Του Σώζοντα Α. Λεβεντόπουλου*
Από αργά το βράδυ, της Παρασκευής, 23 Ιουνίου 2023, ο πόλεμος στην Ουκρανία έδειχνε να λαμβάνει μια αναπάντεχη τροπή, με ενδεχόμενα δραματικές συνέπειες τόσο για την ίδια τη Ρωσία (και όχι μόνο τον πρόεδρο Πούτιν), αλλά και για όλο τον κόσμο. Οι ειδήσεις που έρχονταν έκαναν λόγο για εγκατάλειψη από τη Wagner των θέσεων της στο μέτωπο της Ουκρανίας και κίνησή της προς τη Μόσχα, με απώτερο στόχο την αλλαγή της ηγεσίας των ενόπλων δυνάμεων! Χθες το βράδυ ανακοινώθηκε, ότι η Wagner ανέστειλε την προέλασή της προς τη Μόσχα μετά από διαπραγμάτευση με τη μεσολάβηση του Λευκορώσου προέδρου Λουκασένκο, ενώ φημολογία ήθελε ως μέρος της συμφωνίας ήταν η απομάκρυνση του υπουργού Άμυνας Σοϊγκου και του αρχηγού των ενόπλων δυνάμεων, στρατηγού Γερασίμοφ!
Πριν προχωρήσουμε σε μια αρχική προσέγγιση των όσων διαδραματίστηκαν στη Ρωσία, θα πρέπει να κάνουμε μια μεγάλη παρένθεση, ώστε να τεθεί το πλαίσιο μέσα στο οποίο καταγράφονται αυτές οι πρωτοφανείς εξελίξεις. Οι ένοπλες δυνάμεις της Ρώσικης Ομοσπονδίας (στα ρωσικά Вооружённые Си́лы Росси́йской Федера́ции), προέρχονται από συνεχείς και γενικά αποτυχημένες προσπάθειες αναδιοργάνωσης των σοβιετικών ενόπλων δυνάμεων, οι οποίες ακολούθησαν τη διάλυση της ΕΣΣΔ τον Δεκέμβριο του 1991, χάνοντας βάσεις, προσωπικό αλλά και χρηματοδότηση.
Ο αριθμός του ενεργού στρατιωτικού προσωπικού καθορίζεται από Προεδρικό Διάταγμα και σήμερα εκτιμάται ότι αφορά σε σχεδόν 1 εκατομμύριο άντρες και γυναίκες σε υπηρεσία με επιπλέον περίπου 2 εκατομμύρια στην εφεδρεία. Λόγω της τεράστιας γεωγραφικής έκτασης και του σχετικά περιορισμένου ανθρώπινου δυναμικού στρατιωτικά η Ρωσία διαιρείται σε πέντε διακλαδικές διοικήσεις (Joint Strategic Commands / Military Districts), μια εκ των οποίων είναι η Διακλαδική Νότια Διοίκηση (η οποία συμπεριλαμβάνει και το στόλο της Μαύρης Θάλασσας, αλλά και το στολίσκο της Κασπίας) και με έδρα το Ραστόβ επί του -ποταμού- Ντον (Rostov-on-Don), επίκεντρο των εξελίξεων.
Η ομάδα Βάγκνερ (Wagner Group / Группа Вагнера) αν και ο επίσημος τίτλος είναι PMC Wagner, όπου το PMC σημαίνει “Private Military Company”, δηλαδή Ιδιωτική Στρατιωτική Εταιρία, είναι μια ρωσική παραστρατιωτική ομάδα η οποία εμφανίστηκε το 2014, κατά τις επιχειρήσεις προσάρτησης της Κριμαίας και στην περιοχή του Λουχάνσκ (Luhansk).
Οι απαρχές αλλά και ο ιδρυτής της ομάδας Wagner παραμένουν ουσιαστικά αδιευκρίνιστα. Κάποια στιγμή μεταξύ 2008 και 2013, ένας πρώην Ρώσος Αντισυνταγματάρχης και διοικητής μονάδας Spetsnaz, ο Dmitriy Valeryevich Utkin, ιδρύει την Moran Security Group, η οποία απαρτίζεται από πρώην Ρώσους στρατιωτικούς και βετεράνους ως εταιρία παροχής υπηρεσιών ασφαλείας (π.χ., αντι-πειρατικές επιχειρήσεις, κ.λπ.).
