Γιώργος Σκαφιδάς
Οι Ουκρανοί δεν έχουν πυρηνικά όπλα. Απαλλάχθηκαν από το πυρηνικό τους οπλοστάσιο πριν από δεκαετίες, παίρνοντας σε αντάλλαγμα εγγυήσεις ασφαλείας βάσει του Μνημονίου της Βουδαπέστης του 1994.
Για την ιστορία, σύμφωνα με εκείνη τη συμφωνία του 1994, η Ρωσία δεσμευόταν να σέβεται τα σύνορα, την ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα της σύγχρονης Ουκρανίας…
Οι Ουκρανοί, λοιπόν, δεν έχουν πυρηνικά. Η Μόσχα τους κατηγορεί, όμως, ότι έχουν μια «βρόμικη βόμβα» την οποία ετοιμάζονται μάλιστα να χρησιμοποιήσουν εντός των ρωσικών συνόρων.
Για την ιστορία, αυτό που έχουμε καταλήξει να αποκαλούμε «βρόμικη βόμβα» (μια συμβατική δηλαδή βόμβα στην οποία έχουν «προστεθεί» προς διασπορά ραδιενεργά υλικά) δεν έχει πέσει ποτέ και πουθενά.
Πυρηνικά και «βρόμικες βόμβες»
Κι όμως, επειτα από σχεδόν εννέα μήνες πολέμου, η ρωσική πλευρά – που εξακολουθεί να διαθέτει πυρηνικά όπλα – ανακάλυψε ξαφνικά ότι το Κίεβο διαθέτει μια «βρόμικη βόμβα» που ετοιμάζεται να χρησιμοποιήσει, και που εάν χρησιμοποιήσει τότε οι ρωσικές δυνάμεις δεν θα έχουν πια άλλη επιλογή παρά να «απαντήσουν» ενδεχομένως κάνοντας χρήση – πραγματικών – πυρηνικών.
Η Μόσχα συνεχίζει, έπειτα από σχεδόν εννέα μήνες πολέμου, να προσπαθεί να πείσει τη διεθνή κοινότητα ότι δεν επιτίθεται όταν εισβάλλει στα εδάφη μιας ξένης χώρας… «Αμυνόμενες», οι ρωσικές δυνάμεις βομβαρδίζουν τις τελευταίες εβδομάδες μη-στρατιωτικούς στόχους εντός των ουκρανικών πόλεων: εγκαταστάσεις υδροδότησης και ηλεκτροδότησης. Εάν κάνουν αβίωτο τον βίο όλων των Ουκρανών αφήνοντάς τους χωρίς νερό και ηλεκτρικό κατά τη διάρκεια της χειμερινής περιόδου, τότε εκείνοι πού θα πάει, αργά ή γρήγορα θα αναγκαστούν να συνθηκολογήσουν αποδεχόμενοι όσα θέλει να τους επιβάλει δια της ισχύος η ρωσική πλευρά… Προφανώς αυτό είναι το ρωσικό σκεπτικό…
Το μέτωπο της Χερσώνας
Την ίδια ώρα ωστόσο, οι ρωσικές δυνάμεις υποχωρούν στη Χερσώνα. Εγκαταλείπουν θέσεις που ήλεγχαν δυτικά του Δνείπερου ποταμού και μετακινούνται ανατολικά.
Η Χερσώνα είναι μια από τις τέσσερις ουκρανικές περιφέρειες (Χερσώνα, Ζαπορίζια, Ντονέτσκ, Λουγκάνσκ) που προσάρτησε μονομερώς η ρωσική πλευρά πίσω στα τέλη Σεπτεμβρίου.
Σημαντική λεπτομέρεια: Οι Ρώσοι προσάρτησαν μεν τις ουκρανικές περιοχές χωρίς όμως να έχουν διασαφηνίσει ποια ακριβώς θα είναι τα δυτικά σύνορα αυτών των άρτι προσαρτηθεισών περιοχών. «…προσαρτήθηκαν περιοχές των οποίων τα δυτικά σύνορα το ίδιο το Κρεμλίνο παραδέχεται πως ακόμη… δεν γνωρίζει. Προφανώς όλα θα κριθούν από τις εξελίξεις επί του πεδίου […] Στην προκειμένη περίπτωση, οι προσαρτήσεις ήρθαν έπειτα από ξαφνικές ήττες, ως το ανάχωμα εκείνο που στα μάτια του Πούτιν θα δικαιολογούσε μια «με όλα τα μέσα» (των πυρηνικών μέσων συμπεριλαμβανομένων) υπεράσπιση των ρωσικών κτήσεων εντός της Ουκρανίας», γράφαμε στις 11 Οκτωβρίου.
