Α. Εν είδει εισαγωγής
Για να αντιληφθούμε καλύτερα την σημερινή τουρκική πολιτική στα Βαλκάνια, πρέπει εξαρχής να την διαχωρίσουμε από αυτήν που ασκήθηκε πριν την τοποθέτηση του Α. Νταβούτογλου ως υπουργού Εξωτερικών της χώρας του, προ διετίας.
Στην προηγούμενη εκείνη εποχή η τουρκική πολιτική στα Βαλκάνια είχε – και δεν έπαψε να έχει – τα χαρακτηριστικά της κεμαλικής αντίληψης της εξωτερικής πολιτικής, δηλαδή αφενός την κατά το δυνατόν ισχυρή παρουσία του τουρκικού στρατού στις βαλκανικές χώρες ως τμήματος διεθνών επεμβάσεων (λ.χ. Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κοσ/διο) ή στρατιωτικής συνεργασίας (λ.χ. Αλβανία, ΠΓΔΜ) και αφετέρου την χρησιμοποίηση των εκεί μουσουλμανικών και ιδίως τουρκόγλωσσων πληθυσμών, με αντικείμενο την επιρροή στις τοπικές εξουσίες.
Στη νέα όμως εποχή, προστέθηκε στα ανωτέρω η πεποίθηση του νέου υπουργού – συνεπώς και η σχετική δράση – ότι οι δύο χώρες στα Βαλκάνια που χρήζουν της ιδιαίτερης τουρκικής προσοχής είναι η Αλβανία (με το Κοσ/διο) και η Βοσνία-Ερζεγοβίνη (βλ. το βιβλίο του Α. Νταβούτογλου «Το στρατηγικό βάθος»). Μια ματιά στο χάρτη της ευρύτερης περιοχής μας διαβεβαιώνει ότι το κράτος που συνορεύει με τις δύο αυτές χώρες και έως προ διετίας δεν είχε το απαραίτητο επίπεδο σχέσεων με την Άγκυρα ώστε να επιδιωχθεί ο σκοπός της ενίσχυσης των σχέσεών της με αυτές, είναι η Σερβία. Επιπλέον οι Σέρβοι είναι χριστιανικό και μάλιστα ορθόδοξο έθνος και το στοιχείο αυτό θα προσδώσει στην τουρκική πολιτική την απαραίτητη «ειρηνική» στο επίπεδο των πολιτισμών εικόνα.
Ένα ακόμη σημείο που ο αναγνώστης οφείλει να λάβει υπόψη του για το θέμα, είναι η επιμονή της Άγκυρας να εμφανίζεται ως «ήρεμη δύναμη» που διαμεσολαβεί ως αποφασιστικός παράγων μεταξύ αντιτιθέμενων πλευρών στις βαλκανικές χώρες, προκειμένου να διασφαλίζεται η ειρήνη.
Ας παρακολουθήσουμε τώρα την εξέλιξη των γεγονότων την τελευταία διετία εν σχέσει προς το θέμα μας και ας οδηγηθούμε έπειτα στα συμπεράσματα που επιβάλλονται, όπως και σε μία πρόταση προς «τους πρίγκηπες που μας κυβερνούν».
