των πέντε θαλασσών». Τον Ιανουάριο του 1915, λίγο μετά την έναρξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η Βρετανία προσέφερε στην Ελλάδα, σημαντικά εδαφικά αντισταθμίσματα στη Μικρά Ασία, προκειμένου να μπει η Ελλάδα στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. Η πρόταση αυτή υπήρξε αφετηρία μιας διαδοχής γεγονότων που κατέληξε στην τραγωδία του 1922, με την καταστροφή της ελληνικής Σμύρνης και τον ξεριζωμό του ελληνισμού της Μικράς Ασίας. Αντιλαμβάνομαι πως είναι πολύ πιθανόν να παρεξηγηθώ, αλλά πρόθεσή μου είναι να αξιοποιήσω τα πορίσματα των τελευταίων ερευνών για την Μικρασιατική Καταστροφή, μια περίοδο της νεότερης ιστορίας μας, να τα επισημάνω, δημιουργώντας, (λαμβάνοντας υπʼόψιν, στρατηγικούς στόχους και οράματα που είχαν εγκαταληφθεί,) με συμπερασματική σύνθεση, ένα όραμα. Οί πολιτικές ηγεσίες της χώρας μας τα τελευταία χρόνια, μετά το 1922, εγκατέλειψαν, ίσως δικαιολογημένα, τον Εθνικό οραματισμό, ίσως διότι προτεραιότητα είχε η ανασυγκρότηση της χώρας, ίσως το περιβάλλον δεν επέτρεπε ανάλογους στόχους. ΙΣΩΣ ...Κάθε λαός οφείλει να έχει όραμα, μελετώντας την Ιστορία του, αξιοποιώντας τα πλεονεκτήματά του, καταγράφοντας το περιβάλλον, οφείλει να χτίσει, να συνθέσει ένα Εθνικό όραμα, το οφείλει απέναντι στις επερχόμενες γενιές του. Οφείλουν οι σημερινοί και οι επερχόμενοι κυβερνήτες αυτού του τόπου, να δημιουργήσουν Εθνικό Όραμα, και να μην εκχωρούν το μέλλον του Έθνους σε ξένους.Όσο πιο γρήγορα το αντιληφθούν, τόσο πιο γρήγορα θα υπάρχει ανάταση της χώρας. Οί φίλοι και εταίροι της Ευρώπης, απέδειξαν πώς αντιλαμβάνονται την αλληλεγγύη. Μετατρέποντας σε νεοαποικία την Ελλάδα. Είναι καιρός πλέον να «να χτίσουμε το Εθνικό μας όραμα».
ΠΗΓΗ
Δημοσίευση σχολίου