Του Βασίλη Τσιάμη
Στη φωτογραφία: Η συμμετοχή στην ΕΠΚ και η φωτογραφία (από αριστερά προς τα δεξιά) του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ, του Αρμένιου πρωθυπουργού Νικολ Πασινιάν, του Γάλλου προέδρου Εμμανουέλ Μακρόν και του προέδρου του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ ήταν ένα σημαντικό διπλωματικό βήμα στην προσπάθεια να σφυρηλατηθεί μια διαρκής ειρήνη στον απόηχο των μαχών που είχαν προηγηθεί, αφήνοντας πίσω τους περισσότερους από 200 νεκρούς μεταξύ των δύο χωρών.
«Αυτός ο νέος ευρωπαϊκός οργανισμός θα επιτρέψει στα δημοκρατικά ευρωπαϊκά έθνη, που προσυπογράφουν τις κοινές βασικές αξίες μας, να βρουν ένα νέο χώρο για πολιτική συνεργασία και συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας, συνεργασία στον ενεργειακό τομέα, στις μεταφορές, τις επενδύσεις, τις υποδομές, την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων και ειδικότερα τα νιάτα μας».
Αυτά ήταν τα λόγια του Εμμανουέλ Μακρόν σε ομιλία του στις 9 Μαΐου 2022 στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Στρασβούργο, παρουσιάζοντας την ιδέα της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας (EPC-ΕΠΚ). Αρχικά, η πρωτοβουλία αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό. Πωλήθηκε είτε ως «αίθουσα αναμονής» για τις χώρες που δυνητικά στο μέλλον θα μπορούσαν να λάβουν τον χαρακτηρισμό ως της υπό ένταξη χώρας στην Ε.Ε (αυτή είναι η αισιόδοξη ερμηνεία), είτε ως «βραβείο παρηγοριάς» για χώρες , όπως στα Βαλκάνια ή στο Νότιο Καύκασο των οποίων οι πιθανότητες να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μηδενικές.
Οι αντιδράσεις ήταν ποικίλες. Το Βερολίνο αντέδρασε νευρικά, διότι δεν ζητήθηκε η γνώμη του, πριν από την ανακοίνωση, το Λονδίνο και η Άγκυρα αντέδρασαν με επιφύλαξη, οι δε Ανατολικοευρωπαίοι επέκριναν την ιδέα, θεωρώντας την ως υπονόμευση για την απόσπαση της προσοχής από τις διαδικασίες ένταξης. Αλλά, τελικά, οι ηγέτες 44 χωρών συγκεντρώθηκαν στην Πράγα, στις 6 Οκτωβρίου, για να εγκαινιάσουν αυτή τη νέα Κοινότητα. Ο πρωταρχικός στόχος της ΕΠΚ είναι να ενθαρρύνει τον πολιτικό διάλογο και τη συνεργασία για την αντιμετώπιση θεμάτων κοινού ενδιαφέροντος και, δεύτερον, να ενισχύσει την ασφάλεια, τη σταθερότητα και την ευημερία της ευρωπαϊκής ηπείρου. Με την ευρωπαϊκή ήπειρο να περνά τις πιο σκοτεινές στιγμές της εδώ και πολύ καιρό, η συνάντηση απετέλεσε σθεναρή αντίσταση στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Η εισβολή κυριάρχησε στη συγκέντρωση με τα δύο κύρια ζητήματα να περιστρέφονται γύρω από την ειρήνη και την ασφάλεια και την ανησυχητική ενεργειακή κρίση.
Η κύρια προστιθέμενη αξία της ΕΠΚ έγκειται στη μορφή της και στα στρατηγικά μηνύματα που στέλνει. Ιδιαίτερα αξιόλογοι ήταν και οι απόντες. Πρώτον, ο αποκλεισμός της Ρωσίας και της Λευκορωσίας καταδεικνύει την απομόνωσή τους και δείχνει την ευρωπαϊκή ενότητα ενάντια στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Δεύτερον, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν συμμετέχουν, κάτι που δεν είναι καθόλου ασήμαντο. Αντίθετα, η ΕΠΚ υπογραμμίζει την προσπάθεια των Ευρωπαίων να αναλάβουν αυξημένη ευθύνη για τη διαχείριση των δικών τους υποθέσεων. Δεύτερον, η ΕΠΚ παρέχει έναν χώρο για τα θεσμικά όργανα και τα μέλη της Ε.Ε. να συζητούν θέματα ασφάλειας και οικονομίας με τους ευρωπαίους γείτονες, συμπεριλαμβανομένων μεγάλων στρατιωτικών δυνάμεων, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Τουρκία, και σημαντικών προμηθευτών ενέργειας, όπως η Νορβηγία ή το Αζερμπαϊτζάν. Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι η ΕΠΚ αντιγράφει άλλες μορφές, αλλά αυτό είναι αμφισβητήσιμο, αφού ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) συγκαταλέγει τη Ρωσία στα μέλη του. Η ΕΠΚ δεν έχει σκοπό να αμφισβητήσει τους ρόλους του ΝΑΤΟ ή ακόμη και της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά την ασφάλεια και την άμυνα.