Β. Οι τουρκο-σερβικές σχέσεις στην τελευταία διετία
Στις αρχές του 2009 ο Τούρκος πρέσβης στο Βελιγράδι Αχμέτ Ουμάρ (οι Έλληνες δικαιούνται να αναρωτηθούν εάν υπάρχει οικογενειακή σχέση με τον ομώνυμο και απαίσιας διπλωματικής μνήμης Τούρκο συντ/ρχη και Γενικό Πρόξενο στην Κομοτηνή στα μέσα της δεκαετίας του 1960) δεν είχε την δυνατότητα να παρουσιάσει τα διαπιστευτήριά του επί τετράμηνο στον Σέρβο πρόεδρο. Ο τότε Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μπαμπατζάν τηλεφώνησε στον Σέρβο ομότιμό του Β. Γιέρεμιτς και ερώτησε εάν η άρνηση αυτή είχε κάποια ιδιαίτερη έννοια (αρνητική) και επομένως η Τουρκία θα έπρεπε να εξαγάγει τα απαραίτητα (αρνητικά) συμπεράσματα. Το ζήτημα τακτοποιήθηκε αμέσως, αλλά η ακόλουθη ονομασία του Α. Νταβουτόγλου ως υπουργού ανέτρεψε τα δεδομένα και ο πρέσβης Ουμάρ παρουσίασε στη σερβικη εξουσία τις εξής τουρκικές προτάσεις: α) την διαμεσολάβηση της Άγκυρας για το Κοσ/διο, παρόλη την προηγούμενη αναγνώριση εκ μέρους της της μονομερούς ανεξαρτησίας του τελευταίου (18.2.2008), προκειμένου υποτίθεται οι σχέσεις του Βελ/δίου με την Πρίστινα να αποκτήσουν «φιλική» φυσιογνωμία, ενώ παράλληλα η Τουρκία θα ασκούσε την επιρροή της στον Οργανισμό Ισλαμικών Κρατών (γ.γ. του ΟΙΚ ο Τούρκος καθηγητής Ιχσάνογλου) ώστε να μην υπάρξουν άλλες αναγνωρίσεις του Κοσ/δίου από ισλαμικά κράτη (όλα τούτα μολονότι η Τουρκία ήταν ο συντάκτης σχεδίου αποφάσεως του ΟΙΚ το 2008, για να λάβουν χώρα ομαδικές αναγνωρίσεις) και στα Τίρανα και στην Πρίστινα να μην επιμείνουν σ’ αυτό, β) η Τουρκία είναι έτοιμη να μεσολαβήσει στο Σαντζάκιο και να επηρρεάσει τον φιλότουρκο Μουσουλμάνο εκεί πολιτικό Σ. Ούγκλιανιν, που με τη σειρά του θα προσπαθούσε να επιβληθεί στον αυτονομιστή μουφτή του Σαντζακίου Μουάμερ Ζούκορλιτς (βλ. κατωτέρω), γ) η Τουρκία είναι έτοιμη να εξετάσει την διενέργεια επενδύσεων στην Σερβία, όπως π.χ. την δημιουργία μεγάλου σταθμού για τα τουρκικά φορτηγά αυτοκίνητα με αδασμολόγητα εμπορεύματα και ισλαμικό τέμενος, δ) επιπλέον, δηλώθηκε πως η τουρκική πολιτική έχει μόνον ειρηνικές διαθέσεις για την περιοχή και επιθυμεί την προώθηση της ευρωπαϊκής προοπτικής της Σερβίας (η Τουρκία βεβαίως δεν είναι μέλος της Ε.Ε., αλλά προσφέρει ανέξοδα αυτή την εξυπηρέτηση).
Το απίστευτο της όλης υποθέσεως είναι ότι ο Β. Γιέρεμιτς ασπάσθηκε τις τουρκικές προτάσεις και τις παρουσίασε στον ανεπαρκή γνώστη των διεθνών σχέσεων και θεμάτων ασφαλείας πρόεδρο Τάντιτς. Ασφαλώς την εποχή εκείνη η Σερβία ήταν περισσότερο επηρρεασμένη, απ’ όσο είναι σήμερα, απ την μονομερή ανεξαρτησία του Κοσ/δίου και η δικαιολογία τούτη ήταν ίσως αρκετή για το διάστημα εκείνο αλλά όχι και για το επόμενο, όπως θα εξηγηθεί.
Γ. Οι τουρκικές προτάσεις προς την Σερβία και η αδυναμία της Άγκυρας να τις εκτελέσει ικανοποιητικά.
Σύμφωνα με τα ανωτέρω η Τουρκία έπρεπε να συγκρατήσει τις ισλαμικές αναγνωρίσεις της ανεξαρτησίας του Κοσ/δίου, αλλ’ ήδη στην αρχή του έτους μας την ανεγνώρισαν το Κατάρ και το Ομάν (Ιανουάριος και Φεβ/ριος αντίστοιχα). Έγινε έτσι αντιληπτό ότι στον ΟΙΚ δεν είναι η Τουρκία που διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο σ’ αυτό το θέμα, αλλά οι χώρες των πρώην αδεσμεύτων, όπως η Αλγερία, η Αίγυπτος κλπ., οι οποίες εμποδίζουν τις ομαδικές αναγνωρίσεις, αλλά όχι και τις μεμονωμένες.
