Με αφορμή τις εκ νέου επιθετικές ενέργειες της Τουρκίας στην κυπριακή ΑΟΖ και τις αδιάλειπτες προκλήσεις και διεκδικήσεις της στο Αιγαίο, οφείλουμε να επιχειρήσουμε να αναδείξουμε τους εσωτερικούς παράγοντες που επηρεάζουν κατά τον α΄ ή β΄ τρόπο την εκπόνηση της τουρκικής στρατηγικής.
Για την κατανόηση της οπτικής της ασφάλειας στην Τουρκία ανατρέχουμε ιστορικά στην τραυματική εμπειρία που προκάλεσε στο νεοσύστατο κράτος η διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Έκτοτε, δηλαδή εν τη γενέσει του, το τουρκικό κράτος διακρίνεται διαχρονικά από έναν δυισμό φόβου, που παραπέμπει αφενός στην εσωτερική ανασφάλεια από καταπιεσμένες εθνότητες, μειονότητες ή και άλλα λαϊκά κινήματα που προσδοκούν στην ανατροπή της εξουσίας, ενώ, ταυτόχρονα, υφίστανται φόβοι ένεκα του διεθνούς περιβάλλοντος, καθώς τούτο συντίθεται από κράτη που βρίσκονται σε αντιθετική ή και εχθρική διάσταση με την Άγκυρα για πολλούς ιστορικούς και σύγχρονους λόγους. Τούτο σημαίνει για το τουρκικό πολιτικό σύστημα καταπίεση μειονοτήτων και εθνοτήτων στο εσωτερικό και επιθετικές ενέργειες στο εγγύς, διεθνές περιβάλλον της χώρας.
Το ανωτέρω πλαίσιο προκαλεί ανασφάλεια ως προς την ικανότητα της Τουρκικής Δημοκρατίας να αντέξει ως εθνική, εν τοις πράγμασι όμως πολυεθνική δομή, στην πορεία της πολιτειακής διαδρομής της στον κόσμο και ιδιαιτέρως σε μια περιοχή, όπου η σταθερότητα και η ασφάλεια των κρατών συνιστούν μία δύσκολη πραγματικότητα.
Η καταπίεση μειονοτήτων και εθνοτήτων στο εσωτερικό προέρχεται από τον φόβο πως μπορεί να διαλυθεί και η σύγχρονη Τουρκία, κατά το προηγούμενο του οθωμανικού κράτους, εξαιτίας αυτών. Τούτες είναι διάσπαρτες στο εσωτερικό της, ενώ ταυτόχρονα προβάλλει και η ικανότητά τους για διεκδίκηση μειονοτικής προστασίας και άσκησης του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης. Μια κραυγαλέα περίπτωση είναι οι Κούρδοι, που συνεχίζουν να διεκδικούν το δικό τους εθνικό κράτος με κινήσεις εντός και εκτός Τουρκίας. Στο παρελθόν δε, αντίστοιχη περίπτωση ήσαν οι Αρμένιοι, οι οποίοι, ως γνωστόν, υπέστησαν από το Κίνημα των Νεοτούρκων την πρώτη γενοκτονία του 20ού αιώνα.
Ο Κεμάλ, φοβούμενος την ικανότητα του νεοσύστατου κράτους να διατηρηθεί εν ζωή, επέβαλε την κυριαρχία του ιδίου ως ισχυρά πυγμή επιβολής της εκ των άνω προς τα κάτω πολιτικής εξουσίας, κατά τρόπο που να μην επιτρέπεται η δημοκρατική λειτουργία του πολιτεύματος. Το στρατηγικό πλαίσιο της επιθετικής συμπεριφοράς απέναντι στους μη Τούρκους κατέστη στοιχείο της πολιτικής κουλτούρας της τουρκικής ηγεσίας και όχι μόνο. Σε συνέχεια της πολιτικής αυτής, κατά τον ίδιο τρόπο το 1955 η τουρκική ηγεσία υπό τον Αντνάν Μεντερές καθοδήγησε τον τουρκικό όχλο να προβεί σε βανδαλισμούς εναντίον των Ελλήνων, των Αρμενίων και των Εβραίων, καθώς για να μετατραπεί η Τουρκία σε έθνος - κράτος, κατά την αντίληψη του Μεντέρες, έπρεπε να εξοντώσει τις μειονότητες.
