Το πολιτικό και στρατηγικό προφίλ της Μέσης Ανατολής αλλάζει καθώς η Κίνα επιβεβαιώνεται ως κύριος αμφισβητίας της μονοπολικής κυριαρχίας των ΗΠΑ και τα περιφερειακά κράτη, ειδικά η Σαουδική Αραβία, αναζητούν περισσότερη ανεξαρτησία στη διαμόρφωση του μέλλοντός τους, στο βαθμό που το μέλλον είναι προβλέψιμο, οι
περισσότερες αλλαγές φαίνονται θετικές, αλλά υπάρχουν αβεβαιότητες για το Ιράν και το Ισραήλ που παραμένει ως μπαλαντέρ.
Μείωση της αμερικανικής επιρροής
Αμερικανικές βάσεις και εγκαταστάσεις στη Μέση Ανατολή
Η επιρροή των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής σε όλη τη Μέση Ανατολή έχει γενικά μειωθεί κατά την τελευταία δεκαετία, ιδιαίτερα, όμως, κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Τζο Μπάιντεν.
Αυτή η πτώση ήταν αναπόφευκτη και οφείλεται σε ένα σύνθετο μείγμα μεταβαλλόμενων παγκόσμιων και περιφερειακών συνθηκών.
Η Ουάσιγκτον επανεκτίμησε σταδιακά τις βασικές στρατηγικές της προτεραιότητες όπως είναι η Κίνα και η Ρωσία.
Η σχετική σταθερότητα στη Μέση Ανατολή
Αναμφισβήτητα, επίσης, υπάρχει περισσότερη «σταθερότητα» στη Μέση Ανατολή σήμερα από οποιαδήποτε άλλη στιγμή κατά την τελευταία δεκαετία, γεγονός που επέτρεψε αυτή τη μετατόπιση των προτεραιοτήτων.
Διαβάζοντας τους ανέμους της αλλαγής, τα περιφερειακά κράτη ανταποκρίνονται στις ευκαιρίες που προσφέρονται για να μειώσουν τις τοπικές συγκρούσεις και εντάσεις και να διερευνήσουν την πολιτική και οικονομική συνεργασία τους.
Η μετάθεση της προσοχής των Αμερικανών
Για τις ΗΠΑ και άλλους, οι πολιτικές της Κίνας μετά την εκλογή του Σι Τζινπίνγκ ως επικεφαλής το 2013 προκαλούν αυξανόμενη ανησυχία, ειδικά στον Βορειοδυτικό Ειρηνικό.
Τα κύρια ζητήματα εξακολουθούν να είναι η στρατιωτικοποίηση της Νότιας Σινικής Θάλασσας από την Κίνα και οι φιλοδοξίες για την Ταϊβάν, αλλά η ευρύτερη εμβέλεια και οι φιλοδοξίες του καθεστώτος του Σι προκαλούν επίσης μεγάλη ανησυχία.
Η επιθετικότητα της Ρωσίας προς την Ουκρανία, και ειδικά η εισβολή της το 2022, έχουν επίσης επηρεάσει έντονα τις στρατηγικές και στρατιωτικές ανησυχίες των ΗΠΑ.
Αλλάζει η στρατηγική σημασία της Μέσης Ανατολής
Ταυτόχρονα, η Μέση Ανατολή δεν έχει πλέον τόση στρατηγική σημασία για τις ΗΠΑ, λόγω της αλλαγής της προμήθειας πετρελαίου. Από το 2020, οι ΗΠΑ έχουν μεταβεί από καθαρό εισαγωγέα σε καθαρό εξαγωγέα πετρελαίου.
Σήμερα, περισσότερα από τα δύο τρίτα των εισαγωγών πετρελαίου των ΗΠΑ προέρχονται από την Αμερική, συμπεριλαμβανομένου περίπου του 60% από τον Καναδά και το 10% από το Μεξικό.
Μόνο το 11% των εισαγωγών πετρελαίου των ΗΠΑ προέρχεται τώρα από τη Μέση Ανατολή, περίπου το 7% από τη Σαουδική Αραβία και το μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου από το Ιράκ.
Περιφερειακή κούραση των ΗΠΑ
Επιπλέον, οι ΗΠΑ υφίστανται τις προκλήσεις της περιφερειακής κούρασης από τον πόλεμο και της πολιτικής αλλαγής.
Η εισβολή της το 2003 απέτυχε να προσφέρει ένα ενωμένο και πιο σταθερό Ιράκ και 20 χρόνια πολέμου στο γειτονικό Αφγανιστάν κατέληξαν σε θεαματική αποτυχία.
