Ινστιτούτο Αμυντικών Αναλύσεων: Ανάγκη να… προσεγγίσει την Άμυνα

Δρ. Ιωάννης Παρίσης
Το ΙΑΑ είναι ΝΠΙΔ εποπτευόμενο από το ΥΠΕΘΑ. Ιδρύθηκε με το ΠΔ 320/30-8-96 (ΦΕΚ 217Α) το οποίο εκδόθηκε με βάση το άρθρο  5, παρ. 22  του Ν. 2292/95 «Οργάνωση και λειτουργία Υπουργείου Εθνικής Άμυνας-Διοίκηση και έλεγχος των Ενόπλων Δυνάμεων». Το ΠΔ αυτό τροποποιήθηκε στη συνέχεια με δύο Υπουργικές Αποφάσεις (ΦΕΚ Β’ 926/2001 και ΦΕΚ Β’ 1529/2002). Η λειτουργία του ΙΑΑ άρχισε το 1998.
Έχει διαπιστωθεί και είναι κοινά αποδεκτό από τους γνωρίζοντες, ότι το ΙΑΑ, στα χρόνια που πέρασαν από την ίδρυσή του, οδηγήθηκε – όχι απαραίτητα πάντα από κακή πρόθεση – σε λανθασμένη κατεύθυνση, σε σχέση προς την αποστολή του, η οποία υπαγορεύει ρητώς την υποστήριξη του έργου του ΥΠΕΘΑ. Αντ’ αυτού το ερευνητικό έργο του ΙΑΑ περιορίσθηκε σε αναλύσεις που προσιδιάζουν κυρίως σε ένα ινστιτούτο διεθνών σχέσεων, και όχι αμυντικών αναλύσεων, ικανοποιώντας μάλλον τα ακαδημαϊκά ενδιαφέροντα των ασχολουμένων σ’ αυτό, αποσυνδεδεμένο από τον χώρο της Άμυνας. Το πρόβλημα αυτό είχε εντοπίσει ο γράφων, από την αρχή της αναλήψεως των καθηκόντων του, το 2004, ως διοικητικός διευθυντής του ΙΑΑ. Υπέβαλα μάλιστα στα τέλη του ίδιου έτους, πλήρη και τεκμηριωμένη εισήγηση ώστε το ΙΑΑ να καταστεί ένα πραγματικό ινστιτούτο αμυντικών αναλύσεων και όχι… γενικής μορφώσεως και γενικών γνώσεων που παρέχονται ούτως ή άλλως, από άλλους επιστημονικούς χώρους, και να συνδεθεί με την Άμυνα.
Η αναγκαιότητα της αμυντικής ανάλυσης
Οι ΕΔ της χώρας πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να αμυνθούν έναντι απειλών, τόσο κατά τη διάρκεια πολεμικής σύρραξης όσο και κατά τη διάρκεια της ειρήνης (κυβερνοπόλεμος, κλπ). Για να είναι σε θέση να φέρουν σε πέρας την αποστολή τους αυτή έχουν ανάγκη γνώσης και πρόβλεψης, που είναι δυνατόν να αποκτηθούν μόνο μέσα από ένα πρόγραμμα μακρόπνοης αμυντικής ανάλυσης και έρευνας.
Οι τεχνολογικές και επιστημονικές αναπτύξεις και επιτεύξεις σε όλο τον κόσμο πρέπει να παρακολουθούνται προκειμένου να καταστεί δυνατή η ανταπόκριση σε μελλοντικές προκλήσεις και απειλές, συχνά σε μια χρονική κλίμακα άνω των δέκα ετών. Είναι σημαντικό να μελετάται το πώς θα διεξαχθεί ένας μελλοντικός πόλεμος και με ποιο τρόπο θα λειτουργήσει η διοίκηση, ο έλεγχος και οι επικοινωνίες σε ένα ηλεκτρονικό περιβάλλον. Για να καταστεί δυνατή η διατήρηση των ΕΔ σε υψηλό τεχνολογικό επίπεδο, η ικανότητά τους να παίζουν ρόλο κλειδί στο ευρύτερο γεωστρατηγικό περιβάλλον της χώρας και η εξασφάλιση της ευελιξίας τους και της προσαρμογής τους προς τις μελλοντικές απαιτήσεις, είναι ανάγκη να ακολουθηθούν συγκεκριμένες στρατηγικές στην έρευνα και τεχνολογία.
