Νικόλαος Παπαναστασόπουλος*
Ζούμε σε μια αδιαμφισβήτητα εκπληκτική εποχή, ως προς τη δυναμική της διεθνούς πολιτικής. Κατά κύριο λόγο, οι τελευταίες εξελίξεις, αναφορικά με την απόσυρση των ΗΠΑ από τη συμφωνία για τα πυρηνικά με το Ιράν, επιβεβαιώνουν τις διαπιστώσεις και τα χαρακτηριστικά που διέπουν τη μετανεοτερική μας εποχή και αφορούν την αποδόμηση του όποιου «ορθολογισμού». Και το παράδειγμα του μεταμοντέρνου και αντί-Ομπάμα Τραμπ, μάλλον εντάσσεται σε αυτή τη νέα οντολογία. Άλλωστε προκλητικά δεν πρέπει να ξεχνούμε και τη φράση του Αλέξη Τσίπρα «ότι ο τρόπος του Τραμπ μπορεί να φαίνεται διαβολικός, αλλά είναι για καλό». Παρά τα όσα λέγονται, ο Τραμπ διαθέτει και στρατηγική και στρατηγικό δόγμα, αρκεί βέβαια να αποκρυπτογραφήσει κάποιος τον «λειτουργικό του κώδικα»και την εν γένει θεώρηση των ΗΠΑ για την Ευρασία και το Ιράν. Και αυτό που μπορούμε να πούμε είναι ότι οι ΗΠΑ, υπό την προεδρία Τραμπ, δημιουργούν ένα αποτρεπτικό πλέγμα, έναν ιστό αράχνης για το δυνητικό τους θύμα. Αυτός δε ο ιστός έχει να κάνει με τη δυναμική της οικονομικής, κυρίως, πίεσης, της απειλής για χειρουργικά χτυπήματα και της όσο δυνατόν αποφυγής της άμεσης στρατιωτικής βίας. Με άλλα λόγια, υπό την προεδρία Τραμπ, έχουμε τη «διαλεκτική ισχύ», σύμφωνα με την οποία έχουμε την αποθέωση της σκληρής ισχύος, με το ένδυμα πια της οικονομίας (και όχι της στυγνής βίας) να αποτελεί το νόμισμα ή την πεμπτουσία της υψηλής στρατηγικής.
Τι επιδιώκει λοιπόν ο Αμερικανός πρόεδρος με την κίνηση αυτή που η βαρύτητα της έρχεται ως απότοκο των γεγονότων στην Κορεατική χερσόνησο; Σημειώνεται πάντως ότι η επιτυχία της αμερικανικής πολιτικής στο Κορεατικό ζήτημα δεν θα πρέπει να μετατραπεί σε καμία περίπτωση σε Αμερικανική αλαζονεία. Και τούτο διότι το Ιράν σε καμιά περίπτωση δεν είναι Βόρειος Κορέα, ούτε σε επίπεδο ηγεσίας, κράτους και εν γένει πολιτικής ανθρωπολογίας. Ο ιρανικός λαός έχει μια μακραίωνη παράδοση, ιστορία και πολιτισμό (σύζευξης του περσικού-ζωροαστρικού παρελθόντος και του Ισλάμ), υπήρξε θύμα γεωπολιτικών σχεδιασμών, ξεσηκώθηκε για την απελευθέρωσή του από ένα δικτατορικό καθεστώς και κυρίως, παρά το θεοκρατικό του κέλυφος, δεν είναι απομονωμένος από τον υπόλοιπο κόσμο. Διατηρεί δε δεσμούς και (ισχυρές) συμμαχίες με τη Ρωσία και την Κίνα.Ωστόσο το πρόβλημα είναι ότι το Ιράν έχει επιλέξει ως μέσο της πολιτικής της στην Ευρασία την υπόθαλψη της τρομοκρατικής δράσης πολλών οργανώσεων που τρέφουν αντιδυτικό μένος. Και αυτό συνιστά το κρίσιμο διακύβευμα: από τη μια δηλαδή διαγιγνώσκουμε τα (κυνικά) συμφέροντα της Δύσης που έχουν να κάνουν με την Ευρασία και από την άλλη τις απαντήσεις του Ιράν απέναντι σε αυτά τα σχέδια.
Ο έλεγχος της Ευρασίας είναι λοιπόν η «πίτα» για την οποία αγωνίζονται και ανταγωνίζονται όλοι οι διεθνείς δρώντες. Σ’ αυτή την κατεύθυνση, οι ΗΠΑ επιχειρούν, κατεξοχήν, να ανακόψουν την κινεζική εξάπλωση και αποψιλώνουν το έδαφος γύρω-γύρω από τα όποια «αγκάθια» που συνιστούν συμμάχους της Κίνας. Ως εκ τούτου, βήμα-βήμα αντιτίθενται στη σύμπηξη ενός άξονα ιρανικής επιρροής (σιιτικού περιεχομένου στη Συρία, στον Λίβανο και στο Ιράκ) που επιχειρεί να περικυκλώσει «μέσω «αντιπροσώπων» (proxies) το Ισραήλ.
