Του Υπτχου (Ο) ε.α. Δημητρίου Δρόσου
(MBA, MSc, PM, MA, LLB) Μέλους ΔΣ/ΣΕΕΘΑ
Στρατηγική Αξία του Ελληνικού Χώρου
Από την ύπαρξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η τότε Τσαρική Ρωσία διεκδικούσε έξοδο προς τη Μεσόγειο. Για το λόγο αυτό η Δύση ενίσχυε τον υπό κατάρρευση «Ασθενή του Βοσπόρου» προκειμένου αποτελέσει παράγοντα ανάσχεσης της εξόδου των Ρώσων στις θερμές θάλασσες. Η Αγγλία ήθελε ένα ανεξάρτητο μικρό Χριστιανικό κράτος υπό την επιρροή της ώστε με πρόφαση την προστασία των Χριστιανών να επεμβαίνει και να προστατεύει επ΄ωφελεία της τις θαλάσσιες διόδους στην Ανατολική Μεσόγειο. Έτσι συνέβαλε στην Ελληνική Επανάσταση του 1821.
Κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο η Δύση με ορμητήριο την Ελλάδα κατάφεραν συντριπτικό πλήγμα στις Κεντρικές Δυνάμεις (συμπεριλαμβανομένων Τουρκίας και Βουλγαρίας), όπου διέσπασαν το λεγόμενο «Μακεδονικό» μέτωπο προελαύνοντας στην Κεντρική Ευρώπη.
Η είσοδος της Ελλάδος στο ΝΑΤΟ (μαζί βέβαια και της Τουρκίας) κατέδειξε ότι συνεχιζόταν και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η προσπάθεια ανάσχεσης καθόδου των Ρώσων (εκείνη την εποχή Σοβιετικών).
Από τότε άλλαξαν πολλά. Κατέρρευσε το Σύμφωνο Βαρσοβίας και η ΕΣΣΔ, όμως η Ρωσία και γενικότερα οι Ευρασιατικές Δυνάμεις, συνεχίζουν να έχουν ανταγωνιστικά προς τη Δύση συμφέροντα. Η Τουρκία έπαυσε από πολλού να αποτελεί αφοσιωμένο εταίρο του ΝΑΤΟ με έντονη αντισοβιετική ρητορική και χώρα frontline της Συμμαχίας, όπως θα αναλύσουμε παρακάτω.
Η Τουρκία πλέον προσεγγίζει ανοικτά τις δυνάμεις της Ευρασίας (Ρωσία, Κίνα, Ιράν, Πακιστάν), έχει επιρροές από τη φονταμενταλιστική οργάνωση των Αδελφών Μουσουλμάνων, η Ισλαμική Επανάσταση του Ιράν έχει επιδράσει καταλυτικά στις λαϊκές μάζες της και έχει υιοθετήσει το δόγμα Davutoğlu περί “στρατηγικού βάθους”, όπου σύμφωνα με αυτό η Τουρκία δεν είναι περιφερειακή δύναμη αλλά «Κεντρική Δύναμη» πολλαπλών ταυτοτήτων.
Υπό τις παρούσες συνθήκες τα απώτατα Ανατολικά σύνορα του ΝΑΤΟ είναι ευάλωτα γεγονός που αυξάνει μέγιστα τη στρατηγική αξία του Ελληνικού χώρου για το ΝΑΤΟ, λόγω της γεωγραφικής του θέσεως και των εδαφικών του χαρακτηριστικών. Ειδικά το ορεινό έδαφος της Ελλάδος (43% ορεινό και 27% ημιοεινό) προσφέρει δυνατότητες αμυντικού αγώνος μεγάλης διάρκειας. Τα νησιά του Αιγαίου και Κρητικού Πελάγους (δευτερευόντως του Ιονίου, λόγω μη ύπαρξης απειλής από Δυσμάς), ένεκα της πυκνότητας και της διάταξής των προσφέρονται για διαδοχικούς χώρους άμυνας αλλά και σημείων ελέγχου του θαλάσσιου χώρου της Ανατολικής Μεσογείου. Συνεπώς ο χερσαίος χώρος σε συνάφεια με το νησιωτικό χώρο ως ενιαίος στρατηγικός χώρος διευκολύνει τον έλεγχο του εναέριου χώρου στην ευρύτερη περιοχή. Αυτό παρέχει τη δυνατότητα εκτέλεσης στρατηγικών ελιγμών, σε αυτόν που κατέχει τον εν λόγω εναέριο χώρο με στρατηγικό βάθος προς Βαλκάνια, Εγγύς Μέση Ανατολή και ζώνη του Μάγκρεμπ. Το σύμπλεγμα των νήσων: Κρήτη, Κύθηρα, Κάσο, Κάρπαθο, Ρόδο φράσει Νότια το Αιγαίο καθιστώντας το περίκλειστη θάλασσα.