Οι εξελίξεις στον ευρωπαϊκό χώρο και ειδικότερα εκείνες που αναπτύσσονται στο πλαίσιο της κοινής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας, όπου είναι σε εφαρμογή, διαδικασίες ανάπτυξης δυνατοτήτων για επιχειρήσεις διαχείρισης κρίσεων, οι νέες μορφές απειλών, η νέα δομή διοίκησης και δυνάμεων και το νέο στρατηγικό δόγμα της Ατλαντικής Συμμαχίας αποτελούν αντικείμενα που επιβάλλουν την εκ του σύνεγγυς παρακολούθηση των εξελίξεων και την ανάλυσή τους για την εξαγωγή των απαραιτήτων συμπερασμάτων που θα βοηθήσουν το ΥΠΕΘΑ στους αντίστοιχους χειρισμούς.
Ανάλυση της αποστολής του ΙΑΑ
Μελετώντας την αποστολή του ΙΑΑ, όπως αναφέρθηκε στην αρχή, διαπιστώνουμε ότι αυτή επικεντρώνεται στην παροχή στον ΥΕΘΑ απόψεων ή γνωμών στα εξής θέματα, τα οποία θα πρέπει να θεωρηθούν ως «λέξεις κλειδιά», για να προχωρήσουμε στη διερεύνηση και ανάλυση της αποστολής του ΙΑΑ: εθνική άμυνα, αμυντική πολιτική, εξοπλισμοί, αμυντική βιομηχανία, νέες τεχνολογίες, στρατηγική ανάλυση, διεθνείς σχέσεις, γεωπολιτική.
Είναι προφανές ότι η υποβοήθηση του έργου του ΥΕΘΑ θα επιτευχθεί με την παροχή υποστηρίξεως προς όλους εκείνους που σχεδιάζουν και εισηγούνται στον ΥΕΘΑ, επί των θεμάτων εθνικής άμυνας και τελικώς καλούνται να υλοποιήσουν τις αποφάσεις του. Αυτοί, βεβαίως, είναι, καταρχήν, τα Γενικά Επιτελεία και οι Γενικές Διευθύνσεις. Κατά συνέπεια, το μέτρο που θα κρίνει τη σκοπιμότητα-χρησιμότητα των ερευνητικών εργασιών και των αναλύσεων του ΙΑΑ θα πρέπει να είναι το κατά πόσο αυτές είναι χρήσιμες σ’ εκείνους που υλοποιούν την αμυντική πολιτική.
Αναλύοντας τον όρο «αμυντική ανάλυση» που περιέχεται στην ονομασία του ΙΑΑ, οδηγούμεθα, αβίαστα, στα αντικείμενα με τα οποία οφείλει να ασχολείται το Ινστιτούτο. Η αμυντική ανάλυση μπορεί να διακριθεί στους εξής τομείςκαθένας από τους οποίους μπορεί να αναλυθεί σε επί μέρους αντικείμενα ερευνητικής δραστηριότητας:
1)     Ανάλυση Εθνικής Άμυνας: Εθνική στρατηγική – Αμυντικό δόγμα (μελέτες βελτιώσεως με βάση την παρακολούθηση του στρατηγικού περιβάλλοντος και τη διαμόρφωση των απειλών). Ένοπλες δυνάμεις (οργάνωση-οροφές-θητεία-επαγγελματικός στρατός). Μετασχηματισμός των Ενόπλων Δυνάμεων – Νέα δομή. Μακροπρόθεσμη εξέλιξη του θεσμού της θητείας. Εξέλιξη επαγγελματοποίησης των ΕΔ – Επιπτώσεις οργανωτικές, λειτουργικές, οικονομικές. Πολλαπλασιαστές ισχύος (π.χ. απόκτηση νέας τεχνολογίας συστημάτων ή νέα δομή δυνάμεων που θα εξασφαλίσουν μεγαλύτερη ισχύ). Ειδικά αμυντικά προβλήματα – ανάλυση – μοντελοποίηση (π.χ. μελέτη άμυνας νησιωτικού χώρου, έλεγχος χερσαίων συνόρων, ενδεχόμενες νέες απειλές).
