Centre for Economic Policy Reseaech
Του Ashoka Mody
Αρκετοί περίμεναν ότι η ελληνική κυβέρνηση θα είχε κάνει πίσω μέχρι τώρα. Άλλοι πιστεύουν ότι με το να μην υποχωρεί, η Ελλάδα έχει εισέλθει σε κακοφτιαγμένες διαπραγματεύσεις. Και υπάρχουν και άλλοι που πιστεύουν ότι οι Έλληνες ίσως αποδειχθεί ότι είναι οι καλύτεροι διαπραγματευτές τελικά. Αλλά το δράμα της ανταλλαγής που δεν τελειώνει ποτέ, καλύπτει τις αρχές.
Μια ιατρική αναλογία, που συχνά χρησιμοποιείται για να περιγράψει διεθνείς οικονομικές διασώσεις, είναι χρήσιμη για να πλαισιώσει τα ζητήματα. Όταν ένας ασθενής έρχεται σε ένα δωμάτιο του τμήματος των επειγόντων, ο γιατρός του ορόφου συνήθως δεν αρνείται να τον εξετάσει επειδή ο ασθενής έχει ζήσει μια ανθυγιεινή ζωή. Ούτε του ζητάει (ο γιατρός)να τρέξει πρώτα γύρω από το τετράγωνο πολλές φορές –ως απόδειξη καλής υγείας- προτού του σταματήσει η ροή αίματος. Και ασφαλώς, κανένας γιατρός δεν θα αυξήσει πρώτα την αιμορραγία ως προειδοποίηση προτού κουράρει τον ασθενή.
Οι συνταγές της τρόικας
Αλλά απειλώντας να κόψουν τις ελληνικές τράπεζες από τη χρηματοδότηση και να κρατήσουν στο όριο την ελληνική οικονομία, οι γιατροί της τρόικας έχουν κάνει τον Έλληνα ασθενή χειρότερα με το πέρασμα κάθε ημέρας. Οι Έλληνες, όπως υποστηρίζεται, θα μπορούσαν να είχαν σώσει τους εαυτούς τους εάν συμφωνούσαν από την πρώτη ημέρα στους όρους της τρόικας. Στην ουσία, το πρόγραμμα της τρόικας έμεινε με τη στρατηγική που ακολουθήθηκε τα τελευταία πέντε χρόνια:
Δανείσου περισσότερα χρήματα (αυτή τη φορά εγκαίρως, από τις ευρωπαϊκές αρχές) για να αποπληρώσεις μια ομάδα πιστωτών (το ΔΝΤ, του οποίου οι δόσεις αποπληρωμής εκκρεμούν):
Παρέμεινε εστιασμένος σε περισσότερη λιτότητα, σταδιακά αύξανε το πρωτογενές πλεόνασμα και
Προχώρα σε διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις-αλλαγές στην αγορά εργασίας και αλλού για να βελτιωθεί η μακροπρόθεσμη δυναμική ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας.
Οι Έλληνες θα μπορούσαν να είχαν συμφωνήσει σε αυτό το σχέδιο και τελικά, να μην το είχαν ολοκληρώσει, όπως δεν έχουν φέρει αποτελέσματα τα τελευταία πέντε χρόνια. Εν μέρει, οι Έλληνες το έχουν προσπαθήσει. Η ελληνική "συμφωνία" για τα πρωτογενή πλεονάσματα είναι μια πρόσοψη με μικρή πραγματικότητα πίσω της. Για πέντε χρόνια, αυτό δεν έχει λειτουργήσει.