Η Τουρκία έπρεπε επίσης να εξομαλύνει την κατάσταση στο Σαντζάκιο, υποχρεώνοντας τον Ιμάμη Ζούκορλιτς να καταστεί «συνεννοήσιμος» και να πάψει την έντονη προπαγάνδα του για την αυτονομία, τον οποίο όμως υποστιθέμενο στόχο η Άγκυρα δεν επέτυχε (βλ. τις από 19.05 δηλώσεις του Ιμάμη, b92.net). Ούτε ήταν άλλωστε επιτυχής η προσπάθεια να επηρρεασθεί ο ιμάμης απ’ τον Μπακίρ Ιζετμπέγκοβιτς (γιο του μακαρίτη Αλία), Βόσνιο-Μουσουλμάνο μέλος της τριμελούς προεδρίας της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, που η Τεχεράνη «δάνεισε» στην Άγκυρα για την συγκεκριμένη περίπτωση, δεδομένων των γνωστών σχέσεων Ιράν-Τουρκίας στην τελευταία διετία. Οι δηλώσεις και αντι-δηλώσεις των δύο αυτών προσώπων είναι εύγλωττες ως προς την αποτυχία της προσεγγίσεως.
Η τρίτη τουρκική πρόταση – επενδύσεις στη Σερβία – είναι ακόμη αναμενόμενη, μολονότι η Τουρκία εξετάζει σοβαρά την κατασκευή της οδικής αρτηρίας Νόβι Παζάρ (σερβικό Σαντζάκιο) – Σεράγεβο, που θα διέρχεται και απ’ τα μουσουλμανικά εδάφη του Μαυροβουνίου (το μαυροβούνιο Σαντζάκιο). Αλλ’ αυτό βεβαίως εξυπηρετεί τα σημερινά τουρκικά σχέδια παρουσίας στο «ισλαμικό τόξο» της περιοχής (στην πολιτική ορολογία των κεντρικών Βαλκανίων η οδός αυτή ονομάζεται «πράσινη-μουσουλμανική-διασχίζουσα γραμμή» ή transversala), ενώ δεν βοηθά στην μόνιμη λύση μεγάλων οικονομικών προβλημάτων στο Σαντζάκιο, όπως η ανεργία που πλησιάζει το 80%. Η Άγκυρα όμως εντείνει και την μεγάλη δραστηριότητα της αναπτυξιακής της υπηρεσίας ΤΙΚΑ (το περίπου ανάλογο της ταλαίπωρης ελληνικής ΥΔΑΣ) προκειμένου να αναστυλώσει τα παλαιά οθωμανικά μνημεία που κατέπεσαν ή καταστράφηκαν στη Σερβία, Μαυροβούνιο και Βοσνία. Αυτή η πολιτιστική πλευρά της «νεοοθωμανικής» – τουρκικής πολιτικής στα Βαλκάνια πρέπει να συνδυασθεί και με την εγκαινίαση διαφόρων τουρκικών καθιδρυμάτων (θρησκευτικών και εκπαιδευτικών) ιδίως στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη.
Ακριβώς στην τελευταία χώρα η Άγκυρα επιχειρεί να εφαρμόσει τη θεωρία της ότι είναι παράγων σταθερότητας, τουρκική άποψη που εκφράζεται και με την υποτιθέμενη διαμεσολάβηση της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή ενσωμάτωση των χωρών της περιοχής. Συγκεκριμένα, η Άγκυρα επιθυμούσε και επιθυμεί να παρουσιασθεί ως μεσολαβητής στη διαδικασία σχηματισμού κεντρικής κυβερνήσεως στη Βοσνία, διαδικασία που εξακολουθεί να εξελίσσεται ανεπιτυχώς απ’ το περασμένο φθινόπωρο (εκλογές της 3.10.2010). Βεβαίως η «επίθεση» του Α. Νταβούτογλου στα συμβαίνοντα πράγματα και στα δρώντα πρόσωπα της Βοσνίας είχε αρχίσει απ΄ τον Οκτώβριο του 2009, όταν εκφώνησε ομιλία στο Σεράγεβο με απόψεις περί νέου-οθωμανισμού, όπως ονομάσθηκαν απ’ όλους τους παρατηρητές οι σχετικές φλυαρίες του. Δυστυχώς όμως ο Τούρκος υπουργός είχε εξασφαλίσει την έγκριση της σερβικής εξουσίας ως προς αυτό και το Βελ/δι άσκησε όλη την επιρροή του στους Σέρβους της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης (δηλ. στην ομόσπονδη Οντότητα της Σερβικής Δημοκρατίας) προκειμένου να δεχθούν την τουρκική παρεμβολή, στην οποία όμως αυτοί αντιτάχθηκαν και αντιτάσσονται σθεναρά. Πλείστες είναι οι φορές που ο Μπ. Τάντιτς (και δευτερευόντως ο ανώριμος Β. Γιέρεμιτς) διέτρεξε τους σερβικούς πληθυσμούς και τους πολιτικούς των Σέρβων της Βοσνίας, για να τους πείσει επί της νέας φιλο-τουρκικής πολιτικής του. Ακόμη, ο Μπ. Τάντιτς δέχθηκε να συμμετάσχει στην Κωνσταντινούπολη σε μια αυτό-αποκαλούμενη «Σύνοδο Κορυφής» Τουρκίας, Σερβίας και Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, στην οποία όμως η παρουσία του ευνοούμενου της Άγκυρας Χ. Σίλαζιτς (τότε Βοσνιο-Μουσουλμάνου μέλους της τριμελούς προεδρίας Βοσνίας-Ερζεγοβίνης) ακυρώθηκε απ΄ τον Σέρβο μέλος της ίδιας προεδρίας Ν. Ραντμάνοβιτς που κατήγγειλε την απουσία συλλογικής προεδρικής αποφάσεως επ’ αυτού και την κατέστησε έτσι προσωπική απόφαση του Χ. Σίλαζιτς και του Μπ. Τάντιτς. Αλλά ο Σέρβος πρόεδρος έπραξε σαν να μη συνέβαινε τίποτε, δίνοντας έτσι την υποστήριξή του στα τουρκικά «καμώματα».