2)     Στρατιωτική Επιχειρησιακή Έρευνα: Ανάλυση-βελτίωση υφισταμένων συστημάτων: δυνατότητες, αδυναμίες, ευκαιρίες, απειλές. Απεικόνιση καταστάσεων μέσω μοντέλων και χρήση Η/Υ. Εκτιμήσεις μακροπρόθεσμων στρατηγικών επιλογών. Εκτιμήσεις για ενδεχόμενες επιπτώσεις – δράσεις, ανάλυση κινδύνων. Διαχείριση κρίσεων. Διαδικασίες, ψηφιακά-δορυφορικά συστήματα πληροφόρησης-λήψης αποφάσεων κλπ. Πρόβλεψη μέσω δεδομένων (event data systems) – μοντελοποίηση. Επιχειρησιακά παίγνια
3)     Πολιτική και Στρατηγική Ασφάλειας: Ανάπτυξη δυνάμεων, Ειρηνευτικές επιχειρήσεις, Ισορροπία δυνάμεων. Όπλα Μαζικής Καταστροφής (WMD), Τρομοκρατία, ασύμμετρες απειλές. Ασφάλεια (εκτιμήσεις σχετικά με την τρομοκρατία, την ενέργεια, τους εξοπλισμούς, τη διασπορά όπλων κλπ.). Συμμαχίες. Συρράξεις (ανάλυση αιτίων-αφορμών-ισορροπιών, εκτιμήσεις επιπτώσεων, διαπιστώσεις απόδοσης όπλων, προτάσεις δράσεων).
4)     Μελέτες Διοικήσεως και Ελέγχου: Διοίκηση και έλεγχος δυνάμεων στο σύγχρονο χώρο μάχης. Μελέτες επί συστημάτων C4ISR. Κυβερνοπόλεμος Δικτυο-κεντρικός πόλεμος (Network Centric Warfare – NCW). Ανάλυση επιχειρησιακού χώρου (π.χ. Κοσόβου, Θράκης κλπ), εξαγωγή συμπερασμάτων, διαπίστωση αναγκών (σε εξοπλισμούς, μονάδες, πληροφοριακό δίκτυο), μοντελοποίηση.
5)     Οικονομικά της Άμυνας: Οικονομική ανάλυση αμυντικών αναγκών. Αμυντικές επενδύσεις. Στρατηγική προμηθειών (σχεδίαση νέων μεθόδων – smart procurement). Ανάλυση-εκτίμηση κόστους με χρήση μοντέλων. Αναλογιστικές μελέτες (βιωσιμότητος υπηρεσιών, στρατιωτικών εργοστασίων, κλπ).
6)     Ανάλυση Στρατηγικού Περιβάλλοντος: Διεθνείς σχέσεις – Γεωπολιτική – Διεθνείς οργανισμοί. Ευρωπαϊκή πολιτική ασφάλειας. ΝΑΤΟ – Ευρωατλαντικές σχέσεις. Τουρκία – Βαλκάνια. Μεσόγειος – Αραβικός κόσμος – Μέση Ανατολή
7)     Τεχνολογική Πρόβλεψη και Εκτίμηση: Νέες τεχνολογίες – Εξοπλισμοί –Αμυντική βιομηχανία. Ανάλυση συστημάτων, εκτίμηση αναγκών, ανάλυση κόστους. Στρατηγική έρευνας και τεχνολογίας. Προστασία δυνάμεων και πληθυσμού. Μελέτη-σχεδίαση χρήσης νέων τεχνολογιών και μεθόδων. Απαιτήσεις εξοπλισμού για νέου τύπου επιχειρήσεις. Δορυφορικά συστήματα, δορυφορική επισκόπηση. Ηλεκτρονικός πόλεμος.
Ερευνητικό – επιστημονικό προσωπικό
Σύμφωνα με τα όσα εξετέθησαν στις προηγούμενες παραγράφους, για να είναι δυνατή η ανταπόκριση του ΙΑΑ στις απαιτήσεις έρευνας και ανάλυσης των αντικειμένων που αναλύθηκαν, έχει ανάγκη συνεργασίας με κατάλληλο ερευνητικό προσωπικό. Στο προσωπικό αυτό δεν είναι δυνατόν να μη περιλαμβάνονται στελέχη των ΕΔ, οι οποίες διαθέτουν υψηλού επιστημονικού επιπέδου στελέχη (κατόχους MSc και PhD), τα οποία, λαμβανομένης υπόψη και της αντίστοιχης γνώσης και εμπειρίας, είναι, σε μερικές περιπτώσεις, ιδιαίτερα κατάλληλα για να μελετήσουν, αναλύσουν και ερευνήσουν αντικείμενα που αφορούν στην άμυνα.
