Η Ευρώπη στο μεταίχμιο των αξιών της

Αυτό που καλείται ως «δυτικός κόσμος», «δυτικός πολιτισμός», η απλούστερα «Δύση» είναι συγκεντρωτικά ένα ασαφές σύνολο. Η ομαδοποίηση αυτή κατά το μεγάλο μέρος των ιστορικών και κοινωνιολόγων που δέχονται την συγκεκριμένη ερμηνεία του δυτικού φαινομένου, βασίζεται στον κλασσικό αρχαιοελληνικό πολιτισμό, στο ρωμαϊκό δίκαιο, στην χριστιανική παράδοση, και στην Βιομηχανική Επανάσταση. Το ότι φυσικά η έννοια «Δύση» είναι κάτι το εντελώς αόριστο και αίολο, καθίσταται σαφές από μια απλή και επιφανειακή ιστορική και πολιτισμική παρατήρηση του δυτικού φαίνεσθαι. Οι τεράστιες όμως υποστατικές διαφορές που εμπεριέχονται στον «δυτικό πολιτισμό», δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να είναι απορριπτικές του αδιαμφισβήτητου γεγονότος ότι από γενέσεως της Ιστορίας έως και τον καταναλωτικό άνθρωπο των καιρών μας, η Δύση (έστω και συλλήβδην) είναι ταυτισμένη με τον πολιτισμό του Ανθρώπου. Οι αξίες του πολιτισμού δημιουργήματα της Ελληνικής Φυλής και εκπορευόμενες από το Ελληνικό Πνεύμα, αναγόμενες ιστορικά από τον πρωτοαιγεακό πολιτισμό, και συνεχίζοντας στον αρχαϊκό, στον κλασικό, στον αλεξανδρινό, τον ελληνιστικό, και στην συνέχεια στον ρωμαϊκό και βυζαντινό, εισήχθησαν στην κεντρική και δυτική Ευρώπη με την Αναγέννηση. Αυτή είναι και η απαρχή του λεγόμενου «δυτικού πολιτισμού», μιας πολιτισμικής, θρησκευτικής και κοινωνικής πραγματικότητας η οποία αντιγράφοντας την αρχαιοελληνική και βυζαντινή πολιτισμική παράδοση η οποία βασιζόταν στο τρίπτυχο Θεός- Άνθρωπος-Κόσμος, προσπάθησε να επαναπροσδιορίσει με ανθρωποκεντρικά και θεοκεντρικά κριτήρια την πορεία του Ανθρώπου μετά το σκότος του δυτικοευρωπαϊκού μεσαίωνα. Αυτή είναι η μια όψη του «δυτικού κόσμου».
Η δεύτερη είναι αυτή της οικονομικής ευημερίας και της οικονομοκρατίας. Η Βιομηχανική Επανάσταση μετατόπισε στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ (τις δυο συνιστώσες του δυτικού κόσμου) το κοινωνιολογικό βάρος από τον Άνθρωπο στο χρήμα. Η γένεση και η εξέλιξη του καπιταλιστικού κόσμου, γέννημα θρέμμα της Δύσης, επέφερε την περιθωριοποίηση της ηθικής του Ανθρώπου, και την αποθέωση της καπιταλιστικής ανηθικότητας. Για πρώτη φορά ο Άνθρωπος και ο Κόσμος (Φύση) θεωρούνται ως μηχανές. Αυτές οι δυο διαστάσεις του δυτικού παρελθόντος αν και μοιάζουν (και σε μεγάλο βαθμό είναι) αντίθετες, συνέβαλαν ωστόσο σ' ένα γεγονός αναμφισβήτητο. Η δυτικός Άνθρωπος, ο Λευκός Άνθρωπος, υπήρξε για όσο διάστημα γνωρίζουμε στην ανθρώπινη ιστορία, ο κυρίαρχος του Κόσμου. Είτε αυτό αναφέρεται στο Πνεύμα, είτε στην υλη, ο Ευρωπαίος, είτε στην Ευρώπη, είτε στις ΗΠΑ, είτε στις άλλες αποικίες που δημιούργησε, κατέκτησε τον Κόσμο, διέδωσε την κουλτούρα του, επέβαλε το κοινωνικό του status quo. Αυτό φυσικά είχε και αντίκρισμα στην οικονομική του ζωή. Η ανάπτυξη, η βιομηχανοποίηση, η χρηματική ρευστότητα, το βιοποριστικό επίπεδο, και γενικώς η οικονομική ζωή του Ευρωπαίου είναι φαινόμενο μοναδικό σε ολόκληρη την ιστορία του ανθρώπου. Φυλετική ανωτερότητα; κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνθήκες; πνεύμα εκμετάλλευσης; απλά ικανότητα; όλα αυτά μαζί; Λίγη σημασία έχει πλέον. Το γεγονός παραμένει γεγονός. Και αυτό γράφει ότι η Δύση είχε και έχει ταυτιστεί με το υψηλό βιοτικό επίπεδο, την υλική ευδαιμονία των λαών της.
