Κομμάτι αυτής της κριτικής στρέφεται ευθέως κατά της «Αριστεράς» θεωρώντας ότι οι δογματισμοί της ενέγραψαν στο DΝΑ της μεταπολιτευτικής Ελλάδας μόνιμες τάσεις αναχρονισμού (βάζω εδώ τον όρο «Αριστερά» σε εισαγωγικά ώστε ο αναγνώστης να τον προσδιορίσει στη συνέχεια όπως θέλει). Η κριτική επικαλείται μια πραγματικότητα....
και κάνει μια εκτίμηση. Η πραγματικότητα είναι ότι η Αριστερά είχε καθοριστική επίδραση στη διαμόρφωση της «κουλτούρας της Μεταπολίτευσης». Η εκτίμηση είναι ότι η Αριστερά εξακολουθεί να έχει μια σημαντική ιδεολογική επιρροή στην κοινωνία, πολύ μεγαλύτερη από την εκλογική ισχύ των δύο κομμάτων που την επικαλούνται, και ότι αυτή η επιρροή είναι αριστερού χαρακτήρα και σε συνέχεια με την ιστορική κομμουνιστική ιδεολογία.
Η συμβολή Πιστεύω ότι η εκτίμηση αν δεν είναι λάθος, είναι εξαιρετικά συζητήσιμη. Θεωρώ ότι ο αριστερός λόγος που επέδρασε καθοριστικά στην «κουλτούρα της Μεταπολίτευσης» ήταν ποιοτικά διαφορετικός από τη σημερινή δήθεν ευρύτερη αριστερή ιδεολογική επιρροή. Έχω υποστηρίξει ότι ιδεολογικά η «Ελλάδα της Μεταπολίτευσης» διαμορφώθηκε ως ένα «ανοιχτό, δημοκρατικό σύστημα, αντιφασιστικό αλλά όχι αντιολοκληρωτικό, με ιδεολογική κυριαρχία της λεγόμενης «προοδευτικής-δημοκρατικής» κουλτούρας που έφερε ήδη μέσα της τη σύμμειξη της αριστερής συγκροτημένης κριτικής με τις λαϊκιστικές δοξασίες» (βλ. Η Ελλάδα από τη Μεταπολίτευση στην Παγκοσμιοποίηση , Πόλις 2008, σ.79). Δεν είναι εδώ ο χώρος για λεπτομερείς ιστορικές αποτιμήσεις. Με ενδιαφέρει το μερτικό της Αριστεράς σε αυτή τη σύμμειξη, ειδικά σε ό,τι αφορά το κρισιμότερο σημερινό πρόβλημα της χώρας: στην ανασυγκρότηση των παραγωγικών δυνάμεων, στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας και στην προώθηση ενός νέου τύπου ανάπτυξης. Υποστηρίζω ότι είναι άδικο να χρεώνονται στην Αριστερά τα όποια «βαρίδια» έχει κληροδοτήσει η τότε εποχή στο σήμερα, πρώτον γιατί το μερτικό της δεν εντασσόταν μονομερώς στην πλευρά των «λαϊκιστικών δοξασιών» και δεύτερον γιατί μεταξύ των δύο περιόδων έχει επέλθει μια ουσιαστική αρνητική ασυνέχεια στην ίδια την κουλτούρα της Αριστεράς.
Υποστηρίζω ότι την εποχή εκείνη, ενώ ο κομμουνισμός στην ΕΣΣΔ και στις χώρες που ήταν εξουσία είχε μπει ήδη στον δρόμο της ιστορικής παρακμής, στα δικά μας τα μέρη έφερε ακόμα ίχνη της καταγωγικής του αίγλης: εναλλακτική θεώρηση της Νεωτερικότητας, συνειδητός κοινωνικός μετασχηματισμός βασισμένος στο κραταιό θεωρητικό οικοδόμημα του μαρξισμού (δεν αναφέρομαι μόνο στη «διανοούμενη» πρωτοποριακή κουλτούρα του ΚΚΕ Εσωτερικού, αλλά και στον σοβιετικής κοπής δογματικό μαρξισμό-λενινισμό του ΚΚΕ).
Ας θυμηθούμε ορισμένα συστατικά ιδεολογικά-αξιακά στοιχεία του. Εκθειασμός της ανάπτυξης, της παραγωγής, της βιομηχανίας, της μόρφωσης και της επιστημονικής-τεχνολογικής κουλτούρας. Κρατισμός ως εργαλείο ανάπτυξης και μετασχηματισμού. Ηρωοποίηση του «εργάτη» και της χειρωνακτικής εργασίας που «φτιάχνει πράγματα». Πίστη στη δυνατότητα πολιτικής διεύθυνσης της κοινωνίας με οδηγό μια σφαιρική θεώρησή της. Διαχωρισμός του άμεσου συντεχνιακού συμφέροντος από τον μακροπρόθεσμο πολιτικό. Άρρηκτη θεωρητικοπολιτική σύνδεση του εθνικού με το διεθνές και το παγκόσμιο.
Ξέρουμε ότι όλα αυτά ήταν προβληματικά στο θεωρητικό επίπεδο και απέτυχαν παταγωδώς στο πρακτικό. Δεν συζητάμε όμως αυτό. Συζητάμε ότι αυτές οι θεωρητικές, πολιτικές και αξιακές προκείμενες ενθάρρυναν σε μια χώρα μικροκαπιταλισμού ένα ευρύτερο αναπτυξιακό όραμα που άλλωστε είχε στις πλάτες του ονόματα όπως ο Μπάτσης, ο Μάξιμος, ο Κιτσίκης, ο Αγγελόπουλος, ο Χρυσολούρης με την ομάδα των τότε « Σύγχρονων Θεμάτων »· καλλιεργούσαν σε μια χώρα παραδοσιακού πελατειασμού μια εκδοχή της πολιτικής περισσότερο φιλόδοξη και λιγότερο εκλογικίστικη. Συμβάδιζαν, επιπλέον, με κεντρικές «εκκρεμότητες» της ελληνικής κοινωνίας: την επέκταση της εκβιομηχάνισης, την αναδιανομή και τη διεύρυνση του κράτους πρόνοιας μετά την παρατεταμένη ανάπτυξη, την οικοδόμηση μαζικών κομμάτων και συνδικάτων.
