Πόσο κοντά βρίσκονται οι ΗΠΑ στα αρχικά τους σχέδια; Πως ο ”κουρδικός πυλώνας σταθερότητας της δύσης” αντικατεστάθη από τον Τουρκικό Ισλαμικό επεκτατισμό; Ποιές χώρες επωφελήθηκαν από τα Νατοϊκά σχέδια;
Robin Wright*-Ο χάρτης της σύγχρονης Μέσης Ανατολής, ένας πολιτικός και οικονομικός άξονας στην διεθνή τάξη βρίσκεται σε κρίσιμη κατάσταση. Ο καταστροφικός πόλεμος της Συρίας οδήγησε τις ΗΠΑ σε ένα σημείο καμπής στην Μέση Ανατολή. Οι φυγόκεντρες δυνάμεις των αντιαμερικανικών πεποιθήσεων, φύλων και εθνοτήτων- οι οποίες εξουσιοδοτούνται από ακούσιες συνέπειες της Αραβικής Άνοιξης- απομακρύνονται από μία περιοχή, η οποία καθορίζετο από ευρωπαϊκές δυνάμεις και αραβικούς αυτοκράτορες.
Ένας διαφορετικός χάρτης θα δημιουργούσε έναν στρατηγικό μετασχηματισμό στην κατάσταση της Μέσης Ανατολής, αναδιαμορφώνοντας τις συμμαχίες, τις προκλήσεις ασφάλειας, τις εμπορικές και τις ενεργειακές ροές, επηρεάζοντας όλον τον κόσμο.
Η γεωγραφική θέση της Συρίας, καθώς και η γεωπολιτική δυναμική της, την θέτουν ως στρατηγικό κέντρο της ευρύτερης Μέσης Ανατολής. Παρόλ’ αυτά αποτελεί μία χώρα με σύνθετη δομή, τόσο εθνικοτήτων, όσο και θρησκειών. Μετά την ανεξαρτησία της, η Συρία πέρασε από διάφορες πολιτικές φάσεις κατά το διάστημα 1949-1970, όταν η δυναστεία Άσσαντ κατέκτησε την πλήρη εξουσία. Τώρα, μετά από 30 μήνες εχθροπραξιών η θρησκευτική ποικιλομορφία έχει πάρει θανάσιμες διαστάσεις εξωθώντας εκατομμύρια ανθρώπους από την χώρα και τις γύρω περιοχές.
Η Συρία έχει χωρισθεί σε τρεις ημιαυτόνομες ζώνες, κάθε μία από την οποία έχει την δική της σημαία και τα δικά της σώματα ασφαλείας. Ένα διαφορετικό μέλλον δύναται να σχηματιστεί, ένας ημιαυτόνομος διάδρομος ξεκινάει από την νότια Δαμασκό και τη Χομς, και φτάνει μέχρι τις βόρειες ακτές που κατέχονται από τις σιιτικές μειοψηφίες.
Στον βορρά έχει σχηματιστεί σε μεγάλο βαθμό ένα μικρό Κουρδιστάν, το οποίο κρατεί από τα μέσα του 2012.
Το μεγαλύτερο κομμάτι της Συρίας πάντως είναι υπό σουνιτική κυριαρχία.
Η αστάθεια της Συρίας και η μη πραγματοποίηση του αμερικανικού χάρτη δύναται να δημιουργήσει περαιτέρω αστάθεια στην Μέση Ανατολή. Μέχρι στιγμής, το Ιράκ και η ομοσπονδοποίησή του δύναται να καταρρεύσει λόγω των διεθνών πιέσεων επηρεάζοντας άμεσα την Μπααθική κυβέρνηση της Συρίας (Μπαθ είναι το κόμμα του Σαντάμ Χουσεΐν και του Άσαντ).
”Τα πεδία μάχης συγχωνεύονται” ανέφερε ο απεσταλμένος του ΟΗΕ στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ιούλιο. ”Το Ιράκ είναι η διαχωριστική γραμμή μεταξύ Σιιτών κι Σουνιτών και επεμβαίνει άμεσα στην Συρία”.
Με την πάροδο του χρόνου η σουνιτική μειονότητα του Ιράκ -κυρίως στην δυτική επαρχία του Anbar, περιοχή αντικυβερνητικών διαδηλώσεων- μπορεί να συνενωθεί με την πλειοψηφία των σουνιτών στην ανατολική Συρία. Οι δεσμοί μεταξύ των εθνικών μονάδων και το λαθρεμπόριο εντείνονται στα συριακά σύνορα. Το νότιο Ιράκ θα γινόταν ουσιαστικά Σιιτική επαρχία, γεγονός που είναι απίθανο μέχρι στιγμής.