Η απόκτηση αυτής της ευδαιμονίας ήρθε σε κάθετη ρήξη με τον πνευματικό βίο, τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, την χριστιανική παράδοση. Ο δυτικός άνθρωπος εξαγόρασε την υλική του αποχαύνωση, ξεπουλώντας την πνευματική του ταυτότητα. Η θρησκεία τέθηκε στο περιθώριο, οι πνευματικές αξίες, η Τέχνη, η φιλοσοφία, ο αθλητισμός, η εθνική παράδοση, οι κοινωνικές σχέσεις, υποταθήκαν στο χρήμα, και ερμηνεύτηκαν με όρους της αγοράς. Ο ευρωπαίος mensura omnium rerum homo, μετατράπηκε πλέον σε homo oeconomicus.
Οι εποχές όμως άλλαξαν. Το καπιταλιστικό τέρας, δημιούργημα της «δυτικής κουλτούρας» για χάρη του οποίου οι ανθρώπινες αξίες τέθηκαν στο περιθώριο, απελευθερώθηκε, και ανεξέλεγκτο κατασπαράζει τις σάρκες της Δύσης. Πλέον ο Ευρωπαίος αρχίζει να χάνει μετά τον πολιτισμό, και το βιοτικό του επίπεδο. Από κυρίαρχος μετατρέπεται σε μειονότητα, ή στην καλύτερη περίπτωση σε «ψηφίδα του πολυπολιτισμικού μωσαϊκού». Τα ασιατικά και αφρικανικά έθνη πλημυρίζουν καθημερινά την πατρίδα του, και τον θέτουν στο περιθώριο πολιτισμικό και οικονομικό. Υπερτερούν εκεί που αυτός μειονεκτεί. Είναι προσηλωμένοι στις εθνικές τους παραδόσεις, βασίζονται στην κοινωνική τους συνοχή, και διακατέχονται από βαθιά θρησκευτική πίστη. Το σημαντικότερο βεβαία είναι πως όλη αυτή η πλημμυρίδα, δεν δείχνει καμία διάθεση να τα θυσιάσει όλα αυτά προς χάριν της οικονομίας, του χρήματος, και της ποιότητας της ζωής. Αντίθετα επιδιώκουν όχι να προσαρμοστούν στην «δυτική κουλτούρα» αλλά να την ανατρέψουν.
Είναι προσηλωμένοι φανατικά στην εθνική και θρησκευτική τους παράδοση, όχι γιατί θέλουν να αποτελούν «ψηφίδα του πολυπολιτισμού», όχι για να διατηρήσουν την ιδιαιτερότητα τους, αλλά για να κυριαρχήσουν στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, και να τις μεταλλάξουν κατά το δικό τους αξιακό σύστημα. Η ιστορία επαναλαμβάνεται αυτή τη φορά αντίστροφα. Και αν ο Λευκός, παρότι αποικιοκράτης, έδωσε την ευκαιρία στα ασιατικά και αφρικανικά έθνη να εξελιχθούν, τους μετέδωσε τον πολιτισμό, την ηθική και τις αξίες του (αν και όλα αυτά όπως αναφέραμε είναι διφορούμενα), και εν τέλει τους απελευθέρωσε, οι σύγχρονοι αποικιοκράτες στην Ευρώπη δεν θα δείξουν ανάλογες ευαισθησίες.
Η εποχή της θεοκρατίας του χρήματος, της ευδαιμονικής αποθέωσης που γνώρισε η Δύση, είναι ολότελα παρελθόν. Αν στον Δυτικό Άνθρωπο έχει απομείνει κάποιο κίνητρο ζωής, εν μέσω του πολυφυλετικού ολέθρου, αυτό δεν είναι άλλο από τον συνειδησιακό επαναπατρισμό του στις εθνικές και θρησκευτικές του παραδόσεις, στον πολιτισμό του Ανθρώπου και την κοινωνική του συνοχή, σ' όλα αυτά δηλαδή που αποτελούν την ταυτότητα του, και τον διέκριναν ανά τους αιώνες. Οι βαθιές ελληνικές ρίζες μπορούν να θρέψουν ακόμη την Δύση. Αυτή τη φορά όμως όχι για να την δημιουργήσουν, αλλά για να εξασφαλίσουν την επιβίωση της.Ευάγγελος Χ. Χανιώτης

ΠΗΓΗ