Η δημοκρατία γεννήθηκε μέσα από την άμεση φορολογία. Στις 16 Μάιου του 1214, οι βαρόνοι εκστράτευσαν εναντίον του Λονδίνου και υποχρέωσαν τον Ιωάννη τον Ακτήμονα να αναιρέσει την απόφασή του να επιβάλει μια έκτακτη εισφορά. Ο Ιωάννης υποχώρησε και υπέγραψε την Magna Carta. H φορολογία παίζει κυρίαρχο ρόλο σ’ αυτή την πρώτη διακήρυξη ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία, ο βασιλιάς υποβάλει την αύξηση των φόρων στην έγκριση του κοινοβουλίου. Όπως σημειώνει ο καθηγητής Daniel Cohen, «η αντιπροσωπευτική δημοκρατία έχει γεννηθεί» (Η Ευημερία του Κακού, Αθήνα: Πόλις, 2010, σελ. 58-9).
Η ιστορία αυτή θα επαναληφθεί αμέτρητες φορές σε διάφορες χώρες του κόσμου. «Όχι φορολόγηση χωρίς αντιπροσώπευση» (no taxation without representation) ήταν ένα από τα βασικά συνθήματα της αμερικανικής επανάστασης. Φορολογικές εξεγέρσεις σε πάρα πολλές χώρες έχουν οδηγήσει σε σημαντικές πολιτικές αλλαγές. Σε ολόκληρο τον κόσμο όταν οι άνθρωποι πληρώνουν φόρους απαιτούν να έχουν ένα λόγο για το που πηγαίνουν τα χρήματά τους. Η φορολογία (και ιδιαίτερα η άμεση φορολογία) είναι ο βασικός παράγοντας που οδηγεί στη δημοκρατία.
Η άμεση φορολογία έχει τεράστια πολιτική σημασία. Οι έμμεσοι φόροι είναι συνήθως «αόρατοι» καθώς, λίγο χρόνο μετά την επιβολή τους, ουσιαστικά «ενσωματώνονται» στις τιμές των αγαθών. Οι πολίτες σταδιακά ξεχνούν πόσο φόρο πληρώνουν αγοράζοντας ένα προϊόν. Για παράδειγμα, ποιός καπνιστής ξέρει τι ποσοστό της τιμής ενός πακέτου τσιγάρων πηγαίνει στο κράτος ; Θα το θυμηθεί για λίγο όταν η τιμή του αυξηθεί και θα το ξεχάσει και πάλι μέχρι την επόμενη αύξηση. Αντίθετα οι άμεσοι φόροι είναι απολύτως «ορατοί». Καθένας γνωρίζει τι φόρο εισοδήματος πληρώνει στο κράτος. Έτσι έχουν μια απροσδόκητη πολιτική συνέπεια.
Οι άμεσοι φόροι δημιουργούν ενεργούς πολίτες, πολίτες δηλαδή που ενδιαφέρονται για τα κοινά, αμφισβητούν πολιτικές και πολιτικούς και ενοχλούνται όταν τα χρήματά τους δεν πιάνουν τόπο. Κι όλα αυτά επειδή γνωρίζουν ότι οι δημόσιες δαπάνες είναι τα δικά τους χρήματα. Οι πολίτες ζητούν ανταποδοτικότητα, απαιτούν υπηρεσίες που λειτουργούν, σχολεία που εκπαιδεύουν και νοσοκομεία που θεραπεύουν ακριβώς επειδή ξέρουν ότι τα χρήματα του κράτους είναι τα δικά τους χρήματα.
