Ο αέρας από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και η αύρα από τη «Βελούδινη Επανάσταση» στην Τσεχοσλοβακία κυριολεκτικώς σάρωσαν την κεντρική και ανατολική Ευρώπη, παρασύροντας στο πέρασμά τους τα τότε κομμουνιστικά καθεστώτα.
Οι χώρες της περιοχής γνώρισαν ξαφνικά έναν άλλον κόσμο -το γνωστό σε όλους μας «δυτικό τρόπο ζωής»......- και το «σοκ» που υπέστησαν ήταν τόσο μεγάλο, που ακόμα και σήμερα, 20 χρόνια μετά, δεν είναι σαφές ότι όλες έχουν κατορθώσει να ξεπεράσουν διάφορα «σύνδρομα» που τότε απέκτησαν.
Ξεκινώντας από τη Γερμανία, το πραγματικό «σοκ» ήταν πρώτ' απ' όλα η αβεβαιότητα για το μέλλον με την ενοποίηση. Η αισιοδοξία των στελεχών της κυβέρνησης Κολ, τότε, προφανώς δεν είχε εκτιμήσει ακριβώς το μέγεθος της οικονομικής δυσκολίας, σε συνδυασμό με την ψυχολογική κατάσταση στην οποία ζουν οι Γερμανοί, έπειτα από δύο πολεμικές ήττες και το στίγμα των ναζί. Ακόμα και σήμερα οι ανισότητες παραμένουν στις δύο πλευρές της χώρας και, κατά μία άποψη, οι Γερμανοί δεν είναι σε θέση να εκτιμήσουν πλήρως το μέγεθος της πολιτικής ισχύος τους.
Ενα από τα σύνδρομα που εμφανίστηκαν τότε σε πολλά κράτη ήταν η αύξηση του εθνικισμού. Στην Τσεχοσλοβακία εκδηλώθηκε πρώτα με τη διχοτόμηση σε Τσεχία και Σλοβακία. Και παρέμεινε τόσο ζωντανός που, προ ημερών, ο πρόεδρος Βάτσλαβ Κλάους, αφού ταλαιπώρησε την Ε.Ε., αρνούμενος να υπογράψει τη Συνθήκη της Λισαβόνας, όταν τελικώς έβαλε την υπογραφή του δήλωσε: «Από σήμερα, όμως, η Τσεχία παύει να είναι κυρίαρχο κράτος».
Είναι προφανές ότι αυτά τα σύνδρομα των πρώην κομμουνιστικών χωρών ταλαιπώρησαν και σε μεγάλο βαθμό άλλαξαν την Ευρώπη, καθώς τουλάχιστον 10 χώρες, που άλλοτε ήταν δορυφορικά καθεστώτα της ΕΣΣΔ ή και σοβιετικές Δημοκρατίες, έπειτα από ένα στάδιο ωρίμασης άρχισαν να εντάσσονται στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα και αργότερα στη ζώνη του ευρώ της διαδόχου Ε.Ε. Η Ευρώπη έκανε μεγάλες προσπάθειες προσαρμογής σε νέα δεδομένα, όπως η πλημμυρίδα «Πολωνών υδραυλικών». Μετακινήθηκαν μεγάλες μάζες πληθυσμού, προκαλώντας οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές. Η Ε.Ε. κλήθηκε να διαχειριστεί εκτός των ποσοτικών αλλαγών και τις ποιοτικές αλλαγές στην οικονομία της. Καθώς κατέρρεε η τότε ΕΣΣΔ, ο κόσμος άλλαξε άρδην και τότε άρχισε το σημερινό πρόβλημα της μετανάστευσης. Σήμερα είναι πολύ εντονότερο λόγω και των παγκόσμιων οικονομικών αλλαγών. Η Ε.Ε. ακόμα δεν έχει βρει λύσεις.