Το μειονέκτημα της Ελλάδος όσον αφορά στην ποσοτική διάσταση των Ενόπλων της Δυνάμεων σε σχέση με τις ΤΕΔ, δύναται να αντιμετωπισθεί μόνο με την εκπαίδευση, τον σύγχρονο εξοπλισμό, την αξιοποίηση της ΕΦΕΔΡΕΙΑΣ και της Εθνοφυλακής, την ορθολογική αξιοποίηση των στελεχών, την παλλαϊκή κινητοποίηση του πληθυσμού για άμυνα με ηθική προπαρασκευή, ενημέρωση των κινδύνων που απειλούν τη χώρα, την εκπαίδευση στα διατιθέμενα μέτρα άμυνας, τη λήψη μέτρων για την προστασία από μαζικά χτυπήματα του αντιπάλου.
Η προπαρασκευή τόσο των Ε.Δ. όσο και του πληθυσμού στην ειρήνη δημιουργούν αξιόλογο στρατηγικό πλεονέκτημα για τη χώρα. Επίσης η χώρα μας διαθέτει ισχυρά στρατηγικά «όπλα», όπως είναι: η Εμπορική Ναυτιλία, οι υποδομές μεταφορών και επικοινωνιών, ο ορυκτός πλούτος, το υγιές δημοκρατικό της πολίτευμα, οι Διεθνείς της Σχέσεις, οι Συμμαχίες της, ο ζωτικός χώρος ελιγμών που έχει, η προκεχωρημένη στρατηγική θέση της Κρήτης, η απρόσκοπτη διασφάλιση συγκοινωνιών της Δύσης με τη Μ. Ανατολή, η γεωγραφική της θέση στην Ανατολική Μεσόγειο, η δυνατότητα ανάπτυξης άριστης άμυνας, τα πολλά αεροδρόμια που έχει κλιμακωμένα σε βάθος και πλάτος σε όλη την επικράτεια, οι ευκολίες για υποστήριξη logistics που διαθέτει (λιμάνια, NMIOTC, ΠΒΚ, Σούδα, Στεφανοβίκι, Λάρισα, Αλεξανδρούπολη), οι ισχυρότατες Ε.Δ. που διαθέτει και θεωρούνται από τις πλέον αξιόμαχες του ΝΑΤΟ.
Η Δύση δύναται να αξιοποιήσει επιχειρησιακά τον αεροναυτικό χώρο της Ελλάδος με το τεράστιο στρατηγικό βάθος, με σκάφη επιφανείας, αεροπλάνα, Υ/Β. Η κυριαρχία και ο έλεγχος επί των ενεργειακών πόρων της Ανατολικής Μεσογείου από φίλιες προς τη Δύση δυνάμεις και παράλληλα η διασφάλιση θαλάσσιων γραμμών διέλευσης υδρογονανθράκων για την απρόσκοπτη ροή αυτών προς τη Δύση είναι προς το ύψιστο συμφέρον της. Είναι ένας ρόλος που η Ελλάδα δύναται να καλύψει αφενός ως χώρα του ΝΑΤΟ, αφετέρου εντεταγμένη στο Δυτικό αξιακό κώδικα, σε συνεργασία με χώρες της περιοχής που έχουν ενταχθεί στο Δυτικό σύστημα ασφαλείας (π.χ. Ισραήλ, Ιορδανία, Σαουδική Αραβία, τα ΗΑΕ κλπ) αλλά και άλλες όπως η Αίγυπτος, η Κύπρος κλπ.