Δ. Εν είδει συμπερασμάτων
Είναι μάλλον βέβαιο τώρα ότι η κυβέρνηση του Βελ/δίου, υπό το βάρος των εθνικών (Σαντζάκιο-Μουσ/νοι, Βοϊβοντίνα-Ούγγροι, νότια Σερβία-Αλβανοί) και των οικονομικών προβλημάτων (λ.χ. ανεργία 26,7%) νόμισε ότι εξησφάλισε την υποστήριξη της Τουρκίας στο ζήτημα του Κοσ/δίου και τις επενδύσεις της. Έτσι, έδωσε «γην και ύδωρ» στην Άγκυρα, αν και μόνον 15% των Σέρβων πολιτών εγκρίνει την φιλοτουρκική πολιτική της. Υπάρχει ασφαλώς και η άλλη πλευρά: η συνειδητοποίηση πως οι τουρκικές προτάσεις δεν έφεραν σπουδαία ανταλλάγματα, οδηγεί το Βελ/δι στο να προσπαθεί να ισοφαρίσει την κατάσταση με εκδηλώσεις αντι-οθωμανικού χαρακτήρα (π.χ. την επίσκεψη του Έλληνα προέδρου της Δημοκρατίας στο Βελ/δι 29.4 για τα εγκαίνια του πύργου Νεμπόισα, όπου οι Οθωμανοί στραγγάλισαν τον Ρήγα Φερραίο). Εν τούτοις ο Β. Γιέρεμιτς επιμένει ότι η Τουρκία είναι σημαντικότατος παράγων στην περιοχή μας (όπως και προσφάτως είπε στους Έλληνες συνομιλητές του στην Αθήνα) κι ότι η χώρα που θα συνεχίσει να έχει στρατηγικές σχέσεις με την Άγκυρα, όπως ακριβώς τις ονομάζει το Βελ/δι. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η Σερβία, με την ανιστόρητη κρίση της σημερινής εξουσίας της, ανοίγει τις θύρες των κεντρικών Βαλκανίων στην επεκτατική τουρκική πολιτική και επομένως πρέπει να είναι υπεύθυνη για τις πράξεις της. Λογουχάρη, η Ελλάδα μπορεί να αναμείνει τις σερβικές εκλογές του επομένου έτους και εάν η τωρινή ηγεσία επανεκλεγεί, τότε να προχωρήσει στην αναγνώριση του Κοσ/δίου άνευ ετέρου. Αυτό δεν θα γίνει ως «αντίποινα» προς το Βελιγράδι, αλλά ως αναγκαία πλέον μεγάλη στροφή της ελληνικής βαλκανικής πολιτικής, στην οποία η Σερβία ώθησε απλώς την Ελλάδα.
