του Ζήνωνα Τζιάρρα
Θα μπορούσε κάποιος να θεωρήσει πως όλα ξεκίνησαν με την εκλογή του Χασάν Ρουχανί στην
προεδρία του Ιράν, το 2013, Ο Ρουχανί, με τη μετριοπαθή και μεταρρυθμιστική του ατζέντα,
γέννησε την ελπίδα σε χώρες της Δύσης ότι το Ιράν μπορεί να αλλάξει κατεύθυνση προς μια πιο
πραγματιστική και λιγότερο αντι-δυτική στάση. Ωστόσο, δεν ήταν αυτή η εξέλιξη που έθεσε το
Ιράν στο επίκεντρο των εξελίξεων της Μέσης Ανατολής και της διεθνούς πολιτικής.
Η αυξημένη επιρροή και ο ανερχόμενος ρόλος του Ιράν στην ευρύτερη περιοχή έχει υποκινηθεί
από τρεις βασικές εξελίξεις:
• Τον πόλεμο του Ιράκ, 2003
• Την απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Ιράκ μεταξύ 2009 και 2011
• Η αποτυχία των δυτικών πολιτικών στην περίπτωση του συριακού εμφυλίου πολέμου, σε
συνάρτηση με την άνοδο του Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ και της Μεγάλης Συρίας (ISIS)
Η άνοδος του Ρουχανί και ο καινούργιος γύρος των διαπραγματεύσεων για το πυρηνικό
πρόγραμμα του Ιράν ήταν μόνο το «κερασάκι στην τούρτα».
Μετά την διεθνή απομόνωση που αντιμετώπισε το Ιράν στον απόηχο της θεοκρατικής
επανάστασης του 1979, η βαθμιαία αποδυνάμωση του Ιράκ (λόγω του ιρακινο-ιρανικού πολέμου
1980-1988 και του ιρακινού πολέμου 1991), κυρίως μετά την εισβολή των δυτικών δυνάμεων στο
Ιράκ το 2003, επέτρεψε στην Τεχεράνη να εκμεταλλευτεί το σημαντικό κενό ισχύος που
δημιουργήθηκε. Οι σιιτικές κυβερνήσεις του Ιμπραχίμ αλ-Τζααφάρι και του Νουρί αλ-Μαλίκι που
ακολούθησαν επαύξησαν την επιρροή του Ιράν επί του Ιράκ και προκάλεσαν ενδοκρατικές,
σεκταριστικές συγκρούσεις. Αύτη ήταν ίσως και η πιο σημαντική γεωπολιτική συνέπεια του
ιρακινού πολέμου καθώς λέγεται συχνά πως το Ιράν είναι ο μεγάλος κερδισμένος.
Η απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Ιράκ σε συνδυασμό με την εξωτερική
πολιτική της «ηγεσίας από τα πίσω» (leading from behind) του Μπαράκ Ομπάμα – η οποία ήταν
προϊόν του μεταβαλλόμενου διεθνούς συστήματος και της σχετικά φθίνουσας αμερικανικής
ισχύος – δεν κατάφεραν παρά να αμβλύνουν το κενό ισχύος στη Μέση Ανατολή. Το Ιράν ήταν
πλέον κομβικός γεωπολιτικός παίκτης όχι μόνο στη Συρία και το Λίβανο, αλλά και στο Ιράκ. Η
συμβολή του στην ανθεκτικότητα του καθεστώτος Μπασάρ αλ-Άσσαντ εν μέσω του βίαιου
εμφυλίου πολέμου ξεκαθάρισε αυτή την πραγματικότητα ενώ η εμφάνιση του ISIS δικαίωσε,
τουλάχιστον φαινομενικά, τόσο τη Δαμασκό όσο και την Τεχεράνη που υποστήριζαν ότι μάχονται
κατά τρομοκρατών.
Πράγματι, το Ιράν φαίνεται να είναι πιο ανοικτό για στενότερες σχέσεις με τη Δύση - οι σχετικά
ομαλές διαπραγματεύσεις με την ομάδα P5+1 για το πυρηνικό του πρόγραμμα το αποδεικνύουν,
τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό. Ωστόσο, είναι τα αποτελέσματα του ιρακινού πολέμου – ένα εκ
των οποίων και το ISIS – και ο σεκταριστικός τους χαρακτήρας που ενέτειναν τη γεωστρατηγική
σημαντικότητα του Ιράν, όχι μόνο για την περιοχή αλλά και για τη Δύση. Ταυτόχρονα, το διπλό
παιχνίδι της Τουρκίας, με τη Δύση από τη μια και το ISIS από την άλλη, την καθιστά εν πολλοίς
αναξιόπιστο εταίρο δημιουργώντας έτσι την ανάγκη για εναλλακτικές συμμαχίες που θα
διασφάλιζαν τα δυτικά συμφέροντα στην περιοχή. Η Σαουδική Αραβία αποτελεί ένα επίσης
σημαντικό κομμάτι αυτής της εξίσωσης, όχι όμως τόσο σημαντικό όσο είναι η Τουρκία, λόγω των
θεσμικών δεσμών της τελευταίας με τη Δύση και των ιστορικών αναλογιών που υπάρχουν μεταξύ
Τουρκίας και Ιράν.