Τα στενά των Δαρδανελλίων δεν έχουν πλέον τόσο μεγάλη στρατηγική αξία για την Τουρκία, όπως στο παρελθόν διότι υπόκεινται στην επίδραση πολλών οπλικών συστημάτων εδάφους, αέρος, αντιπλοϊκά όπλα και άλλα αντιόπλα και είναι εύκολο το φράξιμό τους με τη βύθιση ενός μεγάλου πλοίου, ή με την καταστροφή μίας κρεμαστής γέφυρας από οποιονδήποτε εμπλεκόμενο. Οι διαδοχικές γραμμές αμύνης των Ελληνικών νήσων φράζουν επίσης την έξοδο. Η αξία της Τουρκίας ως βάση συγκέντρωσης πληροφοριών από το ΝΑΤΟ είναι πλέον υποδεέστερη από ότι στο παρελθόν λόγω της ύπαρξης δορυφορικών επικοινωνιών και νέων συατημάτων ραντάρ με τεράστια εμβέλεια.
Η Τουρκία αντιλαμβανόμενη το στρατηγικό πλεονέκτημα του Ελληνικού αεροναυτικού βάθους, έχει προχωρήσει από το 1996 και μετά στη μαζική ναυπήγηση σκαφών επιφανείας, ενώ ο στόλος της προπαρασκευάζεται και για τη διεξαγωγή επιθετικών επιχειρήσεων. Προσπαθεί να διατηρεί σε σταθερά αυξανόμενο επίπεδο τη ναυτική της παρουσία στην Ανατολική Μεσόγειο υποστηρίζοντάς την και με πλοία ανεφοδιασμού. Προσπαθεί να διεισδύσει σε χώρες της Μ. Ανατολής και Β. Αφρικής (π.χ. Κατάρ, Σομαλία, Σουδάν, Λιβύη, Β. Συρία) αποκτώντας και με τη βοήθεια βάσεων σε κάποιες από αυτές τις χώρες ανάλογο γεωστρατηγικό βάθος. Έχει προνομιακές σχέσεις με Ιράν και Πακιστάν εξασφαλίζοντας με αυτόν τον τρόπο εύκολη πρόσβαση προς τον Περσικό Κόλπο. Και εάν οι πύραυλοι S-400 είναι αμυντικοί όπως ισχυρίζεται η Άγκυρα, η προσπάθεια ανάπτυξης βαλλιστικών πυραύλων από την πλευρά της και οι Bora1 ή οι προσπάθειες ναυπήγησης αεροπλανοφόρου κάθε άλλο παρά αμυντικό σκοπό έχουν.
Ο γεωγραφικός χώρος της Ελλάδος αποτελεί το συνδετικό κρίκο Ευρώπης, Μ. Ανατολής, Μάγκρεμπ και αλληλοεπηρεάζεται από τον περιβάλλοντα γεωγραφικό χώρο. Δύναται με τη μορφολογία του και τη γεωγραφική του σύνθεση να προσφέρει δυαντότητες άμυνας μεγάλης διάρκειας, ή δυνητικά να χρησιμοποιηθεί ως χώρος εξόρμησης για στρατιωτικές επιχειρήσεις. Η Συμμαχία θα πρέπει να ενισχύσει αμυντικά την Ελλάδα για να εκπληρώσει το σοβαρό στρατηγικό της ρόλο καθώς είναι και προς όφελος της Δύσης, ενώ θα πρέπει να τονισθεί στη Δύση ότι τα Στενά έχουν απωλέσει την πρότερη γεωστρατηγική τους αξία. Η Ελλάδα στάθηκε πάντα στο πλευρό των Δημοκρατικών ιδεωδών από την αρχαιότητα έως σήμερα εν αντιθέσει με τους επιτήδειους ουδέτερους. Η Δύση πρέπει να αντιληφθεί ότι με τα σημερινά γεωπολιτικά δεδομένα η Ελλάδα ανήκει στις χώρες που αποτελούν την frontline γραμμή ανάσχεσης ενώ η Τουρκία σαφώς όχι.