Υφίστανται βεβαίως πάντοτε ερωτήματα για τα αίτια της συμπεριφοράς αυτής του Σέρβου προέδρου και του υπουργού του Εξωτερικών (ο πρώτος «κατηγορεί» στις ιδιαίτερες συζητήσεις του τον δεύτερο, ότι τον ενέπλεξε σ’ αυτήν την ζημιογόνο φιλοτουρκική πολιτική, αλλά το επιχείρημα είναι απλοϊκό). Είμαστε εν προκειμένω υποχρεωμένοι να διερωτηθούμε μήπως η κατά το ήμισυ Βοσνιο-Μουσουλμανική (ως εθνικός και όχι θρησκευτικός προσδιορισμός) καταγωγή του Β. Γιέρεμιτς τον επηρρεάζει προς αυτήν την κατεύθυνση (βλ. wikileaks, το τηλεγράφημα της Πρεσβείας ΗΠΑ στο Βελ/δι από 5.2.2010, για την συνομιλία του με την Αμερικανίδα πρέσβειρα προς την οποία ο Σέρβος υπουργός δήλωσε ότι: α) είναι κατά το ήμισυ Μουσουλμάνος της Βοσνίας, β) έχει συγγενείς μεταξύ των εκτελεσθέντων – απ΄ τους Σέρβους – Μουσουλμάνων στην Σρεμπρένιτσα τον Ιούλιο 1995).
Οπωσδήποτε η τουρκική βαλκανική πολιτική, που στηρίζεται πλέον και στη σερβική υποστήριξη, ασκείται μέσω των προσώπων των οποίων προσπαθήσαμε να αναδείξουμε τον ρόλο. Τα πρόσωπα όμως αυτά φαίνεται ότι συναντούν και την συμφωνία Ελλήνων αρμοδίων, διότι ο πρ/ργός Παπανδρέου και ο πρόεδρος Τάντιτς έχουν κλειστές συναντήσεις, όπως λ.χ. η τετράωρη στο Καβούρι τον Ιανουάριο 2010, με τους στενότατους συνεργάτες τους Αλεξ Ρόντο και Γιόβαν Ράσκοβιτς αντιστοίχως (ο Α. Ρόντος είναι μέλος μιας «Επιτροπής για τα Βαλκάνια», υπερωκεάνιας εμπνεύσεως και ουσιαστικώς κατοικοεδρεύει στο Βελ/δι). Η δε δήλωση προ μηνών του υπουργού Δρούτσα ότι «ο Α. Ρόντος δεν έχει θεσμική θέση» δεν μας λύνει το πρόβλημα, επειδή οι σημαντικότερες αποφάσεις λαμβάνονται καταρχάς «εν κρυπτώ και παραβύστω» προτού καταστούν γνωστές.
Απέμειναν δύο σημεία που οφείλουμε να προσθέσουμε στα προηγούμενα, προς χάριν της φιλότιμης περιέργειας των αναγνωστών: α) η ευρωπαϊκή ενσωμάτωση της Σερβίας δεν εξαρτάται καθόλου απ΄την Τουρκία, ούτε και θα επιτραπεί στην τελευταία «να εμπορευθεί» αυτήν την προοπτική. Όπως ελέχθη προ τριμήνου από τα πλέον αρμόδια γερμανικά χείλη: «καμιά χώρα δεν θα ενταχθεί στην ευρωπαϊκή ένωση με την μεσολάβηση της Τουρκίας». Εξάλλου, η προ ημερών σύλληψη στο Βελ/δι του στρατηγού Ρ. Μλάντιτς, είναι ελατήριο για την αποτελεσματική ώθηση της Σερβίας προς το ευρωπαϊκό της μέλλον, αντί για τον Τούρκο «καλοθελητή» (που προσφέρει πάντοτε ό,τι δεν του ανήκει), β) η Ρωσσία εξηγεί επαρκώς ότι μπορεί μεν η ίδια να έχει σημαντικότατες οικονομικές σχέσεις με την Τουρκία, δεν αντιλαμβάνεται όμως τους λόγους που ωθούν την Σερβία στο να αποτελεί όχημα της τουρκικής πολιτικής στα Βαλκάνια και μάλιστα με κραυγαλέο τρόπο. Αυτός ήταν και ένας απ’ τους λόγους της από ρωσσικής πλευράς υποτίμησης της επίσκεψης Πούτιν στο Βελ/δι (23.03), ο οποίος έμεινε εκεί μόνον ένα οκτάωρο (ενώ διανυκτέρευσε στην Σλοβενία την προηγούμενη ημέρα, που επίσης επισκέφθηκε) και χρησιμοποίησε σκληρή γλώσσα στην ιδιωτική συνάντησή του με τον Σέρβο πρόεδρο (όχι βεβαίως για τις σχέσεις της Σερβίας με την Τουρκία, αλλά στο γενικό της πλαίσιο η συνομιλία ήταν εμφαντική των ρωσσικών διαθέσεων).
ΠΗΓΗ
Δημοσίευση σχολίου