Κάποιοι μπορεί να πιστέψουν ότι το Ιράν βρίσκεται κοντά στο να αντικαταστήσει την Τουρκία,
όπως είχε ενισχυθεί ο ρόλος της Τουρκίας για τη Δύση μετά την αλλαγή του ιρανικου καθεστώτος
το 1979. Ένα τέτοιο σενάριο είναι, σαφώς, πολύ μακρινό, μολονότι όχι αναληθοφανές
μακροπρόθεσμα και υπό κάποιες συνθήκες. Παρόλο που Τουρκία και Ιράν ανέπτυξαν καλές
σχέσεις από τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, είναι επίσης ηγεμονικοί ανταγωνιστές από
αρχαίων χρόνων. Οι εντάσεις που απορρέουν από αυτό το γεγονός γίνονται κάποτε εμφανείς ενώ
στην παρούσα συγκυρία παρακολουθούμε μια από αυτές.
Η πραγματικότητα είναι πως και οι δύο χώρες χρειάζονται τη Δύση, και κυρίως τις Ηνωμένες
Πολιτείες, η κάθε μια για τους δικούς της λόγους και την δική της περιφερειακή ατζέντα. Από τη
μια, το Ιράν έχει την ανάγκη να σπάσει τον διεθνή του αποκλεισμό και να επαναδιεκδικήσει μια
θέση στο διεθνές σύστημα επί ίσοις όροις. Κάτι τέτοιο θα ήταν ζωτικής σημασίας για την
επιβίωσή του, την οικονομική του ανάπτυξη και τις περιφερειακές του φιλοδοξίες. Έτσι, η
επαναπροσέγγιση με τη Δύση θα ήταν εξέλιξη-κλειδί. Παρομοίως, η Τουρκία, παρά την συχνά
επιθετική ρητορική της και τις φιλοδοξίες για περιφερειακή ηγεμονία, έχει περιορισμένες
δυνατότητες για να επιτύχει τους διακηρυγμένους στόχους της. Περαιτέρω, η γεωγραφική της
εγγύτητα σε μεγάλο αριθμό ζωνών σύγκρουσης και αστάθειας, της επιβάλλουν συχνά τη στροφή
προς τους παραδοσιακούς της συμμάχους ούτως ώστε να καταφέρει να αντιμετωπίσει τις
διάφορες απειλές. Είναι επίσης πιθανό η Τουρκία να χρησιμοποιεί τις συμμαχίες αυτές
ευκαιριακά ως μέσο για την επίτευξη των δικών της σκοπών.
Εν τέλει, ενώ η Τουρκία αντιμετωπίζεται όλο και περισσότερο με καχυποψία, οι φωνές που
θέλουν την εμπλοκή του Ιράν στον πόλεμο κατά του ISIS δυναμώνουν. Και παρόλο που το Ιράν
δεν είναι μέρος του διεθνούς συνασπισμού κατά του ISIS, περιφερειακοί και διεθνής δρώντες
αντιλαμβάνονται το τι μπορεί αυτή η χώρα να προσφέρει ως σημαντική περιφερειακή και η
δεσπόζουσα σιιτική δύναμη η οποία έχει πολλά να κερδίσει από την εμπλοκή της στη μάχη κατά
του σουνιτικού εξτρεμισμού. Η Δύση, και οι Ηνωμένες Πολιτείες πιο συγκεκριμένα, χρειάζονται
το Ιράν ακόμα και αν δεν το παραδέχονται – όχι μόνο για τον περιφερειακό ρόλο που μπορεί να
παίξει αλλά και διότι αυτή η συγκυρία φαίνεται να είναι ιδανική για μια συμφωνία σχετικά με το
ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα.
Ωστόσο, οι δυτικές χώρες ίσως χρειαστεί πρώτα να αναγνωρίσουν και να δεχτούν μια κατάσταση
όπου όλοι βγαίνουν κερδισμένοι (win-win) αντί μιας κατάσταση όπου η Δύση κερδίζει και το Ιράν
χάνει. Ίσως χρειαστεί επίσης να δεχτούν ότι, καθώς το Ιράν αλλάζει και το διεθνές σύστημα
μεταβάλλεται, η αντίληψη τους για τον κόσμο πρέπει να γίνει πιο δυναμική και οι πολιτικές τους
πιο ευπροσάρμοστες στις νέες πραγματικότητες – πάντα με προσοχή και ρεαλισμό. Ένας
καινούργιος κόσμος να αναδύεται από τις στάχτες της Μέσης Ανατολής και το Ιράν φαίνεται να
διεκδικεί μια θέση σ’ αυτόν.
πηγή
Δημοσίευση σχολίου