Τρεις αναλύσεις του ΔΝΤ για την ελληνική κρίση
Για να δείτε που έχουν πάει στραβά τα πράγματα, είναι χρήσιμο να παρακολουθήσει τρεις μελέτες του ΔΝΤ:
Οι υπερχρεωμένες χώρες δυσκολεύονται να αναπτυχθούν
Στο περίφημο mea culpa του για την καθυστέρηση της αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους, το ΔΝΤ αναγνώρισε μια καλά σεβαστή ακαδημαϊκή παράδοση. Το "debt overhang" ως οικονομικός όρος, αναστέλλει τις νέες επενδύσεις και την ανάπτυξη. Για αυτόν τον λόγο, είναι προς το συμφέρον των πιστωτών καθώς επίσης και των οφειλετών να διαγράψουν το χρέος. Τα στοιχεία αυτής της πρότασης είναι σαφή , και περιλαμβάνονται σε ένα σημαντικό έγγραφο του Randal Kroszner, οικονομολόγου του Πανεπιστημίου του Σικάγο και πρώην διοικητού της Fed. Οι Reinhart και Trebesh ομοίως διαπιστώνουν ότι η ανάπτυξη κερδίζει έδαφος μετά από ελάφρυνση χρέους.
Ορισμένοι μπορούν να πουν ότι η Ελλάδα δεν έχει υπερβολικό χρέος. Υποστηρίζεται πως έχοντας πολύ χαμηλά επιτόκια στο επίσημο χρέος της, μπορεί να το αποπληρώσει χωρίς να θυσιάσει την ανάπτυξη και λογικούς κοινωνικούς στόχους. Αλλά ακόμη και υπό τους υπολογισμούς της τρόικας, το συμπέρασμα ότι η Ελλάδα μπορεί άνετα να αποπληρώσει τα χρέη της είναι αλήθεια μόνο με την προϋπόθεση ότι η Ελλάδα θα αυξήσει τα πρωτογενή της πλεονάσματα. Οι απαιτήσεις της τρόικας νωρίτερα φέτος, έκαναν λόγο για ακραία πλεονάσματα- από ένα μικρό αρνητικό νούμερο, σε πάνω από 4% του ΑΕΠ. Αυτό το αίτημα σταδιακά υποχωρεί τους τελευταίους μήνες. Αλλά ακόμη και τώρα, η απαίτηση της τρόικας είναι ότι το πλεόνασμα θα πρέπει να αυξάνεται κατά 1% του ΑΕΠ ετησίως για τα επόμενα τρία χρόνια. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, θα απαιτηθεί μια συρρίκνωση των εκτάκτων δαπανών, πολύ μεγαλύτερη από το 1% του ΑΕΠ ετησίως. Αυτό, εξ ορισμού, είναι σημαντική δημοσιονομική ρευστότητα, και έρχεται ύστερα από την ακραία λιτότητα των τελευταίων πέντε ετών.
Αυτό οδηγεί στην δεύτερη ομάδα αναλύσεων του ΔΝΤ
Η λιτότητα σε μια αδύναμη οικονομία είναι αυτοκαταστροφική (Blanchard και Leigh 2013). Καθώς μειώνεται το δημοσιονομικό έλλειμμα, η οικονομία επιβραδύνεται, και η ικανότητα αποπληρωμής του χρέους υπονομεύεται. Στην πραγματικότητα, η λιτότητα μπορεί να είναι αυτοκαταστροφική. Εδώ είναι πώς εφαρμόζεται αυτή η αρχή σήμερα στην Ελλάδα. Υπενθυμίζεται ότι οι τιμές στην Ελλάδα μειώνονται τα τελευταία δύο χρόνια. Από τη στιγμή που οι υποχρεώσεις αποπληρωμής χρέους δεν αλλάζουν όταν οι επιχειρήσεις πουλούν σε χαμηλότερες τιμές ή όταν μειώνονται οι μισθοί, οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά δυσκολεύονται να αποπληρώσουν το χρέος τους σε ένα αποπληθωριστικό περιβάλλον. Οι επενδύσεις και η κατανάλωση περιορίζονται, η κυβέρνηση λαμβάνει λιγότερα έσοδα, καθιστώντας τις αποπληρωμές χρέους πιο δύσκολες. Εάν επιβληθεί λιτότητα σε αυτό το αποπληθωριστικό περιβάλλον, η ασθενέστερη ζήτηση οδηγεί τις τιμές και τους μισθούς χαμηλότερα, με μεγαλύτερη ταχύτητα, καθιστώντας την αποπληρωμή χρέους ακόμη πιο δύσκολη. Αυτό είναι ο λεγόμενος κύκλος χρέους-αποπληθωρισμού. Η Ελλάδα βρίσκεται σε έναν τέτοιο κύκλο.