Η πρόσκληση της Τουρκίας στην ΕΠΚ πυροδότησε σημαντικές συζητήσεις, με δεδομένη τη συμπεριφορά της στο Αιγαίο, τη Μεσόγειο και την Κύπρο, αν και, τελικά, ο πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης έφτασε στο σημείο να ανταλλάξει θερμότατη χειραψία με τον Τούρκο πρόεδρο Ρ.Τ. Ερντογάν.
Οι συζητήσεις διαμόρφωσαν τη μορφή της ΕΠΚ
Το σχήμα πυροδότησε σημαντικές συζητήσεις, με κυριότερη την παρουσία της Τουρκίας. Η Τουρκία είναι μέλος του ΝΑΤΟ και υποψήφια για την Ε.Ε., αλλά έχει μακροχρόνιες διαφωνίες με την Ελλάδα, με εντάσεις σε έξαρση στο Αιγαίο, και, επιπλέον, με την Κύπρο. Γενικότερα, η Τουρκία υπήρξε ένας δύσκολος εταίρος για την Ευρωπαϊκή Ένωση τα τελευταία χρόνια σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων και έχει προκαλέσει ανησυχία στο ΝΑΤΟ, εμποδίζοντας τις προσπάθειες της Σουηδίας και της Φινλανδίας να ενταχθούν στη Συμμαχία.
Επιπλέον, η παρουσία των χωρών του Νοτίου Καυκάσου έθεσε ορισμένα ερωτήματα σχετικά με το αν ανήκουν στον πυρήνα της «ευρωπαϊκής οικογένειας». Το ερώτημα ήταν ευκολότερο να απαντηθεί σχετικά με τη Γεωργία, έναν στενό εταίρο του ΝΑΤΟ και μια χώρα της Μαύρης Θάλασσας που απειλείται άμεσα από τη Ρωσία. Ήταν πιο δύσκολο όσον αφορά την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν, ειδικά σε μια περίοδο ανανεωμένης στρατιωτικής σύγκρουσης μεταξύ των δύο κρατών. Καθορίστηκε ότι η ΕΠΚ θα μπορούσε να ληφθεί σοβαρά υπόψη ως χώρος για την αντιμετώπιση των ευρωπαϊκών ζητημάτων ασφάλειας μόνο εάν προσκληθούν αυτές οι χώρες στο φόρουμ.
Τελευταία, τη σύνοδο κορυφής ανέλαβε η «realpolitik» για τις ευρωπαϊκές αξίες. Η ΕΠΚ, σίγουρα, δεν ήταν μια συγκέντρωση μόνον δημοκρατικών εθνών. Δεν είναι μυστικό ότι η γαλλική επιμονή στη συζήτηση για τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου συγκρούονταν με την παρουσία του Αζερμπαϊτζάν και της Τουρκίας. Έτσι, αυτό υποτιμά κάπως το μήνυμα προς τη Ρωσία, εγείροντας ερωτήματα σχετικά με τη βιωσιμότητα της άσκησης εάν η λύση είναι να καταπατηθούν οι αρχές της Ε.Ε..
Οι συζητήσεις διαμόρφωσαν τη μορφή της ΕΠΚ
Το σχήμα πυροδότησε σημαντικές συζητήσεις, με κυριότερη την παρουσία της Τουρκίας. Η Τουρκία είναι μέλος του ΝΑΤΟ και υποψήφια για την Ε.Ε., αλλά έχει μακροχρόνιες διαφωνίες με την Ελλάδα, με εντάσεις σε έξαρση στο Αιγαίο, και, επιπλέον, με την Κύπρο. Γενικότερα, η Τουρκία υπήρξε ένας δύσκολος εταίρος για την Ευρωπαϊκή Ένωση τα τελευταία χρόνια σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων και έχει προκαλέσει ανησυχία στο ΝΑΤΟ, εμποδίζοντας τις προσπάθειες της Σουηδίας και της Φινλανδίας να ενταχθούν στη Συμμαχία.