Όλη αυτή η αντίληψη που έχει ως υπόβαθρό της την ανασφάλεια δρομολογεί ή εξηγεί και την αυταρχική δομή εξουσίας του τουρκικού πολιτικού συστήματος. Σε αυτό το σκεπτικό το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου 2016 αποτέλεσε την καλοδεχούμενη ευκαιρία για τον σημερινό Τούρκο πρόεδρο να μετατρέψει την ηγεσία του σε ηγεμονία, στέλλοντας τους αντιπάλους του στις φυλακές ή διώκοντάς τους με κάθε τρόπο και επιχειρώντας να επιτύχει την ενότητα του τουρκικού κράτους με την επικυριαρχία του ιδίου ως πολιτικής ηγεσίας μη αμφισβητούμενης από κανένα.
Σήμερα, μεσούσης της πανδημίας, η τελευταία απόφαση του Ερντογάν να απελευθερώσει τους ποινικώς διωκόμενους και φυλακισμένους και να μη συμπεριλάβει στις κινήσεις του αυτές τους πολιτικά διωκόμενους αντιπάλους τους, φυλακισμένους εξαιτίας των απόψεων και αντιθέσεών τους απέναντι στον ίδιο, μαρτυρεί του λόγου το αληθές.
Κατά τα ανωτέρω, η εσωτερική ασφάλεια στην τουρκική πολιτική κουλτούρα συμβαδίζει ενίοτε με την ανασφάλεια και τον φόβο της ανατροπής της ίδιας της ηγεσίας της χώρας. Η δημοκρατία βρίσκεται σε ένα μόνιμο αδιέξοδο στην τουρκική πολιτεία, που καθίσταται εγγενές, στον βαθμό που συγκρούεται με τις δομές του τουρκικού κράτους και την διαρκώς αναπαραγόμενη αυταρχική δομή εξουσίας.
Ως προς τα ταυτόχρονα μέτωπα της Τουρκίας στο εξωτερικό, δηλαδή Συρία, Λιβύη, Κύπρο, Αιγαίο, θα πρέπει να κατανοήσουμε πως για το τουρκικό πολιτικό σύστημα θεωρούνται ως ικανότητα του κράτους να λειτουργεί ως πρωταγωνιστική παρουσία σε μια δύσκολη περιοχή του κόσμου. Εκλαμβάνονται δε ως εθνική αναγκαιότητα.
Συμπερασματικά, η Τουρκία είναι επιθετικά αναθεωρητική χώρα, στοιχείο που πηγάζει κατά τα ανωτέρω από την εγγενή εσωτερική της ανασφάλεια, καθώς και την προσδοκία, που διακατέχει την ελίτ της χώρας για ανασύσταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε ένα σύγχρονο πλαίσιο, όπερ δεν μεταβάλλεται υπό οποιεσδήποτε συνθήκες κυβερνητικών ή άλλων μεταβολών.
Η αντιμετώπιση αυτού του παράγοντα συνίσταται μόνο σε ισχυρή και αξιόπιστη αποτροπή, στοιχείο που επιβάλλει στην ελληνική πολιτική να λειτουργεί σταθερώς και αδιαλείπτως αξιόμαχα αποτρεπτικά με τη μέγιστη δυνατή αξιοπιστία.
*Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής, Διευθυντής Κέντρου Ανατολικών Σπουδών για τον Πολιτισμό και την Επικοινωνία, Πάντειο Πανεπιστήμιο
πηγή
Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου.
Δημοσίευση σχολίου