Μια ματιά στην Ιστορία
Η Ιστορία μπορεί να μην επαναλαμβάνεται, αλλά έχει την τάση να ομοιοκαταληκτεί, είχε πει ο Mark Twain. Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό που θα πρέπει πάντα να έχουμε στο μυαλό μας, έτσι ώστε να υπολογίζουμε σωστά και να μας οδηγεί στο που πρέπει, και που δεν πρέπει, να παραδειγματιζόμαστε από την Ιστορία.
Είναι γενικά αποδεκτό, ότι η φυσική τάση των ανθρώπων είναι να συσπειρώνονται σε μικρές και όσο το δυνατόν περισσότερο ομοιογενείς ομάδες. Όλα τα παραδείγματα ενοποίησης τέτοιων ομάδων σε μεγαλύτερες δομές κατά την διάρκεια της ιστορίας μας δείχνουν ότι κάτι τέτοιο γίνεται είτε με την βία (περιπτώσεις Αυτοκρατοριών) είτε με το κοινό συμφέρον και τον φόβο ενός κοινού εχθρού.
Μόλις κάτι από τα δύο παραπάνω πάψει να υπάρχει ή ατονήσει, αυτόματα εμφανίζονται αποσχιστικές τάσεις από τα μέλη προς πιο μικρές και ομοιογενείς δομές. Ποιος θα φανταζόταν ότι η ΕΣΣΔ ή η Γιουγκοσλαβία θα διαλύονταν σε μια μέρα; Και όμως έγινε γιατί ήταν ομοσπονδίες τραγικά ανόμοιων ομάδων που τις ένωναν χαρακτηριστικά που είχαν ατονήσει.
Οι ευρωπαϊκές χώρες είναι και αυτές αρκετά έως πολύ ανομοιογενείς σαν οντότητες και πληθυσμοί, πράγμα που κάνει οποιοδήποτε ενωτικό εγχείρημα ιδιαίτερα δύσκολο και περίπλοκο. Για να μπορέσουμε να μιλάμε για μια Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία χρειαζόμαστε είτε έναν μεγάλο κίνδυνο ή έναν τρόπο για να δημιουργήσουμε πρώτα από όλα ευρωπαϊκή «εθνική» συνείδηση. Είναι εφικτό κάτι τέτοιο, και αν ναι, τι προϋποθέτει για να συμβεί;
Με δεδομένο τις ΗΠΑ και την Ελβετία, τα δύο υπαρκτά και λειτουργικά συστήματα συνομοσπονδιών που εξελίχθηκαν σε κράτη με εθνική συνείδηση, μπορούμε να πούμε με ασφάλεια ότι ναι, είναι εφικτό. Μπορούμε να παρατηρήσουμε επίσης ότι και οι δύο περιπτώσεις δεν είναι απλά λειτουργικές αλλά έχουν και λαμπρή πορεία τον τελευταίο αιώνα. Αυτό είναι ένα καλό σημάδι για το ότι μια τέτοια επιλογή για τα Ευρωπαϊκά έθνη δεν είναι κακή αλλά αντιθέτως ανοίγει τον δρόμο για μεγάλες θετικές προοπτικές.
Υπάρχουν συνεπώς δύο παραδείγματα προς μίμηση, από τα οποία μπορούμε να αντλήσουμε πληροφορίες σχετικά με το πώς δομήθηκαν, τι τα «έδεσε», και τι ενέργειες ακολούθησαν ώστε να φτάσουν στην σημερινή τους κατάσταση. Ας δούμε λοιπόν τα χαρακτηριστικά τους σε μια προσπάθεια να ανακαλύψουμε ποια είναι ακριβώς η «κόλα» και ποιος δρόμος είναι ο πιο ασφαλής για εμάς.
Οι ομοσπονδίες της Ελβετίας και των ΗΠΑ
Η Ελβετία υπάρχει σαν ένωση κρατιδίων από το 1291 σε χαλαρή και μικρή μορφή. Η τότε ένωση έγινε για λόγους κοινών οικονομικών συμφερόντων και πέρασε αιώνες οικονομικής άνθησης αλλά και πολέμων με άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις. Δεν έλειπαν και οι εμφύλιες διαμάχες, η προσάρτηση από την Γαλλία του Ναπολέοντα, η «στάση» των Ελβετών που οδήγησε πάλι στην αυτονόμηση τους το 1803 και τέλος ο ορισμός της σαν Κράτος από το «Κογκρέσο της Βιέννης» το 1815.