Επιπλέον, η παρουσία των χωρών του Νοτίου Καυκάσου έθεσε ορισμένα ερωτήματα σχετικά με το αν ανήκουν στον πυρήνα της «ευρωπαϊκής οικογένειας». Το ερώτημα ήταν ευκολότερο να απαντηθεί σχετικά με τη Γεωργία, έναν στενό εταίρο του ΝΑΤΟ και μια χώρα της Μαύρης Θάλασσας που απειλείται άμεσα από τη Ρωσία. Ήταν πιο δύσκολο όσον αφορά την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν, ειδικά σε μια περίοδο ανανεωμένης στρατιωτικής σύγκρουσης μεταξύ των δύο κρατών. Καθορίστηκε ότι η ΕΠΚ θα μπορούσε να ληφθεί σοβαρά υπόψη ως χώρος για την αντιμετώπιση των ευρωπαϊκών ζητημάτων ασφάλειας μόνο εάν προσκληθούν αυτές οι χώρες στο φόρουμ.
Τελευταία, τη σύνοδο κορυφής ανέλαβε η «realpolitik» για τις ευρωπαϊκές αξίες. Η ΕΠΚ, σίγουρα, δεν ήταν μια συγκέντρωση μόνον δημοκρατικών εθνών. Δεν είναι μυστικό ότι η γαλλική επιμονή στη συζήτηση για τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου συγκρούονταν με την παρουσία του Αζερμπαϊτζάν και της Τουρκίας. Έτσι, αυτό υποτιμά κάπως το μήνυμα προς τη Ρωσία, εγείροντας ερωτήματα σχετικά με τη βιωσιμότητα της άσκησης εάν η λύση είναι να καταπατηθούν οι αρχές της Ε.Ε..
Σημαντικό στοιχείο ήταν η απουσία των ΗΠΑ από την ΕΠΚ (ενώ θα μπορούσε, για παράδειγμα, να μετάσχει ως παρατηρητής ο υπουργός Εξωτερικών Αντ. Μπλίνκεν), καθώς καμία παραγωγική συζήτηση για τη συλλογική ασφάλεια, στην Ευρώπη, δεν μπορεί να γίνει χωρίς την αμερικανική και τη ΝΑΤΟϊκή συμμετοχή.
Σύνοδος για την ασφάλεια
Η σύνοδος κορυφής απείχε πολύ από ένα φόρουμ ασφαλείας σε ολόκληρη την ήπειρο. Παρά το ότι πυροδοτήθηκε από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και την πολιτική παρόρμηση να επιδειχθεί κοινή αποφασιστικότητα κατά της Μόσχας, το νόημα της συνόδου κορυφής, όσον αφορά τη συλλογική ασφάλεια, ήταν περιορισμένο για δύο βασικούς λόγους. Από τη μια πλευρά, ορισμένες συμμετέχουσες χώρες (Αζερμπαϊτζάν, Ουγγαρία, Σερβία, Τουρκία) επιθυμούν να διατηρήσουν τις στενές σχέσεις τους με τη Μόσχα. Από την άλλη πλευρά, καμία παραγωγική συζήτηση για τη συλλογική ασφάλεια δεν μπορεί να γίνει απουσία των Ηνωμένων Πολιτειών και του ΝΑΤΟ. Ας αφήσουμε το προφανές γεγονός ότι η επανέναρξη μιας συζήτησης για την ασφάλεια με τη Ρωσία είναι αδιανόητη υπό τις παρούσες συνθήκες. Αυτή η άσκηση θα πρέπει να περιμένει διαφορετικές ημερομηνίες.
Τα επιτεύγματα της συνόδου κορυφής
Πάντως, η πρώτη συνεδρίαση της ΕΠΚ είχε μια σειρά από αξιοσημείωτα διπλωματικά επιτεύγματα και επέδειξε τεράστια συμβολική αξία.
Πρώτον, διευκόλυνε μια σημαντική πρόοδο μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν. Η φωτογραφία του Γάλλου προέδρου Εμμανουέλ Μακρόν, του προέδρου του Συμβουλίου της Ε.Ε. Σαρλ Μισέλ, του προέδρου του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ και του Αρμένιου πρωθυπουργού Νικολ Πασινιάν ήταν ένα σημαντικό διπλωματικό βήμα στην προσπάθεια να σφυρηλατηθεί μια διαρκής ειρήνη στον απόηχο των μαχών που είχαν προηγηθεί, αφήνοντας πίσω τους περισσότερους από 200 νεκρούς μεταξύ των δύο χωρών. Μετά τη σύνοδο της ΕΠΚ, η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν συμφώνησαν σε μια ειρηνευτική αποστολή της Ε.Ε. και να αποκλιμακώσουν τις εντάσεις, με στόχο να «οικοδομήσουν εμπιστοσύνη» και «να συμβάλουν στην επιτροπή συνόρων». Αυτό μπορεί να συνέβη χωρίς το EPC, αλλά χωρίς τη σύνοδο κορυφής, η οποία δημιούργησε ένα ισχυρό κίνητρο και για τις δύο χώρες να συμμετάσχουν, πιθανότατα δεν θα είχε συμβεί σύντομα.
