Πάσχος Μανδραβέλης
Σύμφωνα με την απλοϊκή θεώρηση των διεθνών σχέσεων, το 1976 πολλοί περίμεναν ότι ο νεοεκλεγείς Δημοκρατικός Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζίμι Κάρτερ θα έλυνε όλα τα ελληνοτουρκικά ζητήματα προς όφελός μας, θα έλυνε το Κυπριακό σύμφωνα με τα ψηφίσματα του ΟΗΕ και θα ζούσαμε ζωή χαρισμένη. Η πραγματικότητα τους διέψευσε, όπως θα διαψεύσει και τώρα όσους ισχυρίζονται ότι «όλοι οι Αμερικανοί Πρόεδροι είναι ίδιοι» και πως «τίποτε δεν θα αλλάξει στην Ανατολική Μεσόγειο μετά την 21η Ιανουαρίου του 2020 και η Τουρκία θα συνεχίζει να αλωνίζει ανεμπόδιστη».
Βεβαίως και οι δύο θεωρήσεις -όπως όλες οι ενοποιητικές θεωρίες των διεθνών σχέσεων- εμπεριέχουν σπέρματα αλήθειας. Ο πρόεδρος μιας υπερδύναμης αλλάζει πολλά, αλλά όχι τόσα που να επιβεβαιώνει απόλυτα κάθε απλοϊκή άποψη εκατέρωθεν. Η εξωτερική πολιτική, όλων των κρατών (και πολύ περισσότερο των μεγάλων) χαράσσεται στον μακρύ χρόνο και οι αλλαγές των κυβερνήσεων την επηρεάζουν, αλλά μόνο σε εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις δημιουργούν στροφές 180 μοιρών. Ο κ. Αλέξης Τσίπρας δεν διέκοψε (τελικώς) την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας και ο κ. Κυριάκος Μητσοτάκης δεν ακύρωσε την συμφωνία των Πρεσπών. Η εξωτερική πολιτική είναι σύνθετη διαδικασία -, πολύ περισσότερο από το υπόλοιπο κυβερνητικό έργο- και δεν εξαρτάται μόνο από την βούληση των ηγετών.
Ακόμη και ο ξεροκέφαλος Ντόναλντ Τραμ δεν κατάφερε στα χρόνια της προεδρίας του να τα κάνει λίμπα όλα· όσο κι να το ήθελε. Αν διαβάσει κάποιος τις λεπτομέρειες της διακυβέρνησης του (π.χ. Philip Rucker, Carol Leonning, «Ντόναλντ Τραμπ, Ενας Αριβίστας Πρόεδρος», στα ελληνικά εκδ. Πεδίο) θα εντυπωσιαστεί από την άμυνα που έδειξε η γραφειοκρατία στις παράλογες αποφάσεις του. Και δεν αναφερόμαστε μόνο στην συστημική γραφειοκρατία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, αλλά στους ανθρώπους που ο ίδιος επέλεγε (και απέλυε) ως στενούς του συνεργάτες: Προσωπάρχες, υπουργοί Εξωτερικών, Αμύνης κ.λπ. Με τον χρόνο δημιουργείται μια συντηρητική σοφία στην εξωτερική πολιτική που αποτρέπει τις μεγάλες τρικυμίες στις διεθνείς σχέσεις.
Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο στις μεγάλες χώρες που έχουν καλά οργανωμένους διπλωματικούς μηχανισμούς, πολλές δεξαμενές σκέψεις για την χάραξη της πολιτικής και επομένως σχεδιάζουν σε βάθος τις επόμενες κινήσεις. Ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα χαρακτήρισε τις ΗΠΑ ένα τεράστιο δεξαμενόπλοιο που θέλει πολύ χρόνο και πολύ προσπάθεια να στρίψει και κάθε αλλαγή πορείας δεν είναι ορατή με γυμνό μάτι: «τα κράτη είναι σαν τα μεγάλα τάνκερ, δεν είναι σαν κρις κράφτ. Δεν μπορείς να τα μαστιγώσεις για να στρίψουν και να πάνε σε νέα κατεύθυνση. Αντιθέτως πρέπει να πας αργά και τελικώς καταλήγεις σε ένα εντελώς διαφορετικό μέρος» (Άγκυρα 7.4.2009)
Αυτό όμως που πρέπει να θυμόμαστε είναι πως τα μεγάλα πλοία μπορεί να στρίβουν δύσκολα, αλλά και η παραμικρή αλλαγή πορείας έχει μεγάλες επιπτώσεις στα μικρά παραπλέοντα σκάφη. Η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ μπορεί να μην αλλάζει εν ριπή οφθαλμού, αλλά κάθε αλλαγή επηρεάζει βαθιά όλο τον κόσμο και την γειτονιά μας. Επομένως δεν πρέπει να περιμένουμε ότι ο εκλεγείς Πρόεδρος Μπάιντεν θα … βομβαρδίσει την Τουρκία για να αποσύρει το Oruc Reis από τις περιοχές που θεωρούμε ελληνική υφαλοκρηπίδα, αλλά σίγουρα κάτι καλύτερο θα κάνει από όσα έκανε το «φιλαράκι» του Ερντογάν, δηλαδή ο απερχόμενος Πρόεδρος.