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι Έλληνες πληρώνουν πολύ λιγότερους άμεσους φόρους από τους άλλους Ευρωπαίους. Και τούτο παρά τις μικρές σχετικά διαφορές στους φορολογικούς συντελεστές. Στην Ελλάδα τα έσοδα από άμεσους φόρους αντιπροσωπεύουν μόλις το 8,1% του ΑΕΠ ενώ ο μέσος όρος στην Ευρωζώνη είναι κατά 30% μεγαλύτερος - 12,4% (European Commission, Taxation Trends in the European Union, 2008). Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τα έσοδα από το φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων η διαφορά είναι εντυπωσιακή: 4,6% του ΑΕΠ στην Ελλάδα σε σχέση με 7,9% στην Ευρωζώνη. Είναι ηλίου φαεινότερον ότι οι Έλληνες φοροδιαφεύγουν σε πολύ μεγάλο βαθμό. Είναι αυτή η φοροδιαφυγή θεμιτή λόγω των κάκιστων υπηρεσιών που προσφέρει ο δημόσιος τομέας όπως υποστηρίζει ο Τάκης Μίχας ; Η απάντηση είναι ένα απόλυτο όχι. Ισχύει ακριβώς το αντίθετο.
Επειδή δεν πληρώνουν άμεσους φόρους, οι Έλληνες αδιαφορούν. Δεν τους πολυενδιαφέρει αν οι πολιτικοί είναι διεφθαρμένοι. Δεν νοιάζονται ιδιαίτερα αν οι υπηρεσίες είναι κακές. Δεν τους πειράζει αν ο καθηγητής πανεπιστημίου δεν θέλει αξιολόγηση ή αν ο υπάλληλος «παίρνει άδεια από τη σημαία». Η αμφισβήτηση περιορίζεται σε διαδηλώσεις και απεργίες με καθαρά αναδιανεμητικούς στόχους. Τα συνθήματα είναι μονότονα προβλέψιμα: «δώστε πίσω τα κλεμμένα», «κάτω τα χέρια από τα ταμεία», «πραγματικές αυξήσεις και όχι κοροϊδία». Όταν υπάρχει ενόχληση από τις διανεμητικές διεκδικήσεις μιας ομάδας είναι μόνον όταν κλείνεται ένας δρόμος ή καταλαμβάνεται ένα δημόσιο κτίριο. Όταν δηλαδή επηρεάζεται άμεσα η καθημερινότητα των υπολοίπων. Οι Έλληνες δεν ενδιαφέρονται αν στα ταμεία προστίθενται εκατοντάδες χιλιάδες δικαιούχοι που δεν έδωσαν ποτέ εισφορές ή αν οι υπάλληλοι της τάδε δημόσιας εταιρείας που κλείνει ή πουλιέται παίρνουν σκανδαλώδεις αποζημιώσεις. Άλλωστε τα χρήματα δεν τα νοιώθει δικά του. Έτσι δεν υπάρχει συζήτηση για πολιτικές, δεν υπάρχει διάλογος για κόστη ευκαιρίας. Τα κόμματα – ιδιαίτερα αυτά που δεν διεκδικούν θέση εξουσίας – έχουν κάθε λόγο να πλειοδοτούν σε υποσχέσεις. Το κράτος δεν ελέγχεται γιατί κανένας δεν νοιώθει ότι λειτουργεί με τα δικά του χρήματα.
Οι άμεσοι φόροι έχουν τεράστια σημασία για τη βελτίωση των υπηρεσιών του δημόσιου τομέα γιατί προωθούν την πολιτική συμμετοχή. Η φράση «εγώ σας πληρώνω» που τόσο συχνά ακούγεται στο εξωτερικό, στην Ελλάδα προφέρεται σπάνια. Η μόνη λύση για να βελτιωθούν οι υπηρεσίες στο δημόσιο τομέα, για να μειωθεί η διαφθορά και να περιοριστούν τα σκάνδαλα, για να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα και η ανταποδοτικότητα είναι να αρχίσουμε επιτέλους να πληρώνουμε τους άμεσους φόρους μας, όπως όλοι οι άλλοι Ευρωπαίοι. Μόνο τότε η θλιβερή κατάσταση που αντιμετωπίζουμε θ’ αλλάξει. Το οικονομικό μας πρόβλημα είναι σε μεγάλο βαθμό πολιτικό. Και για να αντιμετωπίσουμε το πολιτικό μας πρόβλημα πρέπει να αλλάξουμε την οικονομική σχέση κράτους και κοινωνίας.
(*) Ο Αστέρης Χουλιάρας είναι και Καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
Δημοσίευση σχολίου