Δεύτερον, η σύνοδος κορυφής θα μπορούσε να προκαλέσει μια ύφεση των εντάσεων μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γαλλίας, καθώς ένα άλλο σημαντικό αποτέλεσμα της ΕΠΚ ήταν η αλλαγή γνώμης της τότε νεοεκλεγείσας (και ήδη παρελθούσας) πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου, Λιζ Τρας, σχετικά με την άποψή της για τη Γαλλία και τον πρόεδρο Μακρόν. Τελικά, οι δύο χώρες συμφώνησαν, επίσης, να αναβιώσουν τη Σύνοδο Κορυφής Ηνωμένου Βασιλείου-Γαλλίας το 2023, πέντε χρόνια μετά την τελευταία, για να σφυρηλατήσουν μια «ανανεωμένη διμερή ατζέντα». Μόνο ο χρόνος θα δείξει εάν αυτό έχει ως αποτέλεσμα ένα νέο κεφάλαιο στις σχέσεις των δύο χωρών.
Η σύνοδος κορυφής απείχε πολύ από ένα φόρουμ ασφαλείας σε ολόκληρη την ήπειρο. Παρά το ότι πυροδοτήθηκε από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και την πολιτική παρόρμηση να επιδειχθεί κοινή αποφασιστικότητα κατά της Μόσχας, το νόημα της συνόδου κορυφής, όσον αφορά τη συλλογική ασφάλεια, ήταν περιορισμένο για δύο βασικούς λόγους. Από τη μια πλευρά, ορισμένες συμμετέχουσες χώρες (Αζερμπαϊτζάν, Ουγγαρία, Σερβία, Τουρκία) επιθυμούν να διατηρήσουν τις στενές σχέσεις τους με τη Μόσχα. Από την άλλη πλευρά, καμία παραγωγική συζήτηση για τη συλλογική ασφάλεια δεν μπορεί να γίνει απουσία των Ηνωμένων Πολιτειών και του ΝΑΤΟ. Ας αφήσουμε το προφανές γεγονός ότι η επανέναρξη μιας συζήτησης για την ασφάλεια με τη Ρωσία είναι αδιανόητη υπό τις παρούσες συνθήκες. Αυτή η άσκηση θα πρέπει να περιμένει διαφορετικές ημερομηνίες.
Τα επιτεύγματα της συνόδου κορυφής
Πάντως, η πρώτη συνεδρίαση της ΕΠΚ είχε μια σειρά από αξιοσημείωτα διπλωματικά επιτεύγματα και επέδειξε τεράστια συμβολική αξία.
Πρώτον, διευκόλυνε μια σημαντική πρόοδο μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν. Η φωτογραφία του Γάλλου προέδρου Εμμανουέλ Μακρόν, του προέδρου του Συμβουλίου της Ε.Ε. Σαρλ Μισέλ, του προέδρου του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ και του Αρμένιου πρωθυπουργού Νικολ Πασινιάν ήταν ένα σημαντικό διπλωματικό βήμα στην προσπάθεια να σφυρηλατηθεί μια διαρκής ειρήνη στον απόηχο των μαχών που είχαν προηγηθεί, αφήνοντας πίσω τους περισσότερους από 200 νεκρούς μεταξύ των δύο χωρών. Μετά τη σύνοδο της ΕΠΚ, η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν συμφώνησαν σε μια ειρηνευτική αποστολή της Ε.Ε. και να αποκλιμακώσουν τις εντάσεις, με στόχο να «οικοδομήσουν εμπιστοσύνη» και «να συμβάλουν στην επιτροπή συνόρων». Αυτό μπορεί να συνέβη χωρίς το EPC, αλλά χωρίς τη σύνοδο κορυφής, η οποία δημιούργησε ένα ισχυρό κίνητρο και για τις δύο χώρες να συμμετάσχουν, πιθανότατα δεν θα είχε συμβεί σύντομα.
