«Ας σιγήσουν τα όπλα, ας τελειώσει η αιματοχυσία… Τώρα αρχίζει η εποχή των δημοκρατικών δικαιωμάτων, της ελευθερίας και της ισότητας». Με αυτά τα λόγια ο φυλακισμένος ηγέτης του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK), Abdullah Öcalan, κάλεσε τους συμπατριώτες του να εγκαταλείψουν τον ένοπλο αγώνα και ν’αναζητήσουν πολιτική λύση στις διεκδικήσεις τους έναντι του τουρκικού κράτους. Με μαγνητοσκοπημένο μήνυμα που αναρτήθηκε σε κουρδική ιστοσελίδα, ο επικεφαλής του επιχειρησιακού βραχίονα του ΡΚΚ, Μurat Karayilan, δήλωσε ότι η κουρδική οργάνωση κάνει αποδεκτή την έκκληση Öcalan δηλώνοντας ότι κηρύσσουν «επίσημη και ξεκάθαρη κατάπαυση πυρός». Και κάπως έτσι, ένας αιματηρός αυτονομιστικός αγώνας που ξεκίνησε από τον Öcalan και τους συντρόφους του το 1984, φαίνεται ότι φτάνει στο τέλος του σχεδόν 30 χρόνια μετά. Κανείς δεν τρέφει αυταπάτες. Πρόκειται για μία κίνηση υψηλού ρίσκου και για τις δύο πλευρές -Τουρκία και ΡΚΚ- η οποία δεν συνοδεύεται από τη βεβαιότητα επιτυχίας, σε μια μακρά και επίπονη προσπάθεια να ξεπεραστούν προβλήματα και αγκυλώσεις χρόνων. Η κίνηση ωστόσο υποδηλώνει μία δυναμική συμμαχίας μεταξύ Öcalan-ΡΚΚ από τη μία και Erdoğan-Ισλαμιστών από την άλλη, μίας συμμαχίας με στοχεύσεις εντός και εκτός τουρκικών συνόρων.
Εντός της Τουρκίας, ο Erdoğan θέλει να ολοκληρώσει τις θεσμικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις που έχει ξεκινήσει εδώ και μερικά χρόνια και να θέσει οριστικά στο περιθώριο της πολιτικής πραγματικότητας τους πανίσχυρους μέχρι πρότινος στρατηγούς. Γνωρίζει ότι με ανοιχτό το κουρδικό ζήτημα η πιθανότητα στρατιωτικής παρέμβασης στην πολιτική ζωή της χώρας παραμένει ένα ενδεχόμενο αρκετά πιθανό παρά τη μερική μείωση της παρεμβατικής δυνατότητας από μέρους της στρατιωτικής ηγεσίας. Από την άλλη, η επόμενη χρονιά, το 2014, είναι για τον Erdoğan και το ΑΚΡ, έτος ορόσημο. Πρόκειται να διεξαχθεί η πρώτη στην ιστορία της Τουρκίας εκλογή προέδρου με καθολική ψηφοφορία. Ο Τούρκος πρωθυπουργός δεν έχει κρύψει τη φιλοδοξία του να διεκδικήσει το ανώτατο πολιτειακό αξίωμα. Επιθυμεί όμως, το προεδρικό αξίωμα να έχει διευρυμένες αρμοδιότητες και βαρύνοντα ρόλο στη διοίκηση της χώρας εγκαταλείποντας ένα μοντέλο που ήθελε τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας να έχει ρόλο δευτερεύοντα και συμβολικό. Δεδομένου ότι δεν διαθέτει την αναγκαία κοινοβουλευτική πλειοψηφία που θα του επιτρέψει είτε να ενισχύσει απευθείας τις προεδρικές αρμοδιότητες, είτε την πλειοψηφία που θα του επέτρεπε να προκηρύξει σχετικό δημοψήφισμα, έχει ανάγκη τη συμμαχία με τον Öcalan και τους βουλευτές του φιλοκουρδικού ΒDP προκειμένου να ολοκληρώσει τις απαιτούμενες θεσμικές-καθεστωτικές αλλαγές που οραματίζεται.