Η πραγματική όμως ομοσπονδιοποίηση των Ελβετών ήρθε λίγα χρόνια μετά, με τον εμφύλιο πόλεμο του 1847, έναν πόλεμο ενός μήνα με λιγότερους από 100 νεκρούς, ο οποίος όμως έκανε τους Ελβετούς να συνειδητοποιήσουν ότι τους συμφέρει περισσότερο το να είναι ενωμένοι έναντι των υπολοίπων Ευρωπαίων. Ήταν η σχετικά πρόσφατη εμπειρία με τον Ναπολέοντα που τους ώθησε σε αυτό; Η μεταξύ τους τριβή πολλών αιώνων και τα γνωστά οφέλη της; Το γενικότερο κλίμα των υπολοίπων ευρωπαϊκών συγκρούσεων;
Κανείς δεν μπορεί να πει με ασφάλεια, ίσως και όλα αυτά μαζί, το δεδομένο όμως είναι ότι κάπου εκεί οι Ελβετοί έβαλαν στην άκρη τις συγκρούσεις και έχτισαν ένα ομοσπονδιακό σύστημα εμπνευσμένο από το αμερικανικό ως προς τις δομές του. Έκριναν ότι είχαν κοινό συμφέρον και κοινούς εχθρούς που είχαν ήδη αντιμετωπίσει πολλάκις μαζί.
Στην άλλη μεριά του Ατλαντικού τώρα, είχαμε μια ομοσπονδία από το 1787 που ορίστηκε το σύνταγμα των ΗΠΑ. Πριν από το 1787 η ιστορία των Αμερικανών ως ενωμένες κοινότητες ήταν πιο σύντομη από αυτή των Ελβετών, αλλά είχε μια μεγαλύτερη ομοιογένεια ως προς την γλώσσα, τα έθιμα, ενώ η εθνική συνείδηση όλων ήταν αγγλική. Η ανομοιογένεια προέκυψε στις ΗΠΑ αργότερα και βρήκε τις δομές έτοιμες.
Αυτό που ένωσε τους Αμερικάνους αποίκους σε ένα, ήταν ο πόλεμος της Ανεξαρτησίας έναντι των Άγγλων και το κοινό οικονομικό τους συμφέρον. Κι εδώ λοιπόν έχουμε συμφέρον και κοινό εχθρό. Η μεγάλη διαφορά όμως των ΗΠΑ σε σχέση με την Ελβετία ήταν ότι αυτές, αφότου είχαν ήδη καθιερώσει μια ομοσπονδία, βίωσαν και τον πιο μεγάλο και αιματηρό εμφύλιο πόλεμο στην σύγχρονη ιστορία από το 1861 μέχρι το 1864.
Έχουμε λοιπόν μια πορεία πολύ διαφορετική για τις δύο ομοσπονδίες μας με μοναδικά κοινά σημεία, την ανάγκη αυτοδιαχείρισης και τον πόλεμο με κοινό εχθρό. Παρατηρούμε επίσης ότι οι Ελβετοί, λόγω της επαφής μεταξύ τους σε πιο χαλαρές δομές για αιώνες, είχαν σχηματίσει μια κάποια – λανθάνουσα – εθνική συνείδηση, πράγμα που οδήγησε στην ταχεία συνειδητοποίηση, ότι ο δικός τους εμφύλιος πόλεμος ήταν μάταιος και κακή ιδέα.
Αντιθέτως, οι ΗΠΑ, παρότι πιο ομοιογενείς πληθυσμιακά, λόγω της μικρής κοινής πορείας δεν είχαν ακόμα σχηματίσει εθνική συνείδηση το 1861 με αποτέλεσμα έναν μακρύ και αιματηρό εμφύλιο πόλεμο. Επιπροσθέτως, μετά τον εμφύλιο πόλεμο και την άνθηση στον νέο κόσμο, ο πληθυσμός τους αυξήθηκε με την προσθήκη πολλών νέων μεταναστών από πολλές και πολύ διαφορετικές εθνότητες, πράγμα που παρότι υπήρχαν οι σωστές δομές δεν άφηνε χώρο για πραγματική αμερικανική εθνική συνείδηση.