Δεύτερον, η σύνοδος κορυφής θα μπορούσε να προκαλέσει μια ύφεση των εντάσεων μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γαλλίας, καθώς ένα άλλο σημαντικό αποτέλεσμα της ΕΠΚ ήταν η αλλαγή γνώμης της τότε νεοεκλεγείσας (και ήδη παρελθούσας) πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου, Λιζ Τρας, σχετικά με την άποψή της για τη Γαλλία και τον πρόεδρο Μακρόν. Τελικά, οι δύο χώρες συμφώνησαν, επίσης, να αναβιώσουν τη Σύνοδο Κορυφής Ηνωμένου Βασιλείου-Γαλλίας το 2023, πέντε χρόνια μετά την τελευταία, για να σφυρηλατήσουν μια «ανανεωμένη διμερή ατζέντα». Μόνο ο χρόνος θα δείξει εάν αυτό έχει ως αποτέλεσμα ένα νέο κεφάλαιο στις σχέσεις των δύο χωρών.
Η «οικογενειακή φωτογραφία» των ηγετών, στην ΕΠΚ, μιλά από μόνη της. Η ευρωπαϊκή ήπειρος στέκεται ενωμένη στον απόηχο της εισβολής του κ. Βλ. Πούτιν αν και την ίδια ώρα δεχόταν δύο άλλους αυταρχικούς ηγέτες: τους κ.κ. Ρ.Τ. Ερντογάν και Ιλ. Αλίεφ
Έτσι, η ΕΠΚ έδειξε ότι ο διάλογος μπορεί να διευκολυνθεί και να επιτευχθεί παρά τις διαφορές μεταξύ των χωρών. Ενώ το έκανε χωρίς να βασίζεται αποκλειστικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως πλαίσιο συνομιλίας, η σύνοδος κορυφής κατέδειξε, επίσης, την κεντρική θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις ευρωπαϊκές υποθέσεις και στα μη μέλη της Ε.Ε.
Η ΕΠΚ βρίσκεται στην πειραματική της φάση, αλλά έχει ήδη αποδείξει επιτυχία στα μάτια της διπλωματικής κοινότητας μέσω της σαφούς παρουσίας της ενότητας. Οι ηγέτες αποχώρησαν από τη σύνοδο κορυφής νιώθοντας πιο δυνατοί στη συλλογική τους αποφασιστικότητα να αντισταθούν στην επιθετικότητα του Πούτιν. Με φόντο τον πόλεμο της Μόσχας στην Ουκρανία, ολόκληρη η ευρωπαϊκή ήπειρος -εκτός από τη Λευκορωσία και τη Ρωσία- μπόρεσε να επανενωθεί σε μια τοποθεσία. Ο αποκλεισμός των δύο χωρών καταδεικνύει την απομόνωση που αντιμετωπίζουν ως αποτέλεσμα του πολέμου. Η «οικογενειακή φωτογραφία» των ηγετών μιλά από μόνη της: η ευρωπαϊκή ήπειρος στέκεται ενωμένη στον απόηχο της εισβολής του Πούτιν.
Έτσι, η ΕΠΚ έδειξε ότι ο διάλογος μπορεί να διευκολυνθεί και να επιτευχθεί παρά τις διαφορές μεταξύ των χωρών. Ενώ το έκανε χωρίς να βασίζεται αποκλειστικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως πλαίσιο συνομιλίας, η σύνοδος κορυφής κατέδειξε, επίσης, την κεντρική θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις ευρωπαϊκές υποθέσεις και στα μη μέλη της Ε.Ε.
Η ΕΠΚ βρίσκεται στην πειραματική της φάση, αλλά έχει ήδη αποδείξει επιτυχία στα μάτια της διπλωματικής κοινότητας μέσω της σαφούς παρουσίας της ενότητας. Οι ηγέτες αποχώρησαν από τη σύνοδο κορυφής νιώθοντας πιο δυνατοί στη συλλογική τους αποφασιστικότητα να αντισταθούν στην επιθετικότητα του Πούτιν. Με φόντο τον πόλεμο της Μόσχας στην Ουκρανία, ολόκληρη η ευρωπαϊκή ήπειρος -εκτός από τη Λευκορωσία και τη Ρωσία- μπόρεσε να επανενωθεί σε μια τοποθεσία. Ο αποκλεισμός των δύο χωρών καταδεικνύει την απομόνωση που αντιμετωπίζουν ως αποτέλεσμα του πολέμου. Η «οικογενειακή φωτογραφία» των ηγετών μιλά από μόνη της: η ευρωπαϊκή ήπειρος στέκεται ενωμένη στον απόηχο της εισβολής του Πούτιν.
Δημοσίευση σχολίου