Η ομάδα αυτή θα αποτελέσει και τον «πυρήνα» της μετέπειτα ομάδας Wagner, και η οποία θα εμπλακεί σε διάφορα μέτωπα στα οποία η Ρωσία έχει ενδιαφέρον (από τη Συρία μέχρι περιφερειακές συγκρούσεις στην Αφρική και αλλού) μέχρι να εμπλακεί στον Ρωσο-Ουκρανικό πόλεμο. Περίπου την ίδια περίοδο (Σεπτέμβριος 2022) ο Πριγκόζιν αναφέρει δημόσια ότι αυτός είναι ο ιδρυτής και χρηματοδότης της Wagner, χωρίς αυτό να μπορεί να αποδειχθεί / επιβεβαιωθεί από ανεξάρτητες πηγές.
Η ομάδα Βάγκνερ (όπως και άλλες ομάδες / στρατιωτικές μονάδες ανά τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων και ελληνικών) αποτελούσε κάτι σαν «πασπαρτού» για τη ρωσική ηγεσία, καθώς μπορούσε να εμπλακεί σε διάφορα μέτωπα με ιδιαίτερη επιτυχία, ενώ η εμπλοκή της στην Ουκρανία αφορούσε πάντα τα «δυσκολότερα» σημεία του μετώπου.
Εδώ και μερικούς μήνες, ο Πριγκόζιν είχε ξεκινήσει μια σειρά επιθέσεων οι οποίες είχαν ως στόχο κυρίως την στρατιωτική ηγεσία της Ρωσίας, την οποία αποκαλούσε ως διεφθαρμένη και ανεπαρκή (ανάμεσα σε άλλα πιο παραστατικά «κοσμητικά επίθετα» τα οποία δεν μπορούν να παρατεθούν). Η «ανοχή» που έδειχνε ο πρόεδρος Πούτιν ήταν το λιγότερο σκανδαλώδης και πολλοί ήταν αυτοί που απορούσαν ακόμα και με το ότι ο Πριγκόζιν παρέμενε ζωντανός. Πριν μερικά 24ωρα η όποια ανοχή υπήρχε από το Κρεμλίνο έπαψε(;) να υπάρχει, ή απλά ο Πριγκόζιν ξεπέρασε κάποιο όριο.
Ενδεχόμενα στους μήνες που θα ακολουθήσουν θα εξακριβωθούν τα αίτια και οι λόγοι για τους οποίους ο Πριγκόζιν επέλεξε -ή μήπως επιλέχθηκε για- να προβεί σε μια ενέργεια η οποία ουσιαστικά θέτει σε κίνδυνο τα στρατεύματα που έχει υπό τις διαταγές του αλλά και τη χώρα του, και τα οποία διακηρύττει συνεχώς ότι θέλει να προστατεύσει. Μέχρι εκείνη τη στιγμή μπορούμε να σταχυολογήσουμε κάποιες γενικότερες παρατηρήσεις:
α. Η πρώτη παρατήρηση αφορά στην αποτυχία(;) των δυνάμεων εσωτερικής ασφαλείας και πληροφοριών, οι οποίες δεν κατάφεραν να εντοπίσουν και να αποτρέψουν εν τη γενέσει της μια ενέργεια τέτοιας έκτασης και συμβολισμού. Η συγκεκριμένη έρχεται να προστεθεί σε μια σειρά τέτοιων λανθασμένων εκτιμήσεων, ειδικά σε ό,τι αφορά τον πόλεμο στην Ουκρανία. Εκτιμάται δε, ότι η αποτυχία τους να διαβλέψουν ότι ο πρόεδρος της Ουκρανίας Ζελένσκι δεν επρόκειτο να διαφύγει στο εξωτερικό, αλλά και το ότι οι Ουκρανοί όχι μόνο δεν θα έβλεπαν με καλό μάτι την εισβολή, αλλά θα προέβαλαν και λυσσασμένη αντίσταση είναι η βασική αιτία της μέχρι τώρα -δυσμενούς για τη Ρωσία- εξέλιξης του πολέμου. Οι στρατιωτικές ενέργειες των Ρώσων μέχρι στιγμής, επιβεβαιώνουν τη συγκεκριμένη παρατήρηση.