Τα δύο κυρίαρχα πολιτικά Κουρδικά κόμματα στις στις περιοχές της Συρίας και του Ιράκ έχουν μακροχρόνιες πολιτικές διαφορές, αλλά όταν άνοιξαν τα σύνορα, περισσότεροι από 50.000 Κούρδοι διείσδυσαν από το Συριακό στο Ιρακινό Κουρδιστάν. Ο Μασούντ Μπαρζανί, πρόεδρος του Ιρακινού Κουρδιστάν, ανακοίνωσε τα σχέδιά του, σχετικά με μελλοντική συνάντηση 600 Κούρδων από περίπου 40 κουρδικά κόμματα στο Ιράκ, την Συρία, την Τουρκία και το Ιράν.
”Νιώθουμε ότι οι συνθήκες είναι πλέον κατάλληλες”, ανέφερε ο πρόεδρος του Κουρδικού κοινοβουλίου του Ιράκ, σχετικά με την προσπάθεια κινητοποίησης των ανόμοιων μεταξύ τους Κουρδικών κομμάτων, κάνοντας λόγω για το κοινό μέλλον τους.
Οι ξένες δυνάμεις πειραματίζονται με την Μέση Ανατολή. Τι θα γινόταν αν η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν είχε διαλυθεί από ξένους μετά τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο. Τι θα γινόταν αν ο χάρτης αντανακλούσε τις πραγματικές γεωγραφικές εθνότητες ή ταυτότητες; Οι νέοι χάρτες εκδίωκαν τους Άραβες, οι οποίοι ίσως είχαν ύποπτα σχέδια, διαιρώντας τους και αποδυναμώνοντάς τους.
Ποτέ δεν είχα γίνει άριστος γνώστης χαρτών. Έζησα τον εμφύλιο πόλεμο του Λιβάνου επί 15 χρόνια και σκέφτηκα ότι θα μπορούσε να επιβιώσει διαιρέσεις μεταξύ πολλαπλών εθνικοτήτων. Επίσης δεν πίστευα ότι το Ιράκ μπορεί να διασπαστεί κατά την διάρκεια των πιό βίαιων μαχών του 2006-2007.
Η Αραβική Άνοιξη ήταν μόνο η αρχή. Οι Άραβες όχι μόνο θέλουν να εκδιώξουν τους δικτάτορες, αλλά θα ήθελαν η εξουσία να αποκεντρωθεί ώστε να αντικτοπτρίζει την τοπική ταυτότητα. Στην συνέχεια η Συρία έδωσε το στίγμα στον εαυτό της και μία διαφορετική όψη για την γεωγραφία στην Μέση Ανατολή.
Τα σύνορα μπορούν να διαμορφωθούν με διαφορετικούς και χαοτικούς τρόπους. Οι χώρες θα μπορούσαν να σχεδιαστούν ως ομοσπονδίες ήπιας διχοτόμησης και αυτονομίας, καταλήγοντας σε συμβιβαστικούς όρους διαβίωσης.
Η εξέγερση της Λιβύης ήταν εν μέρει ενάντια στην εξουσία του Μουαμάρ Καντάφι. Αλλά αντικατόπτριζε επίσης την προσπάθεια της Βεγγάζης να διαχωρίσει τον εαυτό της από την κυριαρχία της Τρίπολης. Οι φυλές διαφέρουν. Οι κάτοικοι της Τρίπολης στρέφονται προς το Μαγκρέμπ, ή τον δυτικό ισλαμικό κόσμο, ενώ οι κάτοικοι της Κυρηναϊκής στρέφονται προς το Μασρίκ και τον ανατολικό Ισλαμικό κόσμο. Επιπλέον η πρωτεύουσα αντλεί έσοδα από τα πετρελαϊκά αποθέματα, ενώ η ανατολή προσπαθεί να διασπάσει αυτήν την ενεργειακή ανεξαρτησία της Λιβύης θέλοντας να την στηρίξει εκείνη ενεργειακά.
Έτσι η Λιβύη θα μπορούσε να διαχωριστεί σε δύο ακόμα και σε τρία κομμάτια. Το Εθνικό Συμβούλιο της ανατολικής Λιβύης διακήρυξε την αυτοδυναμία του τον Ιούνιο του 2013. Το νότιο Φεζάν έχει επίσης ξεχωριστές φυλετικές και γεωγραφικές ταυτότητες.
Υπάρχουν και άλλα κράτη που δεν έχουν κοινή εθνική ταυτότητα και είναι διαρκώς ευάλωτα σε δυτικές επεκτατικές βλέψεις, η Βόρεια Αφρική φιλοξενεί αρκετά από αυτά.
Μετά από την απομάκρυνση του επι μακρόν δικτάτορά της, η Υεμένη ξεκίνησε έναν ισχυρό Εθνικό Διάλογο τον Μάρτιο του 2013 για να διαμορφώσει μία νέα εθνική στρατηγική.
