Και τώρα, τι; Η κρίση και ηκαταστροφή γεννούν την ανάγκη µιας νέας αρχής. Οι απαντήσεις που έδωσαν οι κοινωνίες την εποµένη του Β’ Παγκοσµίου Πολέµου µάς συνοδεύουν ακόµα και σήµερα.
Από τις ατοµικές βόµβες του 1945 στηνέναρξη τουΨυχρούΠολέµου το 1947. Απότην απελευθέρωση της Ελλάδας το 1944 στην αρχή του Εµφυλίου το 1946. Η χρονική απόσταση φαντάζει µικρή, ενώ η ένταση των εξελίξεων και η εκ των υστέρων γνώση µάς οδηγεί να σκεφτόµαστε τηνΙστορία ως ευθεία γραµµή που συνδέει ηµεροµηνίες - ορόσηµα. Ετσι, χάνουµε τις λεπτές διακυµάνσεις, τις αντιφάσεις και τα διλήµµατα των κοινωνιών, καθώς και το πόσο ρευστή και µεταβαλλόµενη ήταν η κατάσταση στο τέλος του πολέµου. Η µελέτη των συµβιβασµών και των ρήξεων στο στρατόπεδο των µέχρι πρότινος συµµάχων, η εξέταση των περιφερειακώνσυγκρούσεων, της υιοθέτησης διαφορετικών οικονοµικών µοντέλων ανάπτυξης, της διαµόρφωσης νέων κοινωνικών και πολιτικών ισορροπιών αναδεικνύουν τον σύνθετο µεταπολεµικό κόσµο αλλά και τις κοινές προσδοκίες για ένα νέο κοινωνικό συµβόλαιο. Στην ελληνική περίπτωση, ησυζήτηση για την περίοδο αυτήσυχνά εξαντλείται στη στρατιωτική πλευρά του Εµφυλίου. Τρία νέα βιβλία διευρύνουν την οπτική µας, καθώς εστιάζουν στα θέµατα της οικονοµικήςανασυγκρότησης και της εσωτερικής πολιτικής εντάσσοντας τις εγχώριες εξελίξεις στους παγκόσµιους µετασχηµατισµούς.
Ο συλλογικός τόµος «Το σχέδιο Μάρσαλ, ανασυγκρότηση και διαίρεση της Ευρώπης» συνιστάµιαεξαιρετική σύνθεση στηνοποία οι αναζητήσεις της ελληνικής ιστοριογραφίας συναντούντη διεθνή συζήτηση για τη διαµόρφωση της σύγχρονης ∆ύσης.Εκκινώντας από την αµερικανική σύλληψη του Σχεδίου Μάρσαλ (Θανάσης Σφήκας, Helen Thompson), αναδεικνύονται οι εντάσεις, οι επιτυχίες και οι αποκλίσεις στην εφαρµογή του στη ∆υτική Ευρώπη (Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Χάγκεν Φλάισερ, Chiarella Esposito, ΧρήστοςΧατζηιωσήφ), αλλά και στην Ελλάδα (Γιώργος Σταθάκης). Η παρουσίαση αυτή αποφεύγει τα απλουστευτικά σχήµατατής έξωθεν επιβολής του σχεδίου, καθώς φωτίζει τις κοινωνικές συµµαχίες και τους ελιγµούς που πρυτάνευσαν σε κάθε περίπτωση, αλλά και την πολλαπλότητα των επιλογών πάνωστο κοινό σχέδιο της αµερικανικής βοήθειας. Αντίστοιχα, το Σχέδιο Μάρσαλ παρουσιάζεται µεν ως το «σηµείο χωρίς επιστροφή» στιςσχέσεις των Ηνωµένων Πολιτειών µε τη Σοβιετική Ενωση, καθώς γύρω από την εφαρµογή του αναπτύχθηκαν ανταγωνιστικά πολιτικάσχέδια (Νάση Μπάλτα) και διασπάστηκαν οι διεθνείς ενώσεις των διανοουµένων πουεξέφραζαν το πνεύµα της αντιφασιστικής ενότητας (∆έσποινα Παπαδηµητρίου), δίχως όµως να παραγνωρίζονται οι αµφιταλαντεύσεις και διεργασίες στις τάξεις των σοβιετικών οικονοµολόγων καιπολιτικών (Αννα Μαχαιρά), αλλά και οι ανάλογοι προβληµατισµοί των κοµµουνιστικών κοµµάτων στη ∆υτική Ευρώπη (Ιωάννα Παπαθανασίου). Ετσι, µέσααπό τα επιµέρους κείµενα διαφαίνεται η δυναµική της αµερικανικής πρότασης πουυποσχόταν τηνταχεία οικονοµική ανασυγκρότηση, τη λαϊκή ευηµερία και τον πολιτικό πλουραλισµό.