Οι ΗΠΑ φαίνεται να απέκτησαν εθνική συνείδηση πολύ πρόσφατα και μετά τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους που έκαναν τον πολυφυλετικό και εθνικά διαφορετικό πληθυσμό τους να πολεμήσει σαν ένα έθνος, κάτω από την ίδια σημαία, τον ίδιο εχθρό και έτσι να χτίσει τους δεσμούς αίματος ανάμεσα στις κοινότητες του. Τέλος, στις ΗΠΑ έχουμε μια κοινή γλώσσα αλλά στην Ελβετία αυτό δεν υπάρχει, πράγμα που μας δείχνει ότι η κοινή γλώσσα, παρότι βολική, δεν είναι και απαραίτητη.
Το κοινό στοιχείο
Παρότι οι πορείες των ΗΠΑ και της Ελβετίας προς την ομοσπονδία διαφέρουν πολύ, παρατηρούμε ότι και στις δύο περιπτώσεις υπάρχει ένα πολύ σημαντικό κοινό σημείο που τις οδήγησε μέχρι εδώ, και τις οδηγεί ακόμα. Οι δομές τους. Και οι ΗΠΑ και η Ελβετία (που εμπνεύστηκε από αυτές) έχουν λίγο πολύ την ίδια δομή για την διοίκηση και το πολίτευμα τους.
Παρατηρούμε, ότι έχουν μια γενικότερη αυτονομία για τα ομόσπονδα κράτη, με πολύ μεγάλο βαθμό αυτοδιαχείρισης των τοπικών τους θεμάτων, τοπικούς προϋπολογισμούς, σχεδιασμούς, κυβέρνηση, δομές, ακόμα και νόμους. Από την άλλη σε κεντρικό επίπεδο έχουμε κεντρική κυβέρνηση και δύο ξεχωριστά νομοθετικά/αντιπροσωπευτικά όργανα, το ένα αναλογικό και το δεύτερο ισότιμο, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται στις κεντρικές πολιτικές και το μέγεθος αλλά και η ισότιμη συμμετοχή.
Και στις δύο περιπτώσεις λοιπόν έχουμε ένα σύνταγμα και ένα πολιτικό σύστημα δομημένο από κάτω προς τα πάνω, στο οποίο κάθε μέλος έχει απόλυτη ελευθερία για τα του οίκου του αρκεί να τηρεί ένα μικρό σύνολο βασικών κανόνων και υποχρεώσεων προς την ομοσπονδία.
Στην ίδια την ομοσπονδία δε, η συμμετοχή των μελών γίνεται και αναλογικά αλλά και ισότιμα ανάλογα με την περίσταση και το εξεταζόμενο αντικείμενο/αρμοδιότητα. Ιδιαίτερα στην περίπτωση της Ελβετίας βλέπουμε ότι έχουμε ένα άμεσο δημοκρατικό σύστημα που βασίζεται πολύ στα δημοψηφίσματα και εμπλέκει τους πολίτες στην λήψη και τον έλεγχο των αποφάσεων και στο τοπικό και στο ομοσπονδιακό επίπεδο, ενώ επιβάλει τη συμμετοχή τους για τις αλλαγές του Συντάγματος του καντονιού ή της χώρας.Στις ΗΠΑ πάλι, υπάρχουν τρόποι για την εμπλοκή των πολιτών στην άσκηση και τον έλεγχο της εξουσίας και σε τοπικό και σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Και στους δύο επίσης, υπάρχει η έννοια των Ενόπλων Δυνάμεων και της εθνοφυλακής με κορυφαίο το παράδειγμα της Ελβετίας που κάθε πολίτης είναι και οπλίτης. Έμφαση λοιπόν στη Δημοκρατία, τον έλεγχο των εξουσιών από τη βάση, την «bottom up» πολιτική και κρατική δομή, την αυτονομία, και την άμυνα.