β. Η δεύτερη παρατήρηση αφορά τη φύση του πολέμου όπως αυτή διαμορφώνεται σε ένα ψηφιακό περιβάλλον. Το διαδίκτυο έχει κατακλυστεί μέχρι στιγμής από αναρίθμητα βίντεο τα οποία προβάλουν στρατιώτες της Wagner να λαμβάνουν τακτικές θέσεις ανάμεσα σε πολίτες, τουρίστες και δημόσιους υπαλλήλους, οι οποίοι δείχνουν –το λιγότερο– να αδιαφορούν για τα δραματικά γεγονότα τα οποία λαμβάνουν χώρα ακριβώς δίπλα τους. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι η Ρωσία, καίτοι πρακτικά έχει γράψει σχετικό εγχειρίδιο, έχει αποτύχει να επιβληθεί στο συγκεκριμένο πεδίο των πληροφορικών επιχειρήσεων, αλλά επίσης διαφαίνεται ότι οι υπόλοιποι δρώντες έχουν μάθει καλά τα σχετικά μαθήματα.
γ. Εντύπωση επίσης προκαλεί η αδυναμία ή η απροθυμία(;) δραστικής ανακοπής της πορείας της ομάδας Wagner η οποία δείχνει να κινείται με χαλαρούς ρυθμούς και περιορισμένα μέτρα προστασίας, ανάμεσα σε πολιτικού τύπου οχήματα, εκμεταλλευόμενοι το οδικό δίκτυο του ευρωπαϊκού τμήματος της Ρωσίας, το οποίο είναι σχετικά νέο και υψηλών προδιαγραφών. Εκτιμάται ότι η Ρωσία θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την Πολεμική Αεροπορία που διαθέτει και ουσιαστικά να εξαϋλώσει τις δυνάμεις της ομάδας Wagner. Μερικά βίντεο που διακινούνται και υποτίθεται ότι δείχνουν επιχειρήσεις της ρωσικής ΠΑ δεν θα πρέπει να λαμβάνονται τοις μετρητοίς. Οι δυνάμεις της Wagner πρέπει να διένυσαν ακώλυτα εκατοντάδες χιλιόμετρα εντός της ρωσικής επικράτειας, επίδοση που θα ζήλευαν… ακόμα και οι Γερμανοί στρατηγοί του Β’ ΠΠ.
δ. Ένα άλλο σημείο ενδιαφέροντος είναι η στάση που τήρησε αρχικά η Ουκρανία. Με δεδομένο ότι η ομάδα Wagner μαχόταν σκληρά στα πλέον κρίσιμα σημεία του μετώπου, θεωρητικά και μόνο το άκουσμα της αποχώρησης μιας επίλεκτης ομάδας/μονάδας από το μέτωπο, θα έπρεπε να δράσει ως καταλύτης. Αρνητικός για τους Ρώσους, θετικός για τους Ουκρανούς, με τους τελευταίους να σπεύδουν να εκμεταλλευτούν μια τέτοια δραματική εξέλιξη.
Η απουσία μιας μεγάλης σε έκταση και όγκο ουκρανικής επίθεσης, μπορεί να σημαίνει ότι την έκπληξη που βίωσαν οι Ρώσοι να τη βίωσαν και οι Ουκρανοί, οι οποίοι δεν ήταν έτοιμοι ή ακόμα και δεν μπορούσαν (σ.σ. έλλειψη εφεδρειών;) να την εκμεταλλευτούν και αν την κεφαλαιοποιήσουν. Εναλλακτικά, θα μπορούσε να σημαίνει ότι η σημασία της ομάδας Wagner ήταν στην πραγματικότητα πολύ μικρότερη από αυτό που παρουσιαζόταν ή διαφημιζόταν.