Το ευρύτερο υφιστάμενο Γεωπολιτικό Σύμπλοκο στην Ανατολική Μεσόγειο
Από την Αραβική Άνοιξη και μετά, το θεμελιώδες σύστημα του γεωγραφικού υπερσυμπλόκου της Ανατολικής Μεσογείου όπου υποσυστήματά του είναι η Μ. Ανατολή και το Μάγκρεμπ της Βόρειας Αφρικής, εισήλθαν σε περίοδο γενικευμένης αστάθειας. Από την Αραβική Άνοιξη και μετά, επακολούθησε ο Ισλαμικός Χειμώνας με αλεπάλληλους εμφυλίους (Συρία, Λιβύη, Υεμένη, Σουδάν, Μπαχρέϊν, Σομαλία). Προστέθηκε η Ρωσική διείσδυση (σύμπραξη με Τουρκία, Ιράν, Συρία, Σιϊτες), η αποσταθεροποιητική πολιτική της Τουρκίας (στο Κουρδικό, οι επεμβάσεις στο Afrin και Β. Συρία και η τελευταία προσπάθεια νέας επέμβασης Ανατολικά του Ευφράτη), όπου δημιούργησαν στον ευρύτερο χώρο της Μ. Ανατολής και Ανατολικής Μεσογείου μία αστάθεια.
Συνοπτικά η κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο και στα υποσύμπλοκά της παρουσιάζει την εξής κατάσταση:
Οι Σουνιτικές Αραβικές Χώρες, όπου ειδικό βάρος έχουν η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) οι οποίες βρίσκονται σε αντιπαράθεση με την Τουρκία και το Κατάρ. Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι ως βασικός γεωπολιτικός παράγοντας αποσταθεροποίησης, προωθούνται από το Κατάρ και την Τουρκία. Η δράση τους στην Αίγυπτο κατεστάλη από τον Abdel Fattah el-Sisi, ο οποίος φυλάκισε τον ηγέτη τους Mohamed Morsi, όπου ο τελευταίος απεβίωσε στη φυλακή στις 19 Ιουνίου 2019. Ωστόσο η τζιχαντιστική ανταρσία συνεχίζεται στην Αίγυπτο τόσο από τους Αδελφούς Μουσουλμάνους αλλά και από την Al- Qaeda το παρακλάδι της στο Σινά (Sinai Peninsula) αλλά οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι δρούν επίσης και στη Συρία κατά του Assad.
Το Κατάρ ως αντίπαλο Σουνιτικό κράτος ανταγωνίζεται τη Σαουδική Αραβία στην άσκηση επιρροής. Συνεκμεταλλεύεται το κοίτασμα South Persian North Field με το Ιράν στον Περσικό Κόλπο, συνεπώς προστίθεται και άλλος λόγος για την αντιπαλότητα με τη Σαουδική Αραβία.
Οι Σιϊτες (Shia Muslims) με ειδικό βάρος το Ιράν αλλά και το λεγόμενο Σιϊτικό τόξο που περιλαμβάνει τις ορεσίβιες φυλές του Ανατολικού Αφγανιστάν και του Δυτικού Πακιστάν, τους Σιϊτες του Ιράκ (κυρίως στο Νότο και ειδικότερα στην περιοχή της Basra), τους Houthis της Υεμένης, τη Hezbollah του Λιβάνου και τους Alawites με το καθεστώς Bashar al- Assad της Συρίας. Ο Σιϊτικός άξονας αποτελεί την κύρια απειλή για τα Δυτικά συμφέροντα, τις Μοναρχίες της Αραβικής Χερσονήσου και το Ισραήλ και εκτείνεται από το Δυτ. Πακιστάν (βάθη της Κεντρικής Ασίας) έως τη Latakia της Συρίας (ακτές της Ανατολικής Μεσογείου). Στόχος είναι ο έλεγχος της ισχύος στην περιοχή που ονομάζεται «Κόλπος», (Persian Gulf) και τα στενά του Hormuz, που ελέγχουν την έξοδο στον Ινδικό.