Ρώσοι μπλόγκερ προειδοποιούν πως οι επόμενες εβδομάδες στη Χερσώνα θα είναι δύσκολες, ενώ και ο ίδιος Σεργκέι Σουροβίκιν, ο νέος διοικητής των ρωσικών δυνάμεων στην Ουκρανία, έχει μιλήσει για «δύσκολες αποφάσεις» που ίσως χρειαστεί να λάβει, χωρίς ωστόσο να διευκρινίζει εάν αυτές οι αποφάσεις θα είναι επιθετικά δύσκολες (χρήση πυρηνικών) ή αμυντικά δύσκολες (υποχώρηση και απώλεια εδαφών).
Γράφοντας στους Financial Times, ο Γκίντεον Ράχμαν υποστηρίζει ότι η απειλή της χρήσης τακτικών πυρηνικών όπλων από τη Ρωσία κατά ουκρανικών στρατευμάτων όχι μόνο παραμένει αλλά και εντείνεται. Επικαλούμενος αμερικανικές πηγές, ο ίδιος μάλιστα υποστηρίζει ότι «μικρά» ή «τακτικά» ρωσικά πυρηνικά θα μπορούσαν να σκοτώσουν εκατοντάδες, κι όχι χιλιάδες ανθρώπους, καταστρέφοντας και μολύνοντας τα εδάφη σε μια ακτίνα όχι πολλών χιλιομέτρων. Με άλλα λόγια, σε μια τέτοια περίπτωση, η Ρωσία θα μπορούσε όντως να κάνει χρήση τέτοιου τύπου όπλων, χωρίς να φοβάται ότι έτσι θα είναι σαν να πυροβολεί τα πόδια της (σαν να μολύνει, δηλαδή, με πυρηνικά τα δικά της εδάφη).
Για τον Αλεξάντερ Γκαμπούεφ του Carnegie Endowment for International Peace ωστόσο, πιθανή χρήση πυρηνικών από την πλευρά της Ρωσίας ίσως να προκαλούσε έντονες αντιδράσεις όχι μόνο στη Δύση αλλά και στην Ασία (βλ. Κίνα), αντιδράσεις που θα προκαλούσαν προβλήματα στη ρωσική οικονομία εάν συνοδεύονταν και από… ασιατικές κυρώσεις όπως είναι πιθανό (σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Γκαμπούεφ στους NY Times).
Η χρήση πυρηνικών θα είναι, σε κάθε περίπτωση, μια εξαιρετικά παρακινδυνευμένη κίνηση. Η ρωσική πλευρά προφανώς το γνωρίζει και για αυτό στρέφεται σε μια άλλη απειλή όπως είναι εκείνη της επισιτιστικής κρίσης, αποχωρώντας (προσωρινά ή όχι, μένει να φανεί) από τη συμφωνία για τις εξαγωγές σιτηρών μέσω της Μαύρης Θάλασσας.
Ο Αλεξάντερ Γκαμπούεφ συνδέει αυτήν την αποχώρηση με τις ήττες που έχουν υποστεί – παρά την επιστράτευση – οι ρωσικές δυνάμεις εντός της Ουκρανίας το τελευταίο διάστημα. Όταν η Μόσχα πιέζεται στρατιωτικά στο πεδίο, τότε αναζητά άλλα μέσα πίεσης και εκβιασμού.
Σύννεφα πάνω από τη Μαύρη Θάλασσα
Η ίδια η Ρωσία ανακοίνωσε ότι αναστέλλει τη συμμετοχή της στην πρωτοβουλία για τις εξαγωγές σιτηρών έπειτα από τις επιθέσεις που δέχθηκαν με drones οι ρωσικές δυνάμεις στη Σεβαστούπολη της Κριμαίας στις 29 Οκτωβρίου.