Η Ευρωπαϊκή πορεία
Η ιστορία λοιπόν μας διδάσκει μέχρι τώρα ότι για να χτίσεις ένα νέο βιώσιμο έθνος πάνω σε μια συνομοσπονδία χρειάζεσαι δύο βασικά πράγματα: Κοινό οικονομικό συμφέρον και κοινό εχθρό. Είναι αυτές άραγε οι προϋποθέσεις και για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση; Κοινό οικονομικό συμφέρον, ο πόλεμος με έναν κοινό εχθρό και ίσως ένας αιματηρός εμφύλιος πόλεμος όπως στις ΗΠΑ;
Αν το καλοσκεφτούμε, θα διαπιστώσουμε, ότι αυτές τις προϋποθέσεις είχαν στο μυαλό τους και οι εμπνευστές της Ευρωπαϊκής Ιδέας. Και πιθανώς νόμιζαν ότι τις καλύπταμε ήδη. Το επιχείρημα τότε ήταν ότι είμαστε σε αυτή τη γειτονιά πολλούς αιώνες και στη διάρκεια αυτών είχαμε πολλούς πολέμους και με κοινούς εχθρούς (π.χ. την Οθωμανική Αυτοκρατορία), αλλά και αμέτρητους εμφύλιους πολέμους σε όλους τους πιθανούς συνδυασμούς, από την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας μέχρι τον Β’ ΠΠ.
Είχαμε ήδη δει και τα καλά του να μαχόμαστε μαζί σαν ένα, είχαμε και από την άλλη βγάλει τα εσώψυχα μας ο ένας πάνω στον άλλο ουκ ολίγες φορές. Οπότε θα έπρεπε να είχαμε ξενοιάσει από αυτό και αν καταφέρναμε ένα κοινό οικονομικό συμφέρον, το πράγμα θα δούλευε καλά.
Μας φτάνει πραγματικά κάτι τέτοιο για να πούμε ότι έχουμε καλύψει ό,τι έχει να κάνει με τον παράγοντα πόλεμο; Δυστυχώς όχι, και αυτό γιατί παρότι έχουμε μια κάποια σημαντική εμπειρία σε αυτό, δεν είχαμε ακόμα ποτέ ένα πραγματικά κοινό ευρωπαϊκό στρατό, αντιθέτως με τις ΗΠΑ και τους Ελβετούς. Δεν είχαμε ΕΔ που να κουβαλάνε μια σημαία, να στελεχώνονται από όλους ισότιμα και χωρίς εθνικούς διαχωρισμούς σε μονάδες.
Δεν είχαμε ποτέ και κοινή εξωτερική πολιτική για να ορίσει τους στόχους. Έχουμε όμως την εμπειρία του πόσο κακό πράγμα είναι ο πόλεμος μεταξύ μας και του πόσα μπορείς να καταφέρεις ενωμένος. Και αυτή η εμπειρία μπορεί να μας βοηθήσει πολύ στο να αποφύγουμε κακοτοπιές στην προσπάθεια μας. Το πρόβλημα μας όμως δεν είναι μόνο ο πόλεμος, είναι και το οικονομικό συμφέρον.
Αυτός ο παράγοντας του κοινού οικονομικού συμφέροντος, παρότι θεωρούσαμε μέχρι τώρα ότι θα έπρεπε να είναι προφανής και φαινόταν λειτουργικός, με την κρίση τα τελευταία χρόνια μάθαμε, με πολύ επίπονο τρόπο για μερικούς, ότι δεν είναι. Μπορεί να προχωρήσαμε σε δομές και κινήσεις που έμοιαζαν συμφέρουσες σε όλους αλλά μη έχοντας ήδη μια κάποια «εθνική» συνείδηση σαν Ευρωπαίοι, τα επιμέρους συμφέροντα επικράτησαν και διάβρωσαν τις δομές και τις διαδικασίες δημιουργώντας το χάος που βλέπουμε σήμερα.Τέλος, αν εξετάσουμε αυτές τις δομές της ΕΕ τότε θα δούμε ότι ουσιαστικά δεν υπάρχουν σε πολιτικό επίπεδο. Δεν υπάρχει Δημοκρατία από τη βάση, δεν υπάρχει ισότιμη αντιπροσώπευση, δεν υπάρχει κεντρική ομοσπονδιακή κυβέρνηση, δεν υπάρχουν κοινές πολιτικές, δεν υπάρχει τίποτα. Υπάρχει μόνο μια κεντρική, αναλογική, νομοθετική εξουσία και τα συμβούλια των επί μέρους κυβερνήσεων των μελών που κοιτάνε το καθένα το συμφέρον του.