Η Ιρανική εσωτερική στρατηγική είναι ομοιογενής με ελάχιστες εξεγέρσεις από αυτονομιστές με αιτήματα ομοσπονδοποίησης του Ιράν, εξεγέρσεις που απέτυχαν κι κατευνάστηκαν βίαια.
Ένας νέος χάρτης μπορεί να προξενήσει ακόμα περισσότερο ενδιαφέρον. Οι Άραβες διεκδικούν ένα μέρος της συγχωνευμένης Νότιας Υεμένης με την Σαουδική Αραβία. Οι περισσότεροι στα νότια εδάφη είναι σουνίτες , όπως και η πλειοψηφία της Σαουδικής Αραβίας. Οι χαμηλότερες κοινωνικές αραβικές τάξεις και οι Υεμένιοι θα μπορούσαν να επωφεληθούν από τον πλούτο της Σαουδικής Αραβίας. Με την σειρά τους οι Σαουδάραβες θα μπορούσαν να αποκτήσουν πρόσβαση στην Αραβική Θάλασσα αναπτύσσοντας το εμπόριό τους στον Περσικό Κόλπο και αυξάνοντας τον φόβο για τον ενδεχόμενο έλεγχο του Ιράν στα Στενά του Ορμούζ.
Οι πιο φανταστικές ιδέες αφορούν την Βαλκανοποίηση της Σαουδικής Αραβίας, μία χώρα η οποία ήδη φιλοξενεί τρεις ριζοσπαστικές και βίαιες ισλαμικές οντότητες με το άκαμπτο Γουαχάμπι Ισλάμ. Το αραβικό βασίλειο φαίνεται να είναι φαινομενικά ασφαλισμένο σε ”γυάλινους τοίχους” τεράστιων αυτοκινητοδρόμων που το ενώνουν με τις γειτονικές χώρες. Εξακολουθεί να φιλοξενεί διαφορετικούς πολιτισμούς και φυλετικές ταυτότητες οι ποίες οδηγούνται σε εντάσεις με την σουνιτική πλειοψηφία.
Οι κοινωνικές τάξεις διαχωρίζονται από την διαφθορά με περίπου 30% ανεργία στους νέους σε μία αυτάρκη χώρα, η οποία ενδέχεται να χρειαστεί να εισάγει πετρέλαιο στις επόμενες δεκαετίες. Καθώς η μοναρχία κινείται προς μία νέα γενιά, η Βουλή των Σαουντ πρέπει να δημιουργήσει μία σχεδόν νέα άρχουσα τάξη μέσω μίας αμφιλεγόμενης διαδικασίας.
Έναν αιώνα μετά τον χωρισμό της περιοχής από τον Βρετανό τυχοδιώκτη-διπλωμάτη Σερ Μαρκ Σάικς με τον Γάλλο απεσταλμένο Φρανσουά Πικό, ο εθνικισμός έχει τις δικές του ρίζες εντός χωρών που διακατέχονται από αυτοκρατορικές βλέψεις μέσω εμπορίου και πετρελαϊκής διαχείρισης. Το ερώτημα είναι αν ο εθνικισμός είναι ισχυρότερος από παλαιότερες πηγές ταυτότητας κατά την διάρκεια σκληρών μεταβιβάσεων.
Οι Σύριοι αρέσκονται στην πεποίθηση πως ο εθνικισμός θα επικρατήσει μετά το τέλος του εμφυλίου. Το πρόβλημα είναι ότι η Συρία κατέχεται από πολλές εθνικιστικές οντότητες. Το ”καθάρισμα” είναι ένα αυξανόμενο αιματηρό πρόβλημα. Η σεχταριστική διαμάχη -γενικά- επιδιώκει την διαίρεση μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών στην μέση ανατολή με μακροχρόνιους πάγιους φυλετικούς διαχωρισμούς.
Υπάρχει και μια σειρά από άλλους παράγοντες που θα μπορούσαν να αποτρέψουν την απόσχιση της Μέσης Ανατολής. Παράγοντες όπως δικαιοσύνη μεταξύ των φυλών, εργασιακά δικαιώματα και θέσεις εργασίας. Οι χώρες πλέον σχηματίζονται σε μικρές περιφερειακές συμμαχίες. Οι παράγοντες αυτοί βέβαια είναι πολύ μακριά από την Αραβική πραγματικότητα. Όσο συνεχίζεται ο πόλεμος της Συρίας τόσο μεγαλύτερη θα είναι η αστάθεια στην ευρύτερη Μέση Ανατολή.
*”Η Robin Wright είναι η συγγραφέας του -Rock the Casbah: Οργή και εξέγερση σε όλον τον Ισλαμικό Κόσμο- και διακεκριμένη λόγιος στο Ινστιτούτο Ειρήνης των Ηνωμένων Πολιτειών και στο Κέντρο Willson”
μετάφραση Χωριανόπουλου Άγγελου
πηγή
Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου.
Δημοσίευση σχολίου