Τελευταίο αλλά όχι ασήμαντο: η Αριστερά ήταν παραγωγός και υποκείμενο του λόγου της. Γενική ήταν η διαπίστωση (και δικό της το παράπονο) ότι «το ΠΑΣΟΚ έκλεβε τα συνθήματά της», αλλά αυτό αφενός αναγνώριζε εμμέσως τον «ιδιοκτήτη», αφετέρου γινόταν στο πλαίσιο της «προοδευτικής-δημοκρατικής παράταξης» που ήταν ένα πραγματικό ιστορικό πολιτικό υποκείμενο. Η αλήθεια ήταν ότι δεν επρόκειτο για «αντιγραφή». Ο κεντροαριστερός ΠΑΣΟΚικός χώρος, ο οποίος διήνυε μια φάση ριζοσπαστικοποίησης και διαμόρφωσης μιας μετα-κεντρώας ταυτότητας, δέχτηκε την επιρροή της ήδη διαμορφωμένης κομμουνιστικής κουλτούρας, δίνοντάς της όμως αρχικά μια γερή δόση «αριστερόστροφου λαϊκισμού», γεγονός που εξουδετέρωνε αρκετά «αντισώματά» της.
Έκθετα κλισέ
Αυτό που σήμερα θεωρείται ευρύτερη ιδεολογική επιρροή ή συνεχιζόμενη ηγεμονία της «Αριστεράς», είναι ποιοτικά διαφορετικό και περιέχει μια ριζική ασυνέχεια: την αποκοπή από το ιστορικό πλαίσιο της αριστερής ταυτότητας. Ειδικά στο ζήτημα που μας απασχολεί, τα σύγχρονα αριστερά κλισέ δεν παραπέμπουν σε κανένα αναπτυξιακό-παραγωγικό όραμα, ακριβώς τη στιγμή που η χώρα και η νεολαία χρειάζονται απελπισμένα ένα δυναμικότερο μοντέλο ανάπτυξης. Ο «εργάτης που φτιάχνει πράγματα» έχει αφήσει τη θέση του όχι στον μοντέρνο εργαζόμενο μιας όλο και πιο άϋλης παραγωγικής διαδικασίας, αλλά στον δημόσιο υπάλληλο μιας αναποτελεσματικής κρατικής μηχανής η οποία αντιμετωπίζεται πια σαν θύλακας ασφάλειας παρά σαν εργαλείο ανάπτυξης. Συνακόλουθο: η αξιακή υποβάθμιση της εργασίας ως δημιουργίας και η παθολογική κοινωνική ανοχή στη ραγδαία απαξίωση του εκπαιδευτικού συστήματος. Ένας «αντιπλουτοκρατικός» λαϊκιστικός-επικοινωνιακός κώδικας έχει αντικαταστήσει την παράδοση μιας πιο σύνθετης ανάγνωσης της κοινωνικής δομής. Συνακόλουθο: η σχέση πολιτικής διεύθυνσης και κοινωνικών συμφερόντων έχει σχεδόν αντιστραφεί. Οι πολιτικοί ηγέτες αποτελούν το ντεκόρ της κοινωνικής ομάδας που πρωταγωνιστεί στο καθημερινό «δελτίο των 8». Επιστέγασμα όλων αυτών, η αυξανόμενη υπαγωγή του «αριστεροφανούς» λόγου στον λόγο της εθνικής εσωστρέφειας.
Έτσι, τα κυκλοφορούντα αριστερά ιδεολογήματα μοιάζουν σήμερα έκθετα κομμάτια, έτοιμα να ενταχθούν στο patchwork του οποιουδήποτε. Ο «αντικαπιταλισμός», η «κοινωνική ευαισθησία» και ο «αντιιμπεριαλισμός» δίνουν και παίρνουν. Η «Αριστερά» έχει μετατραπεί σε εξάρτημα του λόγου της, σε εκφωνητή των κλισέ που ιστορικά αυτή παρήγαγε, αλλά που σήμερα τα διαχειρίζονται άλλοι με μεγαλύτερη μάλλον αποτελεσματικότητα. Στην πραγματικότητα, ο αυθεντικότερος αγωγός ήταν, ώς τώρα τουλάχιστον, ένας υπερκομματικός συντηρητικός λαϊκισμός με πολιτικά ή απολιτικά-μιντιακά χαρακτηριστικά. Γι΄ αυτό είναι λάθος να αναγορεύουμε σε παρατεταμένη επιρροή του ιστορικού αριστερού λόγου τα θραύσματα που απέμειναν για κοινή χρήση. Αρκεί άλλωστε να σκεφτούμε τη διπλή υποχώρηση των κομμάτων της σημερινής μετακομμουνιστικής Αριστεράς: το ΚΚΕ βρίσκεται εκλογικά καθηλωμένο και ο ΣΥΡΙΖΑ, όταν επιχείρησε την «κινηματική στροφή», έχασε κατά κράτος την ηγεμονία σε αυτόν τον μικροχώρο από τον «νεοαναρχισμό».
Δημοσίευση σχολίου