Επιπροσθέτως, παρότι υπήρχε η τοπική αυτοδιαχείριση των επιμέρους μελών, η τάση που παρουσιάζεται μέχρι σήμερα για τις ευρωπαϊκές δομές είναι αυτή του συγκεντρωτισμού, της «top down» λειτουργίας, και της στέρησης των επιμέρους ιδιαιτεροτήτων και αυτονομίας. Εκτός φυσικά από την άμυνα και την εξωτερική πολιτική, τις οποίες κανένας δεν δείχνει διατεθειμένος να τις ενώσει ουσιαστικά, αλλά αντιθέτως καθένας τις θέλει αυτόνομες και για τον εαυτό του. Η ακριβώς αντίθετη δηλαδή κατεύθυνση από αυτή των δοκιμασμένων και λειτουργικών μοντέλων ομοσπονδιών μέχρι τώρα.
Αναρωτιούνται ακόμα κάποιοι γιατί το πράγμα… δεν δουλεύει; Δεν είναι προφανές ότι ούτε δουλεύει, ούτε και πρόκειται ποτέ να δουλέψει με αυτόν τον τρόπο; Δυστυχώς (ή ευτυχώς κατ’ άλλους), ποτέ δεν είχαμε ούτε κοινή εθνική συνείδηση, ούτε κοινά συμφέροντα. Και οι όποιες δομές χτίσαμε, ίσως επειδή ξεκίνησαν από λάθος βάση και με λάθος σκεπτικό, αντί να οδηγήσουν προς μια ολοκλήρωση οδηγούν στην αντίθετη κατεύθυνση και άρχισαν να καταρρέουν με το πρώτο «αεράκι».
Αν θέλουμε να μιλάμε για ευρωπαϊκή ολοκλήρωση τότε θα πρέπει να αλλάξουμε πορεία και να ακολουθήσουμε τα δοκιμασμένα μοντέλα. Να χτίσουμε τις δομές της ΕΕ από την αρχή πάνω σε ένα μοντέλο όπως των ΗΠΑ ή το ελβετικό, και να κάνουμε ότι μπορούμε για να δημιουργήσουμε ευρωπαϊκή «εθνική» συνείδηση.
Χρειαζόμαστε Δημοκρατία σε όλα τα επίπεδα, «bottom up» σχεδίαση του κράτους και των δομών, ισχυρή αυτονομία των μελών στα τοπικά ζητήματα, συμμετοχή αναλογική αλλά και ισότιμη στις ομοσπονδιακές δομές, επικέντρωση της Ομοσπονδιακής εξουσίας στα της εξωτερικής πολιτικής, της άμυνας, της οργάνωσης και του κεντρικού νομικού πλαισίου, δημιουργία αναδιανεμητικών δομών που θα οδηγήσουν σε άμβλυνση των διαφορών ανάμεσα στα μέλη, και τέλος κοινές Ευρωπαϊκές ΕΔ και εξωτερική πολιτική.
Αν δεν το καταλάβατε, σαν να εμφανίζονται μπροστά μας πάλι οι δύο αναγκαίοι πυλώνες της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Η Ιδιοκτησία και η Άμυνα.
Ακόμα και σε μια ομοσπονδία, κάθε μέλος πρέπει να είναι αυτόνομο, να έχει την ιδιωτική του πλευρά και παράλληλα να συμβάλει στην άμυνα και την πρόοδο του συνόλου. Έτσι χτίζεις μια νέα Δημοκρατία, όχι με κοινά τάλαντα και ρεάλια.Σε επόμενη ανάλυση μας θα εξετάσουμε και το πώς θα μπορούσε η Άμυνα σε ευρωπαϊκό επίπεδο να βάλει τις βάσεις για την ευρωπαϊκή «εθνική» συνείδηση που αναζητούμε και παράλληλα να δείξει και τον δρόμο για κάποιες από τις κοινές δομές.
πηγή
Δημοσίευση σχολίου