Σύμφωνα με την απλοϊκή θεώρηση των διεθνών σχέσεων, το 1976 πολλοί περίμεναν ότι ο νεοεκλεγείς Δημοκρατικός Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζίμι Κάρτερ θα έλυνε όλα τα ελληνοτουρκικά ζητήματα προς όφελός μας, θα έλυνε το Κυπριακό σύμφωνα με τα ψηφίσματα του ΟΗΕ και θα ζούσαμε ζωή χαρισμένη. Η πραγματικότητα τους διέψευσε, όπως θα διαψεύσει και τώρα όσους ισχυρίζονται ότι «όλοι οι Αμερικανοί Πρόεδροι είναι ίδιοι» και πως «τίποτε δεν θα αλλάξει στην Ανατολική Μεσόγειο μετά την 21η Ιανουαρίου του 2020 και η Τουρκία θα συνεχίζει να αλωνίζει ανεμπόδιστη».
Βεβαίως και οι δύο θεωρήσεις -όπως όλες οι ενοποιητικές θεωρίες των διεθνών σχέσεων- εμπεριέχουν σπέρματα αλήθειας. Ο πρόεδρος μιας υπερδύναμης αλλάζει πολλά, αλλά όχι τόσα που να επιβεβαιώνει απόλυτα κάθε απλοϊκή άποψη εκατέρωθεν. Η εξωτερική πολιτική, όλων των κρατών (και πολύ περισσότερο των μεγάλων) χαράσσεται στον μακρύ χρόνο και οι αλλαγές των κυβερνήσεων την επηρεάζουν, αλλά μόνο σε εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις δημιουργούν στροφές 180 μοιρών. Ο κ. Αλέξης Τσίπρας δεν διέκοψε (τελικώς) την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας και ο κ. Κυριάκος Μητσοτάκης δεν ακύρωσε την συμφωνία των Πρεσπών. Η εξωτερική πολιτική είναι σύνθετη διαδικασία -, πολύ περισσότερο από το υπόλοιπο κυβερνητικό έργο- και δεν εξαρτάται μόνο από την βούληση των ηγετών.
Ακόμη και ο ξεροκέφαλος Ντόναλντ Τραμ δεν κατάφερε στα χρόνια της προεδρίας του να τα κάνει λίμπα όλα· όσο κι να το ήθελε. Αν διαβάσει κάποιος τις λεπτομέρειες της διακυβέρνησης του (π.χ. Philip Rucker, Carol Leonning, «Ντόναλντ Τραμπ, Ενας Αριβίστας Πρόεδρος», στα ελληνικά εκδ. Πεδίο) θα εντυπωσιαστεί από την άμυνα που έδειξε η γραφειοκρατία στις παράλογες αποφάσεις του. Και δεν αναφερόμαστε μόνο στην συστημική γραφειοκρατία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, αλλά στους ανθρώπους που ο ίδιος επέλεγε (και απέλυε) ως στενούς του συνεργάτες: Προσωπάρχες, υπουργοί Εξωτερικών, Αμύνης κ.λπ. Με τον χρόνο δημιουργείται μια συντηρητική σοφία στην εξωτερική πολιτική που αποτρέπει τις μεγάλες τρικυμίες στις διεθνείς σχέσεις.
Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο στις μεγάλες χώρες που έχουν καλά οργανωμένους διπλωματικούς μηχανισμούς, πολλές δεξαμενές σκέψεις για την χάραξη της πολιτικής και επομένως σχεδιάζουν σε βάθος τις επόμενες κινήσεις. Ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα χαρακτήρισε τις ΗΠΑ ένα τεράστιο δεξαμενόπλοιο που θέλει πολύ χρόνο και πολύ προσπάθεια να στρίψει και κάθε αλλαγή πορείας δεν είναι ορατή με γυμνό μάτι: «τα κράτη είναι σαν τα μεγάλα τάνκερ, δεν είναι σαν κρις κράφτ. Δεν μπορείς να τα μαστιγώσεις για να στρίψουν και να πάνε σε νέα κατεύθυνση. Αντιθέτως πρέπει να πας αργά και τελικώς καταλήγεις σε ένα εντελώς διαφορετικό μέρος» (Άγκυρα 7.4.2009)
Αυτό όμως που πρέπει να θυμόμαστε είναι πως τα μεγάλα πλοία μπορεί να στρίβουν δύσκολα, αλλά και η παραμικρή αλλαγή πορείας έχει μεγάλες επιπτώσεις στα μικρά παραπλέοντα σκάφη. Η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ μπορεί να μην αλλάζει εν ριπή οφθαλμού, αλλά κάθε αλλαγή επηρεάζει βαθιά όλο τον κόσμο και την γειτονιά μας. Επομένως δεν πρέπει να περιμένουμε ότι ο εκλεγείς Πρόεδρος Μπάιντεν θα … βομβαρδίσει την Τουρκία για να αποσύρει το Oruc Reis από τις περιοχές που θεωρούμε ελληνική υφαλοκρηπίδα, αλλά σίγουρα κάτι καλύτερο θα κάνει από όσα έκανε το «φιλαράκι» του Ερντογάν, δηλαδή ο απερχόμενος Πρόεδρος.
Δημοσίευση σχολίου