ε. Αν και σε αυτό το επίπεδο οι σχέσεις φιλίας μπορούν να εξελιχθούν σε σχέσεις μίσους εν ριπή οφθαλμού ενδεχόμενα η κίνηση του Πριγκόζιν θα μπορούσε να τελεί και σε απευθείας συντονισμό (και υποστήριξη;) από το Κρεμλίνο. Σε αυτό το σενάριο, η επιδίωξη θα ήταν να δημιουργηθεί πρόσχημα απομάκρυνσης του υπουργού Άμυνας και του αρχηγού των ενόπλων δυνάμεων, χωρίς αυτό να εκληφθεί ως αποτυχία του έργου τους, αλλά ως «θυσία» για το καλό της Ρωσίας και του στρατού.
Μια τέτοια κίνηση ανοίγει το δρόμο στον Πούτιν να τοποθετήσει τους κατάλληλους (με την ερμηνεία που υιοθετεί σε αυτό ο Ρώσος ηγέτης) ανθρώπους στις κατάλληλες θέσεις. Υπενθυμίζεται, παρεμπιπτόντως, ότι ο υπουργός Άμυνας Σοϊγκού, αν και φέρει το βαθμό του στρατηγού, δεν έχει καμία σχέση με τις ένοπλες δυνάμεις. Ένα δεύτερο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι αρκετοί ολιγάρχες έσπευσαν να εγκαταλείψουν τη ρωσική πρωτεύουσα. Ενδιαφέρον θα έχει αν θα τους επιτραπεί να επιστρέψουν τελικά…
Κλείνοντας θα πρέπει να υπενθυμίσουμε δυο βασικά στοιχεία:
Το πρώτο στοιχείο αφορά στο πως σχεδιάζουν οι βασικοί γεωπολιτικοί παίκτες στη διεθνή σκακιέρα. Καμία ενέργεια δεν είναι όπως φαίνεται και οι λόγοι δεν είναι υποχρεωτικά ορατοί με την πρώτη ματιά. Οι επιλογές αυτές συχνά σχεδιάζονται προς υλοποίησης με ορίζοντα δεκαετιών και δεν βασίζονται στο συναίσθημα ή σε τυχαία γεγονότα, αλλά σε γενικές κατευθύνσεις και παραδοχές. Επίσης, το ότι η ροή των εξελίξεων κατέδειξε επίσης σημαντικές ομοιότητες και κοινά στοιχεία ανάμεσα στο «πραξικόπημα Πριγκόζιν» και το αντίστοιχο του Ιουλίου του 2016 στην Τουρκία! Παρόλο που θα μπορούσαν να εντοπιστούν και διαφορές.
Το δεύτερο στοιχείο που θα πρέπει να υπογραμμιστεί, αφορά τη μεγάλη εικόνα του πλανητικού ανταγωνισμού και τον επόμενο γύρο αντιπαράθεσης, που όπως φαίνεται θα παιχθεί στον Ειρηνικό. Με τα τρέχοντα στοιχεία και δεδομένα, οι ΗΠΑ δεν μπορούν να αντιπαρατεθούν επιτυχώς με την Κίνα και θα πρέπει να βρεθεί τρόπος η Ρωσία να παραμείνει τουλάχιστον ουδέτερη, αν όχι θετικά διακείμενη προς τις ΗΠΑ.
Ο τρόπος με τον οποίο θα επιτευχθεί αυτός ο στόχος μένει να αποδειχθεί. Όμως, δεν θα έκανε και εντύπωση αν η κίνηση του Πριγκόζιν και της Wagner θα αποδειχθεί πως θα οδηγήσει μελλοντικά σε μια τέτοια εξέλιξη, στο μέτρο που θα οδηγήσει σταδιακά στο τέλος της εποχής του Βλαδίμηρου Πούτιν στην ηγεσία της Ρωσικής Ομοσπονδίας.
*MSc, PhDc
(Managing Director ZONOS SYSTEMS CONSULTING)
Δημοσίευση σχολίου