Για το λόγο αυτό, η αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης του ΦΠΑ για παράδειγμα, είναι μια τρομερή ιδέα. Η Ιαπωνία, η οποία παρά τα προβλήματά της είναι μια απείρως ισχυρότερη οικονομία από την Ελλάδα- μόλις προσφάτως κατάφερε να ξεπεράσει μια πρόωρη αύξηση των συντελεστών ΦΠΑ. Για να είμαστε σίγουροι, οι συντελεστές ΦΠΑ θα χρειαστεί τελικά να αυξηθούν, και οι συντάξεις και οι μισθοί θα χρειαστεί να περικοπούν. Αλλά η θέσπιση ενός απαιτητικού χρονοδιαγράμματος τώρα –προτού εδραιωθεί σταθερά η ανάπτυξη- θα διατηρήσει την Ελλάδα παγιδευμένη σε έναν κύκλο χρέους-αποπληθωρισμού. Η αναλογία χρέους ως προς το ΑΕΠ, η οποία διαμορφωνόταν στο 130% του ΑΕΠ όταν ξεκίνησε η ελληνική κρίση το 2009, έχει αυξηθεί στο περίπου 180% και θα συνεχίσει να αυξάνεται.
Ως εκ τούτου, το τρίτο στοιχείο της στρατηγικής της τρόικας, ότι δηλαδή η Ελλάδα θα πρέπει να προχωρήσει σε διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και να τονώσει την ανάπτυξη ενώ θα εφαρμόζει "φιλική προς την ανάπτυξη" λιτότητα. Αυτοί είναι καθησυχαστικοί όροι. Επομένως, εξετάστε το τρίτο στοιχείο του ΔΝΤ.
Οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις έχουν στην καλύτερη περίπτωση, μια αβέβαιη πληρωμή. Στο 3.5 του προσφάτου κεφαλαίου από το World Economic Outlook του ΔΝΤ, τα αναθεωρημένα ευρήματα έχουν μια μακρά ιστορία. Τα μέτρα πολιτικής μπορούν πιθανώς να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον ανάπτυξης μακροπρόθεσμα, αλλά δεν θα πρέπει να αναμένονται άμεσες πληρωμές.
Πραγματικά, όπου οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις είναι κωδική-δράση για μείωση μισθών και αποδυνάμωση των εργασιακών συμβάσεων –όπως είναι στο ελληνικό πλαίσιο- γυρίζουμε πίσω στο άμεσο πρόβλημα της μείωσης της ζήτησης σε ένα ήδη αποπληθωριστικό περιβάλλον. Αλλά ακόμη και τα μακροπρόθεσμα οφέλη της ανάπτυξης αυτών των μέσων είναι ασαφή. Με χαμηλότερους μισθούς έρχεται χαμηλότερη παραγωγικότητα. Τόσο η οικονομική θεωρία και τα στοιχεία, υποστηρίζουν αυτή την ανησυχία. Και η πολυσυζητημένη επιτυχία της Γερμανίας δεν ήρθε από τη συμπίεση μισθών αλλά από τις επιχειρησιακές συμφωνίες για την ανάθεση καθηκόντων έντονης εργασίας σε οικονομίες με χαμηλότερους μισθούς, ενώ οι Γερμανοί μεταποιητές αναβάθμισαν αυτή την τεχνολογία. Η ανάλυση του ΔΝΤ διαπιστώνει ότι οι επενδύσεις σε έρευνα και ανάπτυξη για την αύξηση της παραγωγικότητας στους κλάδους ΙΤ, ίσως έχουν μια μακροπρόθεσμη πληρωμή. Αλλά αυτό θα αξιοποιηθεί μετά από δεκαετίες και όχι εγκαίρως για να απεγκλωβίσει την Ελλάδα από τον κύκλο χρέους-αποπληθωρισμού.
