Γιώργος Σκαφιδάς
Άβολα απαιτητική, δύσκολη, εθνικά ευαίσθητη αλλά και αναπόφευκτη συνάμα, η συζήτηση γύρω από την ενδεχόμενη κατάργηση της αρχής της ομοφωνίας βάσει της οποίας λαμβάνονται οι αποφάσεις σε θέματα εξωτερικής πολιτικής στην ΕΕ επανήλθε αυτήν την εβδομάδα στο προσκήνιο μέσω Γερμανίας.
Από το βήμα ομιλίας του στην Πράγα την περασμένη Δευτέρα, 29 Αυγούστου, ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς μίλησε για μια ΕΕ που θα αποφασίζει κατά πλειοψηφία καταργώντας το δικαίωμα βέτο που έχουν σήμερα τα κράτη-μέλη σε μια σειρά από τομείς της εξωτερικής πολιτικής συμπεριλαμβανομένης (βλ. επιβολή κυρώσεων κ.ά.).
Για την ιστορία, ο Σολτς είχε πει κάτι ανάλογο και τον περασμένο Ιούνιο, απηχώντας απόψεις που έχουν ήδη εκφράσει ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν (κυρίως), ο απερχόμενος Ιταλός πρωθυπουργός Μάριο Ντράγκι, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν κ.ά., ενώ το θέμα της άρσης του κανόνα της ομοφωνίας φιγουράρει παράλληλα και μεταξύ των 49 προτάσεων για τη μεταρρύθμιση της ΕΕ που περιέχονται στην τελική έκθεση της Διάσκεψης για το Μέλλον της Ευρώπης.
Νέα δεδομένα
Απαλλαγμένη πια από το Ηνωμένο Βασίλειο (που προσέγγιζε το δικαίωμα βέτο ως εκ των ων ουκ άνευ), θορυβημένη από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία (που υποχρεώνει σε αλλαγές στάσης και τακτικής), και προβληματισμένη από την στάση χωρών όπως είναι η Ουγγαρία και η Πολωνία (που τείνουν να εργαλειοποιούν το βέτο ως μέσο εκβιασμού συνδέοντας συχνά ασύνδετα μεταξύ τους θέματα), η ΕΕ κινείται πια – στη θεωρία έστω – προς μια κατεύθυνση λήψης αποφάσεων κατά (ειδική ενισχυμένη) πλειοψηφία σε ορισμένους τομείς.
Λόγοι υπέρ
Γιατί; Προκειμένου να μπορεί στο μέλλον να λαμβάνει δυναμικές αποφάσεις γρήγορα και δραστικά, χωρίς τον κίνδυνο παράλυσης λόγω εσωτερικών ρηγμάτων, ανταποκρινόμενη έτσι στον ρυθμό με τον οποίο κινούνται όλοι οι άλλοι μεγάλοι παίκτες (Ρωσία, Κίνα, ΗΠΑ κ.ά.) στη διεθνή σκηνή. Αλλά και για να μπορέσει να διευρυνθεί (προς τα Δυτικά Βαλκάνια, την Ουκρανία, τη Μολδαβία και μελλοντικά τη Γεωργία) χωρίς να φοβάται τα αντικρουόμενα βέτο των αριθμητικά αυξημένων κρατών-μελών ή τις κακόβουλες έξωθεν επιρροές που στόχο έχουν να σπείρουν διχόνοια.
Λόγοι κατά
Παράλληλα ωστόσο, η απομάκρυνση από την επονομαζόμενη «παγίδα της ομοφωνίας» κρύβει και κινδύνους, καθώς μιλάμε επί της ουσίας για το ενδεχόμενο τα κράτη-μέλη να χάσουν το δικαίωμα βέτο πάνω σε θέματα τα οποία βρίσκονται όμως στον πυρήνα της εθνικής κυριαρχίας (βλ. εξωτερική πολιτική, ασφάλεια κ.ά.).
Θα μπορούσε όμως άραγε κάτι τέτοιο να κρύβει κινδύνους αυτό για κράτη-μέλη όπως είναι η Ελλάδα και η Κυπριακή Δημοκρατία;
Μέσα από τις σελίδες της Καθημερινής, ο γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ πανεπιστημιακός Γιώργος Παγουλάτος υποστηρίζει, αναφερόμενος προφανώς στην Τουρκία, πως «μια ισχυρή ΕΕ, ενοποιημένη στην εξωτερική πολιτική και άμυνα, θα ήταν ασπίδα για μια χώρα όπως η Ελλάδα, που απειλείται από εταίρο του ΝΑΤΟ, εκτός ΕΕ». Πώς προκύπτει όμως μια τέτοια βεβαιότητα; Θεωρούμε πως χώρες όπως για παράδειγμα η Γερμανία ήταν, είναι και θα είναι εξ ορισμού πάντοτε στο πλευρό των ελληνικών θέσεων έναντι των τουρκικών προκλήσεων; Διότι η απώλεια του βέτο, θα μπορούσε – ενδεχομένως, θεωρητικώς – να έχει και το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα αποδυναμώνοντας δηλαδή εθνικές ασπίδες και άμυνες στο βωμό μιας ευρωπαϊκής πλειοψηφίας που όμως δεν θα υπάγεται σε ένα ομοσπονδιακό μοντέλο.
Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, και αυτό είναι κάτι που αναγνωρίζει ο κ. Παγουλάτος ως κίνδυνο, θα μπορούσαν όμως να αποκτήσουν νέα επιχειρήματα κατά της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και οι ευρωσκεπτικιστικές δυνάμεις που παραμονεύουν με λαϊκιστικά «όπλα» παρά πόδα σε πολλά από τα κράτη-μέλη της ΕΕ.
Εναλλακτικές προοπτικές
Επικαλούμενη ελληνικές διπλωματικές πηγές, η Δώρα Αντωνίου γράφει για το ίδιο θέμα στην Καθημερινή πως «η συζήτηση στην Αθήνα εξελίσσεται υπέρ ενός πιο ευέλικτου σχήματος ώστε να παρακάμπτεται η εργαλειοποίηση της αρχής της ομοφωνίας από χώρες χωρίς ειδικό βάρος» και πως «η ελληνική πλευρά τάσσεται υπέρ της διαμόρφωσης ασφαλιστικών δικλίδων για ζητήματα ζωτικής σημασίας, ώστε να μη θίγεται ο άξονας της εθνικής κυριαρχίας». Τι θα πει, όμως, «χώρες χωρίς ειδικό βάρος»; Και ποιες θα μπορούσαν να είναι αυτές οι «ασφαλιστικές δικλείδες»;
Απαντήσεις στα εν λόγω ερωτήματα προς το παρόν δεν υπάρχουν. Αυτό που υπάρχει είναι η τάση που διαφαίνεται (προς την σταδιακή άρση ή τον περιορισμό της αρχής της ομοφωνίας) και ο σχετικός προβληματισμός.
«Ναι, τα δικαιώματα βέτο είναι αναχρονισμός. Αλλά ο Σολτς δεν έχει αποκαλύψει πώς σκοπεύει να επιτύχει αυτούς τους στόχους», γράφει σε άρθρο της η γερμανική Tageszeitung. Ενώ η ελβετική Neue Zürcher Zeitung βλέπει να αναδύονται νέες βαθιές διαφωνίες εντός της ΕΕ πάνω σε βασικά θέματα με φόντο τις προτάσεις περί κατάργησης ή περιορισμού της αρχής της ομοφωνίας στην λήψη αποφάσεων.
Τα επόμενα βήματα
Για να καταργηθεί η ομοφωνία, θα πρέπει να αλλάξουν οι Συνθήκες. Για να αλλάξουν όμως οι Συνθήκες, απαιτείται ομοφωνία, και τουλάχιστον 13 από τα κράτη-μέλη της ΕΕ (Πολωνία, Δανία, Σουηδία, Φινλανδία, Βουλγαρία, Κροατία, Τσεχία, Λετονία, Λιθουανία, Μάλτα, Σλοβενία, Ρουμανία, Εσθονία) έχουν καταστήσει σαφές ήδη από τον περασμένο Μάιο πως δεν προτίθενται να μπουν τώρα σε μια συζήτηση περί ενδεχόμενης αλλαγής των Συνθηκών την οποία αποκηρύσσουν ως «απερίσκεπτη» (unconsidered) και «πρόωρη» (premature), ενώ από την άλλη πλευρά υπάρχουν και ανώτατα δικαστήρια κρατών-μελών της ΕΕ που έχουν αμφισβητήσει τα πρωτεία του ενωσιακού δικαίου περιπλέκοντας έτσι την κατάσταση και θολώνοντας τις όποιες τύπου «ever-closer union» προοπτικές.
Εναλλακτικά, θα μπορούσαν να διαμορφωθούν εντός της ΕΕ στο μέλλον μηχανισμοί «ενισχυμένης συνεργασίας», με δυνατότητες opt-in και opt-out για τα κράτη-μέλη, πράγμα το οποίο ωστόσο κατά κάποιους θα υπονόμευε την ενότητα.
Υπενθυμίζεται, πάντως, πως τα περασμένα χρόνια «άλλαξαν πράγματα» στην ΕΕ χωρίς να αλλάζουν οι Συνθήκες (για παράδειγμα ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας θεσπίστηκε από τις χώρες της ζώνης του ευρώ με την υπογραφή διακυβερνητικής συνθήκης που εν συνεχεία προστέθηκε στο άρθρο 136 της Συνθήκης της Λισαβόνας ως «μνεία μηχανισμού που συστήνουν οι χώρες της ζώνης του ευρώ»).
Εν μέσω πανδημίας συνέβη κάτι και κάτι άλλο «που έως και πριν από λίγα χρόνια θεωρείτο από πάρα πολύ δύσκολο έως και απίθανο», όπως γράφαμε τον Νοέμβριο του 2021: «…η ΕΕ προχώρησε στην ανάληψη-έκδοση κοινού χρέους (θυμάται κανείς άραγε όλη εκείνη την προ ετών συζήτηση και τις διαφωνίες περί ευρωομολόγων;) για την χρηματοδότηση της ανάκαμψης»…
Με άλλα λόγια, πολλά μπορεί να αλλάξουν… εάν αυτό να κριθεί αναγκαίο…
Δημοσίευση σχολίου