Οι Σουνιτικές χώρες προεξαρχούσης της Σαουδικής Αραβίας και Αιγύπτου διεξάγουν από το 2015 πόλεμο ενάντια των Houthis στην Υεμένη χωρίς ωστόσο να καταστείλουν την αντίστασή τους, ενώ υπολογίζονται περίπου σε 100.000 τα θύματα αυτού του πολέμου μεταξύ αυτών και πολλοί άμαχοι (www.theguardian.com/world/2019/jun/20/yemen-civil-war-the-conflict-explained). Οι Houthis εξεγέρθηκαν κατά του Abdrabbuh Mansur Hadi νόμιμου κυβερνήτη της χώρας ο οποίος βρίσκεται στην περιοχή του Aden. Οι Houthis κατέλαβαν την πρωτεύουσα Sana’a (de jure πρωτεύουσα) συνεπικουρούμενοι με βοήθεια από το Ιράν και με δυνάμεις πιστές στον πρώην κυβερνήτη Ali Abdullah Saleh. Η σύγκρουση είναι βαθύτατη και το διακύβευμα μεγάλο λόγω της στρατηγικής θέσης που κατέχει η εν λόγω χώρα.
Στη Λιβύη μετά την ανατροπή του Muammar Gaddafi, επικράτησε γεωπολιτική αστάθεια. Για ένα διάστημα επικράτησαν και οι Ισλαμιστές. Σήμερα διεξάγεται εμφύλιος μεταξύ του Στρατηγού Khalifa Haftar, που ηγείται του Libyan National Army (LNA) που ελέγχει την Ανατολική Λιβύη και στηρίζεται από την Αίγυπτο – ΗΑΕ κατά της κυβέρνησης της Τρίπολης που ελέγχει τη Δυτ. Λιβύη (General National Congress – GNC), και στηρίζεται από την Τουρκία και το Κατάρ. Η στήριξη που παρέχει ο Recep Tayyip Erdoğan στην Τρίπολη πέραν της αντιπαλότητας με την Αίγυπτο σχετίζεται άμεσα με την ανακήρυξη της ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδος και Λιβύης και την προοπτική ανευρέσεως υδρογονανθράκων της Νότιας Κρήτης. Εικάζεται ότι τα κοιτάσματα της Ν. Κρήτης είναι συνέχεια του γιγαντιαίου υπερκοιτάσματος Zohr που ανακαλύφθηκε στην ΑΟΖ της Αιγύπτου, από την ΕΝΙ. Οι εξελίξεις στη Λιβύη είναι μείζονος σημασίας για τη χώρα μας και απαιτείται στενή παρακολούθηση. Η Τουρκία θέλει να έχει λόγο στην ανακήρυξη της ΑΟΖ της Λιβύης.
Η Αίγυπτος, η Ιορδανία, τα ΗΑΕ, η Σαουδική Αραβία, το Κουβέϊτ, το Μπαχρέϊν, το Ομάν είναι Σουνιτικές χώρες της Μ. Ανατολής με Δυτικό γεωπολιτικό προσανατολισμό, ενώ εάν προστεθεί η Κύπρος και το Ισραήλ, μορφοποιούν ένα πλαίσιο χωρών με συγκλίνοντα γεωπολιτικά συμφέροντα κοντά στη Δύση.
Υπάρχει και μία ομάδα χωρών στις οποίες υφίσταται αστάθεια για πολλούς λόγους (εμφύλιος πόλεμος, εθνοτικές συγκρούσεις, φυλετικές και θρησκευτικές διαμάχες, ασταθείς κυβερνήσεις) οι οποίες δεν έχουν ξεκάθαρο γεωπολιτικό προσανατολισμό και στις οποίες οι Μεγάλες Δυνάμεις ενδιαφέρονται να διαμορφώσουν τις νέες σφαίρες επιρροής. Οι χώρες αυτές είναι το Ιράκ, ο Λίβανος, η Υεμένη, η Λιβύη και το Σουδάν.