Τέλος, όσοι ζητούν την έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη, πρέπει να αντιμετωπίσουν τα γραφόμενα του Barry Eichengreen για το κόστος της διάσπασης της ευρωζώνης. Ο Eichengreen προειδοποιεί ότι μια έξοδος της Ελλάδας θα μπορούσε να έχει συνέπειες για την ευρωπαϊκή και παγκόσμια οικονομία που θα επισκίαζαν τον πανικό μετά από την χρεοκοπία της Lehman Brothers.
Ένα προτεινόμενο πρόγραμμα για την Ελλάδα
Επομένως πώς θα πρέπει να μοιάζει ένα ελληνικό πρόγραμμα; Ο στόχος πρέπει να είναι να επιστρέψει η Ελλάδα στις αγορές σταδιακά. Μετά στόχος θα πρέπει να είναι να βγει η Ελλάδα από την εντατική, να περάσει από αποτοξίνωση και στη συνέχεια να επανέλθει σε όσο πιο φυσιολογική κατάσταση μπορεί. Για τον σκοπό αυτό, τα βασικά στοιχεία ενός ελληνικού προγράμματος πρέπει να:
- Διαγραφεί το ελληνικό χρέος έτσι ώστε να μειωθεί στο 50% του ΑΕΠ πληρωτέο σε 40 χρόνια (αυτό είναι παρόμοιο με το να σταματήσει η απώλεια αίματος)
- Συρρικνωθεί το τραπεζικό σύστημα, το οποίο έχει υποστεί σοβαρή βλάβη και θα συνεχίσει να δημιουργεί τρωτά σημεία (αυτή είναι η χειρουργική επέμβαση)
- Και να συμφωνήσουν σε ένα πρωτογενές πλεόνασμα 0,5% του ΑΕΠ στα επόμενα τρία χρόνια, το οποίο ακόμη και Ελλάδα μπορέι να φέρει εις πέρας (ελαφρύ πρόγραμμα γιόγκα σε κέντρο αποτοξίνωσης)
Εάν αυτό πάει καλά, τότε οι Έλληνες μπορούν να αποφασίσουν εάν θέλουν να τρέξουν έναν μαραθώνιο, όπου και θα χρειαστεί να αλλάξουν το κοινωνικό τους συμβόλαιο. Πώς θα το κάνουν αυτό –μέσω μείωσης συντάξεων, χαμηλότερων μισθών, αυξημένου ΦΠΑ ή μέσω περισσότερης προσπάθειας να συγκρατήσουν τους Έλληνες ολιγάρχες- είναι θέμα των Ελλήνων να αποφασίσουν. Μια διεθνής κοινοπραξία, υποστηριζόμενη από υστερικά ΜΜΕ, δεν μπορεί να διαχειριστεί την Ελλάδα. Οι Έλληνες μπορούν κάλλιστα να επιλέξουν να αφήσουν το βιοτικό τους επίπεδο να μειωθεί. Αυτό είναι δική τους επιλογή.
Το να μείνουν στην παρούσα πορεία θα σημαίνει ότι η Ελλάδα θα βρεθεί μεταξύ της εντατικής και της αποτοξίνωσης. Συγκεκριμένα, η ιδέα της κλιμακωτής ελάφρυνσης αναμένεται να εγγυηθεί ένα τέτοιο αποτέλεσμα. Η διαγραφή χρέους θα έλθει με το σταγονόμετρο. Θα συνοδεύεται από απεριόριστο πόνο για την Ελλάδα και τους πιστωτές της.
*Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο VoxEU.org, ένα policy portal που ιδρύθηκε από το Center for Economic Policy Research (CEPR)
Δημοσίευση σχολίου