Η απόσταση ανάµεσα στις γενικές αρχές του αµερικανικού σχεδίου και στο αναπτυξιακό µοντέλο που επικράτησε στην Ελλάδα αποτελεί ένα από τα θέµατα της τεκµηριωµένης µελέτης του Γιώργου Στασινόπουλου «Η ρητορική της ανάπτυξης 1944-1952». Ο συγγραφέας παρουσιάζει τα διάφορα σχέδια οικονοµικής ανασυγκρότησης, τις εκθέσεις των οικονοµολόγων, τις απόψειςτων πολιτικών, τοπρόγραµµα εκβιοµηχάνισης τηςΑριστεράς, για να αναδείξει πώςη διαµάχη για την αναπτυξιακή προοπτική της χώρας διαπλεκόταν µε το κύριο ερώτηµα που αφορούσε τον πολιτικό και κοινωνικό προσανατολισµό της. Υπό το πρίσµα αυτό, ο συγγραφέας µε πειστικότητα τονίζει την προτεραιότητα της πολιτικής στη λήψη των οικονοµικών αποφάσεων. Ο Εµφύλιος και οι επιλογές του ελληνικού αστισµού οδήγησαν στην εγκατάλειψη των φιλόδοξων σχεδίων ανασυγκρότησης, στον προσανατολισµό στη διεθνή οικονοµικήβοήθεια και σε βραχυπρόθεσµες κερδοσκοπικές δραστηριότητες, σε ένα µοντέλο ανάπτυξης πουεξασφάλισε µεν την πολιτική σταθερότητα αλλά απέτυχε να εκµεταλλευτεί τις αυξηµένες δυνατότητες της µεταπολεµικήςεποχής.
Η αποτυχία αυτή συνετέλεσε στη διαµόρφωση µιας πολιτικής κουλτούρας συντηρητισµού και αλυτρωτισµού, όπως περιγράφεται από τον Ιωάννη Στεφανίδη, στο βιβλίο «Εν ονόµατι του έθνους». Ο εθνικισµός, όπως εκφράστηκε στην ιδεολογία του εθνικόφρονος κόσµου, στα αλυτρωτικά σχέδια και στην ιδέα της ελληνικής µοναδικότητας, λειτουργούσε συχνά ως διέξοδος στην οικονοµική και κοινωνική καχεξία. Οι κινητοποιήσεις για την Κύπρο αποτελούν ένα κατ’ εξοχήν παράδειγµα εκτόνωσης της κοινωνικής δυσαρέσκειας, όπου πρυτάνευε – στον λόγο της Αριστεράς και της ∆εξιάς – το ζήτηµα της «προδοσίας» και οι «ξένος παράγοντας». Ετσι, η εµµονή στα αιτήµατα του αλυτρωτισµού επιβράδυνε περαιτέρω τις δυνατότητες αναπτυξιακής πολιτικής, καθώς η αντιπαράθεση αφορούσε την «εθνική µειοδοσία» και όχι την ουσία των προβληµάτων της χώρας. Τα θέµατα που θίγουν τα τρία βιβλία µοιάζουν εξαιρετικά επίκαιρα: ο διεθνής προβληµατισµός γύρω από το αίτηµα της ανάπτυξης, οι περιπλοκές της πολιτικής και της οικονοµίας, η θέση της ελληνικής κοινωνίας σε ένα αλληλοεξαρτώµενο διεθνές περιβάλλον, οι εθνικιστικές κορόνες και η αναζήτηση ενός σχεδίου συνωµοσίας εις βάρος του «έθνους». ∆εν πρόκειται για απλουστευτικές ιστορικέςαναλογίεςτου τύπου όπως και τότε, έτσι και σήµερα. Η επικαιρότητα των ερωτηµάτων σχετίζεται µετο πόσο καθοριστική υπήρξε η διαµόρφωση του µεταπολεµικού κόσµου στις συνέχει ες και στιςβεβαιότητες µιας ολόκληρης ιστορικής εποχής. Για την Ανατολική Ευρώπη η εποχή αυτή έκλεισε µε ηχηρό τρόπο το 1989. Στη ∆ύση το µεταπολεµικό µοντέλο γνώρισε µεν µέσα στα χρόνια διαδοχικούς µετασχηµατισµούς και κρίσεις, αλλά µέχρι και τις αρχές του 21ου αιώνα ο πυρήνας του παρέµενε συστατικό στοιχείοτης κοινωνικής συνοχής: οικονοµική ανάπτυξη, διακρατική συνεργασία, κράτος πρόνοιας, πρόσβαση στα καταναλωτικά αγαθά και ευρείες συναινέσεις. Στην ελληνικήπερίπτωση, το παραγωγικό έλλειµµα οφείλει πολλάστις πολιτικές επιλογές της περιόδου της αµερικανικής βοήθειας όπως δείχνει το βιβλίο του Στασινόπουλου, αλλά και στην αρνητική απάντηση για τις δυνατότητες βιωσιµότητας της ελληνικής οικονοµίας. Υπό το πρίσµα αυτό, η µεταπολεµική εποχήφαντάζει οικεία γιατίγια δεκαετίες στην Ελλάδα,ιδίως µετά το 1974 και µέχρι πολύ πρόσφατα, ζήσαµε µε τα χαρακτηριστικά που αυτή διαµόρφωσε.
Κωστής Καρπόζηλος
ΠΗΓΗ
Δημοσίευση σχολίου