Το Σουδάν είναι ειδική περίπτωση υπό την έννοια ότι είναι γεωγραφικά μία από τις μεγαλύτερες γεωγραφικά χώρες στην Αφρική με πλούσιο υπέδαφος για αυτό άλλωστε έγινε και ο πόλεμος στο Darfur. Η Τουρκία είχε αναπτύξει προνομιακές σχέσεις με το καθεστώς του Σουδάν υπό τον ισόβιο κυβερνήτη του (30 έτη) Omar Hassan Ahmad al-Bashir ο οποίος κατηγορήθηκε για τη γενοκτονία στο Darfur για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ICC). Ο Bashir ανετράπη με πραξικόπημα τον Απρίλιο του 2019 και η Τουρκία έχασε τις βάσεις και τα ερείσματά της στο Σουδάν. Κατηγόρησε για το πραξικόπημα τον πρόεδρο της Αιγύπτου Sisi. Βλέπουμε ότι η αντιπαλότητα για σφαίρες επιρροής μεταξύ των δύο μεγάλων Σουνιτικών δυνάμεων είναι σε πολλά πεδία.
Η Σομαλία είναι επίσης μία χώρα με στρατηγικό ενδιαφέρον λόγω της θέσεώς της. Είναι μία χώρα όπου η Τουρκία διατηρεί μεγάλη στρατιωτική βάση στην παραθαλάσσια περιοχή της Jaziira κοντά στην πρωτέυουσα της Σομαλίας στο Μογκαντίσου από τον Σεπτέμβριο του 2017. Πλέον μετά την απώλεια του Σουδάν η Τουρκία διατηρεί εκτός της Σομαλίας και βάση στο Κατάρ, όπως επίσης και στις καταληφθείσες Κουρδικές πόλεις της Β. Συρίας στην Jarablus (είναι η αρχαία Καρχεμίς και μετέπειτα Ευρωπός) και στην Al Mpamp στο πλαίσιο της Τουρκικής επιχείρησης «Ασπίδα του Ευφράτη».
Yφίσταται λοιπόν μία ομάδα χωρών με συμφέροντα συγκρουόμενα με τη Δύση, όπως το Ιράν, η Συρία και οι ευρισκόμενες σε εμφύλιο πόλεμο Σομαλία, Υεμένη, Λιβύη όπου η Τουρκία έχει αναπτύξει με αυτές τις αντιδυτικές δυνάμεις προνομιακές σχέσεις. Αν υπολογισθεί και η σύγκλιση με Ρωσία, Αδελφούς Μουσουλμάνους και Χαμάς τότε η Τουρκία οδεύει μάλλον σε ευρύτερη γεωπολιτική ρήξη με τη Δύση.
Η Ελλάδα, η Βουλγαρία, η Ιταλία και η Ρουμανία ως Νατοϊκές Χώρες προωθούν τη σταθερότητα στην περιοχή ενώ σε συνργασία με φιλοδυτικές δημοκρατικές κυβερνήσεις όπως η Κύπρος, το Ισραήλ και η Ιορδανία αλλά και τις Σουνιτικές φιλοδυτικές χώρες όπως η Αίγυπτος, η Σ. Αραβία και τα ΗΑΕ, μπορούν να προσφέρουν στην ευρύτερη περιφερειακή σταθερότητα της περιοχής αλλά και μία συνεργασία που βγάζει όλες τις πλευρές κερδισμένες (win – win approach), ενώ από την άλλη απομονώνουν το γνωστό διεθνή ταραξία της περιοχής που ονειρεύεται ανατροπή συνθήκης της Λωζάννης, σύνορα της “καρδιάς” του, μεγάλη “γαλάζια” πατρίδα εποφθαλμιώντας εδάφη της Συρίας, του Ιράκ, της Κύπρου, την Ανατολική Μεσόγειο, το Αιγαίο και τον στρατηγικό “στραγγαλισμό” του Ισραήλ.
Από τα παραπάνω συνάγεται ότι η στρατηγική αξία της Ελλάδος στο ρευστό γεωπολιτικό περιβάλλον μεγιστοποιείται, ενώ οι όποιοι κίνδυνοι του συστημικού ρίσκου μπορούν να μετατραπούν σε γεωπολιτικά προτερήματα. Η Ελλάδα πρέπει να αναδείξει στη Συμμαχία όλες τις παραμέτρους που την καθιστούν ισότιμο στρατηγικό εταίρο της Δύσης.
πηγή
Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου.
Δημοσίευση σχολίου