Το καθεστώς του Μπασάρ αλ Άσαντ διατηρεί σταθερά τον έλεγχο της Συρίας και η Χεζμπολάχ παραμένει σταθερά εγκατεστημένη στον Λίβανο, όπως και οι Χούτι στην Υεμένη.
Η έντονη εφαρμογή των πολιτικών και οικονομικών πολιτικών της Ουάσιγκτον απέτυχε να επιφέρει «αλλαγή καθεστώτος» στο Ιράν.
Και, σαφώς, οι ΗΠΑ έχουν περιορισμένη επιρροή στις ισραηλινές πολιτικές που αφορούν την Παλαιστίνη.
Επιπλέον, το γεγονός ότι κανένας σύμμαχος των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή δεν έχει καταδικάσει τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία δεν πέρασε απαρατήρητο στην Ουάσιγκτον.
Ωστόσο παραμένουν…
Παρά το γεγονός αυτό, οι ΗΠΑ παραμένουν αφοσιωμένες στη Μέση Ανατολή, πολιτικά και ως backstop ασφαλείας. Συνεχίζει να διατηρεί περίπου 30.000 στρατιώτες και μεγάλες ναυτικές και αεροπορικές βάσεις στην περιοχή.
Επέδειξε επίσης την προθυμία του να ξεγυμνώσει τα δόντια του κατά τη διάρκεια του πολέμου κατά του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία και το Ιράκ κατά την περίοδο 2014–2019, και από τότε σε επιχειρήσεις καταπολέμησης της τρομοκρατίας και της πειρατείας.
Όμως το περιφερειακό παιχνίδι έχει αλλάξει και η Ουάσιγκτον προσάρμοσε ανάλογα τις πολιτικές και τις τακτικές της.
Το Πεκίνο έχει ήδη ισχυρούς οικονομικούς δεσμούς σε όλη τη Μέση Ανατολή και επιδιώκει να επεκτείνει την πολιτική και στρατηγική επιρροή του.
Κύριος εμπορικός εταίρος στη Μέση Ανατολή έγινε η Κίνα
Η Κίνα είναι ο κύριος εμπορικός εταίρος της περιοχής. Από τις 13 χώρες της Μέσης Ανατολής (κράτη του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου, Λεβάντε, Ιράν, Συρία και Υεμένη), η Κίνα είναι ο κύριος εξαγωγικός προορισμός για έξι και μεταξύ του δεύτερου και του πέμπτου εξαγωγικού προορισμού άλλων τεσσάρων. Για όλες τις χώρες εκτός από τέσσερις (Συρία, Ιορδανία, Λίβανος και Ισραήλ), η κύρια εξαγωγή τους είναι το πετρέλαιο.
Συνολικά, η Κίνα λαμβάνει σχεδόν το 50% του πετρελαίου της από χώρες που συνορεύουν με τον Κόλπο και σχεδόν το ένα τέταρτο από δύο χώρες, τη Σαουδική Αραβία (18%) και το Ιράν (7%).
Για τη Σαουδική Αραβία, το Ιράν, το Κουβέιτ και την Υεμένη, η Κίνα είναι ο κύριος εμπορικός εταίρος τόσο για τις εξαγωγές όσο και για τις εισαγωγές.
Η Κίνα επιδιώκει τη σταθερότητα
Ο πρωταρχικός πολιτικός-στρατηγικός στόχος της Κίνας είναι και πρέπει να είναι η προώθηση της περιφερειακής σταθερότητας για την προστασία αυτών των κρίσιμων αποθεμάτων πετρελαίου.
Ο πραγματικός σκοπός της «ειρηνευτικής συμφωνίας» που διαπραγματεύτηκε η Κίνα μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν τον Μάρτιο ήταν να προστατεύσει τις προμήθειες από αυτές τις χώρες αποφεύγοντας άμεσες ή έμμεσες εχθροπραξίες μεταξύ τους που θα μπορούσαν να διαταράξουν τη χερσαία διύλιση ή τις αποστολές πετρελαίου μέσω του Στενού του Ορμούζ.
Δεδομένης της περιφερειακής οικονομικής θέσης της Κίνας, η αυξημένη πολιτική και στρατηγική προσέγγιση είναι αναπόφευκτη. Η «ειρηνευτική συμφωνία» έδωσε ταυτόχρονα τη δυνατότητα στην Κίνα να παρουσιάσει τον εαυτό της ως νέο περιφερειακό ειρηνευτικό διαπραγματευτή. Αυτή είναι μια δεκτική αρχή, αλλά δεδομένων των στενών της δεσμών με τη Ρωσία και το Ιράν, η Κίνα θα χρειαστεί να εργαστεί σκληρά εάν θέλει να κερδίσει ευρύτερη αποδοχή για αυτόν τον ρόλο στη Μέση Ανατολή.