Εάν πιστέψουμε τις ρωσικές καταγγελίες, τότε θαλάσσια drones που ξεκίνησαν από την Οδησσό έπληξαν ρωσικούς στόχους στη Σεβαστούπολη έχοντας όμως προηγουμένως εκμεταλλευτεί ως μέσο διέλευσης τον «ανθρωπιστικό διάδρομο» από τον οποίο περνούν τα πλοία με τα σιτηρά στη Μαύρη Θάλασσα.
Σε κάθε περίπτωση, το γεγονός ότι οι Ρώσοι παραδέχονται άλλο ένα πλήγμα σε βάρος τους – ακόμη και αν αυτό γίνεται για εργαλειακούς λόγους, προκειμένου δηλαδή να δικαιολογήσει άλλες ρωσικές αντεπιθέσεις που ίσως ακολουθήσουν – αποτελεί σε έναν βαθμό ομολογία αδυναμίας.
Αυτή η εικόνα της ρωσικής «αδυναμίας» εντείνεται, δε, εάν λάβει κανείς υπόψη και το γεγονός ότι οι εξαγωγές ουκρανικών σιτηρών συνεχίστηκαν τη Δευτέρα 31 Οκτωβρίου μέσω της Μαύρης Θάλασσας παρά την προηγούμενη ρωσική απόσυρση από την σχετική συμφωνία, μια απόσυρση την οποία Ρώσοι υπουργοί υποβαθμίζουν τώρα ως δυνητικά προσωρινή.
Από το 2022 στο 2023
Καθώς οδεύουμε πια προς την εκπνοή της χρονιάς μετρώντας εννέα μήνες πολέμου, θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι το 2022 ήταν για τη Ρωσία:στρατιωτικά χειρότερο από όσο ανέμενε ο Πούτιν όταν κήρυξε την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία πίσω στα τέλη Φεβρουαρίου
αλλά οικονομικά καλύτερο από όσο αναμένετο δεδομένων των κυρώσεων.
Ο όγκος των συνολικών εμπορικών συναλλαγών της Ρωσίας αυξήθηκε φέτος, παρά τον πόλεμο στην Ουκρανία. Ακόμη και χώρες που συμμετέχουν στις κυρώσεις της Δύσης (σ.σ. Βέλγιο, Ολλανδία, Ιαπωνία), είχαν φέτος περισσότερες συναλλαγές με τη Μόσχα (σ.σ. σε σύγκριση με τον μέσο όρο της περιόδου 2017 – 2021), έγραφε η «Καθημερινή» στις 31 Οκτωβρίου, επικαλούμενη στοιχεία του «Παρατηρητηρίου Οικονομικής Πολυπλοκότητας» («Observatory of Economic Complexity») που είχαν προηγουμένως δημοσιευτεί στους New York Times («How Russia Pays for War: Russian trade boomed after invading Ukraine, providing ample war funds»).
Το 2023 αναμένεται, από την άλλη πλευρά, να είναι περισσότερο ακανθώδες οικονομικά για τη Μόσχα, καθώς πλέον η Ρωσία ξεκινά από χειρότερη οικονομική βάση σε σχέση με πέρυσι, ενώ μέσα στους επόμενους μήνες αναμένεται να τεθούν σε ισχύ και νέες κυρώσεις κατά του ρωσικού πετρελαίου και των ρωσικών πετρελαϊκών προϊόντων (τον Δεκέμβριο του 2022 και τον Φεβρουάριο του 2023 αντίστοιχα). «Οι εξαγωγές πετρελαίου της Ρωσίας αναμένεται να μειωθούν κατά έως και 1 εκατομμύριο βαρέλια την ημέρα αυτόν τον χειμώνα», δηλώνει ο επικεφαλής της Vitol, Ράσελ Χάρντι, μιλώντας στους Financial Times.
Όσο για τον πόλεμο στην Ουκρανία, εκείνος συνεχίζεται προς το παρόν χωρίς διαφαινόμενη προοπτική αποκλιμάκωσης… με τους αναλυτές να διερωτώνται πόσο βαρύς θα είναι από άποψη καιρικών συνθηκών και θερμοκρασιών ο επερχόμενος χειμώνας και πώς θα επηρεάσει αυτό τις εξελίξεις επί του πεδίου…
Δημοσίευση σχολίου