Η διαχρονικά λανθασμένη αντίληψη της πολιτικής ηγεσίας του ΥΠΕΘΑ, από της ιδρύσεως του ΙΑΑ, φαίνεται και από το γεγονός ότι για την επάνδρωση τόσο του Διοικητικού όσο και του Επιστημονικού Συμβουλίου, επιλέγονταν καθηγητές νομικής, διεθνολόγοι, διπλωμάτες. Κανείς που να γνωρίζει αμυντική ανάλυση ή τον τομέα της άμυνας ευρύτερα. Και όμως υπάρχουν αξιωματικοί κάτοχοι μεταπτυχιακών τίτλων στην αμυντική ανάλυση από ξένα πανεπιστήμια. Αυτό συνεχίζει να συμβαίνει και σήμερα, διότι κανείς από εκείνους που έχουν την αποφασιστική αρμοδιότητα για το επιστημονικό έργο του ΙΑΑ δεν έχει αντιληφθεί τι σημαίνει «αμυντική ανάλυση»
Προκειμένου να διατηρηθεί το ΙΑΑ σε υψηλό επίπεδο επιστημονικής στάθμης και ανάλογης αποδοχής, θα πρέπει να χρησιμοποιεί-συνεργάζεται με επιστημονικό προσωπικό υψηλής στάθμης, το οποίο θα συντονίζουν επιστήμονες υψηλού κύρους. Προς τούτο θα πρέπει να τεθούν κριτήρια-προϋποθέσεις για την πρόσληψη επιστημονικού-ερευνητικού προσωπικού (μονίμων ή συνεργαζομένων). Αυτό θα επιτρέψει, επίσης, τη διασύνδεση-συνεργασία του ΙΑΑ με ΑΕΙ, με σκοπό την πραγματοποίηση μεταπτυχιακών σπουδών από αξιωματικούς ή και μη στρατιωτικό προσωπικό των ΕΔ, μέσω του ΙΑΑ και μάλιστα σε αντικείμενα που θα επιλέγει και θα κατευθύνει το ΙΑΑ, σε συνεργασία με το ΥΠΕΘΑ (Επιτελεία) ώστε αυτά να εξυπηρετούν την εθνική άμυνα.
Έτσι, το ερευνητικό προσωπικό με το οποίο θα συνεργάζεται το ΙΑΑ και θα αναθέτει ερευνητικό έργο, πρέπει να περιλαμβάνει:
α.    Ειδικούς επιστήμονες στους τομείς της επιστήμης των υπολογιστών, ανάλυσης συστημάτων, μαθηματικής ανάλυσης, οικονομικής ανάλυσης, στατιστικής, ανθρωπίνων πόρων, εξοπλισμών, μηχανικής.
β.    Αξιωματικούς των ΕΔ (ε.ε. ή ε.α.) με ανάλογες γνώσεις, εμπειρίες και σπουδές, σε τομείς όπως επιχειρησιακή έρευνα, πληροφορική, στρατηγική ανάλυση, ηλεκτρονικός πόλεμος, CIS, κυβερνοπόλεμος, οργάνωση, δορυφορική επισκόπηση, τεχνολογία συστημάτων, οικονομική ανάλυση, επικοινωνίες-ηλεκτρονικά, μηχανολογία, κλπ.
γ.    Ερευνητικό προσωπικό ινστιτούτων (εργαστηρίων) πανεπιστημίων τα οποία ασχολούνται με συγκεκριμένα αντικείμενα έρευνας και με τα οποία το ΙΑΑ μπορεί να συνεργασθεί για συγκεκριμένο αντικείμενο ή να αναθέσει μέρος ερευνητικού λόγω συγκεκριμένης εξειδικεύσεως.
Συνεργασία με τη ΣΕΘΑ
Όπως συμβαίνει και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες (π.χ. Ιταλία, Ισπανία), η Σχολή Εθνικής Άμυνας (ΣΕΘΑ) και το ΙΑΑ, θα ήταν δυνατό αλλά και σκόπιμο, να λειτουργούν ως στενά συνεργαζόμενοι φορείς, μια και αμφότεροι κινούνται στο στρατηγικό επίπεδο από πλευράς αντικειμένων μελέτης.. Η συνεργασία αυτή θα μπορούσε στο μέλλον να εξελιχθεί σε μια νέα δομή στην οποία τα δύο αυτά ιδρύματα θα υπάγονταν σε ένα ενιαίο φορέα. Πιο συγκεκριμένα:
Κάτω από ένα Διοικητικό Συμβούλιο θα λειτουργούν οι δύο φορείς, ο καθένας με τον δικό τους επικεφαλής, ως εξής:
α.  ΣΕΘΑ

• Διοικητής: Ανώτατος αξιωματικός αναλόγων προσόντων (τίτλοι σπουδών, κλπ) ανακαλούμενος στην ενέργεια για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα (πχ. 3-4 έτη) ώστε να μην αλλάζει κάθε φορά που αλλάζει ο ΥΕΘΑ.