Η προσφορά ειδικευμένων ή ανειδίκευτων εργατών, η ενσωμάτωση των νέων οικονομιών με μεγάλες αγροτικές εκτάσεις, ελάχιστο εργατικό δυναμικό (λόγω μετανάστευσης) και με βιομηχανίες βασισμένες στα πρότυπα και την τεχνολογία της ΕΣΣΔ, ήταν μερικά από τα ποιοτικά προβλήματα που κλήθηκε να αντιμετωπίσει η Ε.Ε., δεχόμενη τα νέα της μέλη. Η προσπάθεια που κατέβαλε ήταν τόσο μεγάλη και το έργο τόσο δύσκολο, που σήμερα διακηρύσσει ότι δεν μπορεί να δεχτεί νέα μέλη. Για πολιτικούς λόγους δεν κλείνει οριστικά την πόρτα της στα κράτη των δυτικών Βαλκανίων, από τα οποία μόνον η Σλοβενία είναι μέλος.
Αλλά η μεγάλη έκπληξη ήταν για τις Βρυξέλλες η σύσταση ενός εσωτερικού μετώπου από τα νεοπαγή μέλη. Οι περισσότερες πρώην κομμουνιστικές χώρες αναζήτησαν νέους συμμάχους. Η Μόσχα, τη δεκαετία του '90, τελούσε υπό κατάρρευση. Οι Βρυξέλλες παρέμεναν στη γνωστή δυστοκία μετά το «σοκ». Η Ουάσιγκτον προθυμότατα δήλωσε παρούσα. Τα νέα κράτη έπεσαν στην αγκαλιά της με το σύνδρομο του επαρχιώτη που φτάνει για πρώτη φορά στην πρωτεύουσα. Η Ουάσιγκτον κυριολεκτικά εξαγόρασε τη συμμετοχή τους στις εκστρατείες της σε Ιράκ και Αφγανιστάν. Και όταν η Ευρώπη αποστασιοποιήθηκε από την αμερικανική πολιτική, ανακάλυψε ότι μία ομάδα νέων συμμάχων των ΗΠΑ δεν ακολουθούσε την παραδοσιακή ευρωπαϊκή σκέψη και στάση. Και μάλιστα την εποχή που η Ε.Ε. είχε αρχίσει τη μεταρρύθμιση της Συνθήκης της Ρώμης, ακριβώς για να προσαρμοστεί στο «σοκ» από την ένταξη των κρατών της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης.
Η αλήθεια είναι ότι η Δύναμη της Εντροπίας (η τάση να επιστρέφουν τα πράγματα στην προηγούμενη κατάσταση, σε πρώτη ευκαιρία, όπως μια δύσκολη στιγμή) που διδάσκεται στη Φυσική, έχει βρει σχεδόν την πλήρη εφαρμογή της στα κράτη της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης. Υπέστησαν δραστικές οικονομικές και πολιτικές αλλαγές, όπως η Ουγγαρία, προσπαθώντας να υιοθετήσουν τον καπιταλιστικό τρόπο ζωής. Η φτώχεια ήταν αφόρητη και σε πρώτη ευκαιρία εκλογών, η πορεία άλλαζε με (επι)στροφή προς τα σοσιαλιστικά κόμματα, μερικά από τα οποία είχαν ρίζες στα παλιά κομμουνιστικά. Η φράση «ήταν καλύτερα τότε» ακούγεται ακόμα. Κυρίως σε χώρες όπως η Βουλγαρία και η Ρουμανία, που εντάχθηκαν στην Ε.Ε. παρά τα εγνωσμένα οικονομικά προβλήματα, αλλά και τη διαφθορά, κατάλοιπο των απολυταρχικών δομών, συνήθεια από τα παλιά.
Πολύ πιο σύνθετο όμως είναι το πρόβλημα της επιστροφής στο ιστορικό παρελθόν. Οι νέοι σήμερα ψηφίζουν, γνωρίζοντας ελάχιστα για τους αγώνες μέχρι να πέσουν τα απολυταρχικά καθεστώτα. Οι φάκελοι των παλιών αρχών ασφαλείας είναι βαριοί. Μπορεί δικαιολογημένα οι κυβερνήσεις να προτιμούν να κοιτάνε προς το μέλλον, αλλά είναι και άδικο πρωτοπόροι, όπως τα στελέχη της Χάρτας 77 στην Τσεχία, να μην έχουν βρει θέση στη σημερινή πολιτική σκηνή.
Στην πραγματικότητα, τα είκοσι χρόνια από την πτώση του Τείχους είναι μια μικρή μεταβατική περίοδος μπροστά στη σκοτεινή τροχιά 50 ετών που διέγραψαν οι χώρες αυτές γύρω από την ΕΣΣΔ.
Δημοσίευση σχολίου