Στη στρατηγική θεώρηση των ΗΠΑ, το Ιράν συνιστά, ανέκαθεν, μετά την Ιρανική επανάσταση, έναν ταραξία, έναν αναθεωρητικό δρώντα στην περιοχή. Προς τούτο, αρκετοί υποστηρίζουν ότι οι Αμερικανοί πιέζουν για μια μετανεοτερικού τύπου ανατροπή του ιρανικού καθεστώτος εκ των έσω. Αυτή η πίεση των ΗΠΑ είναι σαφές ότι βλέπει τη μεγάλη εικόνα που συνιστά το Παλαιστινιακό. Η αποδυνάμωση, σύμφωνα με την οπτική των ΗΠΑ, του Ιράν θα συμπαρασύρει το αντίστοιχο μέτωπο που τείνει να περικυκλώσει το Ισραήλ, με αποτέλεσμα την προλείανση του εδάφους για επίλυση του Παλαιστινιακού. Αναφανδόν, η προστασία του Ισραήλ (και η στοργή για τη Σαουδική Αραβία) γίνεται αυτοσκοπός, αυταξία για την αμερικανική εξωτερική πολιτική και στρατηγική (μετά και τις πρόσφατες αποκαλύψεις για την κατάσταση του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος στις οποίες προέβη το Ισραήλ). Συν τοις άλλοις, η απόφαση του Τραμπ ενέχει διττής ερμηνείας για τη στρατηγική ικανότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις διατλαντικές σχέσεις. Από τη μια, δείχνει την αδυναμία της Ένωσης, ως προς τη διάσταση της σκληρής ισχύος και τη δύναμή της ως προς το σκέλος της ήπιας ισχύος (βλ. τις οικονομικές συναλλαγές με το Ιράν), από την άλλη όμως, ίσως συνιστά ένα στρατήγημα, ένθεν και ένθεν, προκειμένου να αναγκαστεί η Ένωση να γίνει χρήσιμος διάδικος και όχι αμέτοχος επιτήδειος στο ζήτημα του Ιράν. Το δόγμα άλλωστε Τραμπ, με την εστίαση στο ‘Americafirst’, που με μικρό κόστος (και τη χρησιμοποίηση χρήσιμων επιτήδειων) επιδιώκει μεγάλα εξωτερικά οφέλη, μάλλον συνηγορεί υπέρ του δεύτερου πρίσματος ανάγνωσης.
Ωστόσο, οι ανταπαντήσεις του Ιράν, μάλλον θα ενδυναμώσουν τον γεωπολιτικό τριγωνικό εναγκαλισμό Κίνας, Ρωσίας και Ιράν (και την ιρανική επιθετικότητα απέναντι στις ΗΠΑ, λόγου χάρη, μέσω κυβερνοπολέμων). Αυτή είναι η προφανής επιλογή στην οποία μάλλον θα κινηθεί το Ιράν, αν και υπάρχουν οι μετρημένες και μετριοπαθείς δηλώσεις του Ιρανού προέδρου για συνέχιση των διαπραγματεύσεων με τα υπόλοιπα μέρη της πολυμερούς συμφωνίας για τα πυρηνικά. Αλλά για τους πιο βαθιά ή πονηρά σκεπτόμενους οι μετρημένες ή σκληροπυρηνικές φωνές, εντός του ιρανικού καθεστώτος, αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος: της εθνικής ασφάλειας του Ιράν.
Επομένως η απάντηση από πλευράς Ιράν εδράζεται στις επιλογές της ηγεσίας και του προσανατολισμού του είτε στη Δύση (μέσα από τη συνέχιση των συζητήσεων με τις ΗΠΑ) είτε στην Ανατολή. Αναλύοντας ακριβώς το υπόβαθρο της στρατηγικής του Ιράν, βλέπουμε το δίλημμα ασφαλείας που βιώνει (με τους περιφερειακούς και θρησκευτικούς του αντιπάλους). Πάντως, ενδεικτικό του στρατηγικού του διαφορισμού του Ιράν (με άλλα λόγια του δυισμού της ταυτότητας του μεταξύ παρελθόντος και Ισλάμ), παρά τη θεοκρατία του και τη ρητορική των σκληροπυρηνικών τάσεων, το ιρανικό καθεστώς είχε εμπορικές (πετρελαϊκές) σχέσεις με τις ΗΠΑ και την Ευρώπη (χαρακτηριστικά, ύστερα από την πολυμερή συμφωνία για τα πυρηνικά ανέπτυξε έναν πολύ μεγάλο αριθμό συναλλαγών. Σε αυτό το σκέλος άλλωστε επενδύουν στρατηγικά οι ΗΠΑ). Από την άλλη, κυρίως στρατηγικά και όχι θρησκευτικά (στη μετανεοτερικότητα περισσότερο από ποτέ η θρησκεία εργαλειοποιείται για στρατηγικούς σκοπούς), έχει συμπήξει, όπως είπαμε, ένα σιιτικό τόξο, μέχρι τη Μεσόγειο (αλλά και μέσα από την υποστήριξη των κρατικών εξουσιών, εκτός από τη Συρία, στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ).
Η πλάστιγγα στο αν αυτή η στρατηγική του Ιράν ή των άλλων Ευρασιατικών παικτών γέρνει προς την πλευρά της αποτροπής ή της επιθετικότητας έναντι του αντιπάλου θα φανεί στην επόμενη περίοδο. Όπως και να χει, η αναζήτηση μιας περισσότερο ή λιγότερο ηγεμονικής (μετά-μονοπολικής) αρχιτεκτονικής ασφάλειας (στη βάση της αμοιβαίας αποκόμισης κερδών), συνιστά το «αυγό του φιδιού» για τις σχέσεις και τις ενέργειες όλων των δρώντων στην Ευρασιατική σκακιέρα: «οψόμεθα ες Ευρασίαν».
*Αναλυτής Διεθνούς Πολιτικής και Διαχείρισης Κρίσεων
πηγή
Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου.
Δημοσίευση σχολίου