• Εκπαιδευτικό Συμβούλιο, αναλόγου συνθέσεως από επιστήμονες (στρατιωτικούς και μη στρατιωτικούς) υψηλού κύρους, διαφόρων ειδικοτήτων (όχι απαραίτητα μέλη ΔΕΠ).

β.  ΙΑΑ

• Διευθυντής: Επιστήμονας υψηλού κύρους (PhD) ή απόστρατος αξιωματικός αναλόγων προσόντων, με θητεία ως ανωτέρω για τον διοικητή της ΣΕΘΑ.
• Επιστημονικό Συμβούλιο, αναλόγου προς την αποστολή του ινστιτούτου συνθέσεως.

Με την ανωτέρω δομή λειτουργίας και οργάνωσης των δύο φορέων (ΣΕΘΑ-ΙΑΑ) θα υπάρχει αμφίδρομη συνεργασία, δηλαδή: Το ΥΠΕΘΑ θα αναθέτει στο ΙΑΑ συγκεκριμένο πλαίσιο αναγκών προς έρευνα-μελέτη, το δε ΙΑΑ θα μπορεί να προτείνει στη ΣΕΘΑ θέματα για τις διατριβές των σπουδαστών, σύμφωνα με το πλαίσιο του ΥΠΕΘΑ. Με τον τρόπο αυτό οι διατριβές θα είναι προσανατολισμένες προς τις ανάγκες του ΥΠΕΘΑ και κατάλληλες προς εκμετάλλευση.
Επιπλέον, το ΙΑΑ θα μπορεί να εκδίδει Κείμενα Εργασίας προς εκμετάλλευση από το ΥΠΕΘΑ, όπως ανάλογα συμβαίνει με τα Κείμενα Εργασίας του NADEFCOL, τα οποία αποστέλλονται προς εκμετάλλευση στο Διεθνές Επιτελείο (IMS) και τη Στρατιωτική Επιτροπή του ΝΑΤΟ.
Συμπερασματικές σκέψεις – προτάσεις
Από τα όσα εκτέθηκαν παραπάνω γίνεται σαφές ποια θα πρέπει να είναι τα αντικείμενα της ερευνητικής δραστηριότητας ενός ινστιτούτου που έχει ως αποστολή την «αμυντική ανάλυση». Η δομή των ερευνητικών αντικειμένων που αναφέρθηκε δεν είναι, φυσικά, απόλυτη και μοναδική. Θα μπορούσαν να προστεθούν ή να αφαιρεθούν αντικείμενα ή ακόμη και να διαμορφωθούν διαφορετικά οι παραπάνω επτά τομείς.
Είναι, βεβαίως, προφανές ότι το ΙΑΑ δεν έχει τη στιγμή αυτή τη δυνατότητα να αναπτύξει ερευνητική δραστηριότητα στους περισσότερους από τους προαναφερθέντες τομείς αμυντικής ανάλυσης, εξαιτίας της κατεύθυνσης που είχε όλα τα χρόνια που πέρασαν από την ίδρυσή του. Αυτό, φυσικά, είχε ως συνέπεια να μη διαθέτει την ανάλογη δομή και το ανάλογο ερευνητικό προσωπικό. Ωστόσο, θα πρέπει να τεθούν οι στόχοι και οι αντικειμενικοί σκοποί που θα το καταστήσουν, σε βάθος χρόνου, ικανό να επιτελεί την αποστολή που επιβάλλει η ονομασία του και ο λόγος για τον οποίο συνεστήθη και υφίσταται.
Η πρόταση, κατά συνέπεια, είναι: (α) να προχωρήσει η οργάνωση των τομέων αμυντικής ανάλυσης που προτάθηκαν ανωτέρω, (β) να επιδιωχθεί μακροπροθέσμως η διασύνδεση με ΑΕΙ, (γ) να επιδιωχθεί η συμμετοχή εκπροσώπων του ΙΑΑ, ως παρατηρητών, στα πάνελς ή υπο-ομάδες του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας, (δ) να επιδιωχθεί η διασύνδεση του ΙΑΑ με αντίστοιχα ινστιτούτα χωρών του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, (ε) να αναπτυχθεί στενή σχέση συνεργασίας με τη ΣΕΘΑ και με τις λοιπές ανώτατες σχολές των ΕΔ (στ) ειδικώς σε ότι αφορά τη ΣΕΘΑ, να επιδιωχθεί εν καιρώ, η υπαγωγή του (ΣΕΘΑ-ΙΑΑ) σε ενιαίο φορέα, όπως ανωτέρω διατυπώθηκε.
ΠΗΓΗ