«Ανεξαρτησία» τη Σαουδικής Αραβίας
Ο πρωθυπουργός της Σαουδικής Αραβίας και ντε φάκτο κυβερνήτης, πρίγκιπας διάδοχος Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν (γνωστός ως MBS), έχει αναγνωρίσει τα αποκλίνοντα συμφέροντα μεταξύ Ριάντ και Ουάσιγκτον και αναζήτησε ευκαιρίες για ανεξάρτητες πρωτοβουλίες υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας, εγχώριες και περιφερειακές, για να καλύψει το κενό.
Αυτά περιλαμβάνουν μια στενότερη προσωπική σχέση με τον Σι, την αμφισβήτηση της ηγεσίας των ΗΠΑ εντός του ΟΠΕΚ σχετικά με την τιμολόγηση και την παραγωγή πετρελαίου, μεγαλύτερη προσαρμογή με περιφερειακούς αντιπάλους όπως η Συρία και το Ιράν, και η προσέγγιση της ηγεσίας στις αραβικές και σουνιτικές κοινότητες.
Με αυτές τις πρωτοβουλίες ενσωματώνεται η φιλοδοξία του MBS να οικοδομήσει ένα μέλλον για τη Σαουδική Αραβία πέρα από το πετρέλαιο.
Το σχέδιο του «Οράματος 2030» προβλέπει μια μεγαλούπολη με τεράστιες εγχώριες και ξένες επενδύσεις που δημιουργούν νέες και διαφοροποιημένες βιομηχανίες για την κάλυψη μελλοντικών παγκόσμιων βιομηχανικών και τεχνικών αναγκών.
Ο αγώνας του Ιράν
Η σκληροπυρηνική συντηρητική κυβέρνηση του Ιράν παραμένει στην εξουσία. Η τρέχουσα πολιτική των ΗΠΑ είναι να διατηρήσουν τη «μέγιστη πίεση» για αλλαγή, να αντιμετωπίσουν την επιρροή του Ιράν όπου είναι δυνατόν μεταξύ γειτονικών κρατών και να επιδιώξουν να αποτρέψουν, κυρίως μέσω έμμεσων διαπραγματεύσεων, οποιαδήποτε πρόθεση του Ιράν να αναπτύξει πυρηνικά όπλα ή την ικανότητα να το κάνει.
Η επιρροή του Ιράν στην περιφερειακή σιιτική κοινότητα και η στρατιωτική του υποστήριξη στην πολιτοφυλακή στο Ιράκ, τον Λίβανο και την Υεμένη, μαζί με τη σουνιτική πολιτοφυλακή στη Συρία και τη Γάζα, παραμένει αδιάσπαστη.
Η οικονομική επιβίωση συνεχίζεται, εν μέρει μέσω της παράκαμψης των κυρώσεων. Δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι το Ιράν κατασκευάζει μια δόκιμη πυρηνική βόμβα, αλλά θα αξιοποιήσει αυτή τη δυνατότητα για ελάφρυνση των κυρώσεων.
Το πόσο καιρό μπορεί να επιβιώσει η ιρανική κυβέρνηση είναι θέμα εικασίας. Αν και η διαφωνία είναι ευρέως διαδεδομένη, παραμένει ουσιαστικά κατασταλμένη. Η δυνατότητα αλλαγής μπορεί να προκύψει στη συνέχεια στις ή μετά τις εθνικές εκλογές του 2024 ή μετά την ανάγκη αντικατάστασης του ανώτατου ηγέτη.
Και το Ισραήλ ως μπαλαντέρ
Ο κύριος δυνητικά αποσταθεροποιητικός χαρακτήρας μπαλαντέρ στη Μέση Ανατολή είναι η πολιτική του Ισραήλ απέναντι στους Παλαιστινίους και η μεταχείριση τους. Μια πρόσφατη δήλωση του ισραηλινού υπουργού Οικονομικών Bezalel Smotrich, η οποία απορρίπτει την έννοια του παλαιστινιακού έθνους, αμφισβήτησε όχι μόνο τις ΗΠΑ αλλά και τους Άραβες που υπέγραψαν τις Συμφωνίες του Αβραάμ.
Παρόλα αυτά, τα σημάδια για μεγαλύτερη περιφερειακή σταθεροποίηση είναι ενθαρρυντικά, αλλά μια εβδομάδα είναι πολύς χρόνος.
Δημοσίευση σχολίου