Κουρδικός πληθυσμός της Μέσης Ανατολής.
Εκτός συνόρων, η συνεργασία του ΡΚΚ είναι κρίσιμη για την προώθηση των τουρκικών συμφερόντων στο Βόρειο Ιράκ και τη Βορειοανατολική Συρία, δύο de facto αυτόνομες περιοχές υπό κουρδική διοίκηση. Με άλλα λόγια, η περιφερειακή πολιτική του διδύμου Erdoğan-Davutoğlu έχει ανάγκη το ΡΚΚ προκειμένου να επεκτείνει την περιφερειακή επιρροή της Άγκυρας και να θέσει υπό τον έλεγχό της τις εξελίξεις στις εν λόγω περιοχές.
Θα πρέπει ωστόσο να εξετάσουμε την πορεία των τουρκοκουρδικών διαπραγματεύσεων για συνολική λύση στην ολότητά της και όχι τεμαχίζοντάς τη σε εσωτερική και εξωτερική διάσταση. Άλλωστε, οι δύο αυτές διαστάσεις διαπλέκονται και αλληλοκαλύπτονται κι ενδεχομένως να λειτουργούν ως συγκοινωνούντα δοχεία. Με άλλα λόγια, οι παραχωρήσεις που μπορεί να κάνει ο Erdoğan στο εσωτερικό της Τουρκίας μοιάζουν να είναι συνάρτηση της δυνατότητας επιρροής που μπορεί να προσφέρει το ΡΚΚ στους κουρδικούς πληθυσμούς στο Ιράκ και τη Συρία.
Κι εδώ είναι ακριβώς που περιπλέκονται τα πράγματα, διότι μπορεί ο Öcalan να ελέγχει πολιτικά το ΡΚΚ/ΒDP αλλά είναι άγνωστη η επιρροή που ενδέχεται να έχει στην κυβέρνηση Barzani στο Βόρειο Ιράκ ή στους Κούρδους της Βορειοανατολικής Συρίας. Στόχος των Barzani-Talabani είναι να καταστήσουν το Ερμπίλ πόλο επιρροής στους Κούρδους της Τουρκίας, της Συρίας και του Ιράν. Κατά πόσο αυτοί θα δεχθούν να γίνουν δορυφόροι των στρατηγικών επιδιώξεων της Άγκυρας στον ευρύτερο χώρο της Μέσης Ανατολής παραμένει άγνωστο. Μάλλον την αντίδρασή τους θα πρέπει να περιμένουν παρά την αμαχητί συνθηκολόγησή τους. Το ίδιο ισχύει και με τα άλλα κουρδικά κέντρα εκτός Τουρκίας. Οι Κούρδοι σε Ιράν, Συρία, Λίβανο αλλά και η κουρδική διασπορά στην Ευρώπη και αλλού είναι πολύ πιθανό να θεωρήσει την εγκατάλειψη του οράματος για δημιουργία κουρδικής κρατικής οντότητας που θα συνενώσει όλους τους κουρδικούς πληθυσμούς, ως προδοσία και να μη συναινέσει στην πολιτική Öcalan.
Επιπλέον, θα πρέπει να δούμε ποιες θα είναι οι αντιδράσεις των νυν και επίδοξων περιφερειακών δυνάμεων και των δυνάμεων που έχουν επενδύσει στην πολιτική της κουρδικής κρατογένεσης. Ως γνωστόν, το Ισραήλ έχει στηρίξει έμπρακτα την αυτόνομη κουρδική οντότητα στο Βόρειο Ιράκ, βλέποντας το κουρδικό κίνημα ως μοχλό ανάσχεσης των ηγεμονικών φιλοδοξιών της νεοοθωμανικής πολιτικής των Erdoğan-Davutoğlu. Μπορεί βεβαίως, να επιχειρείται μία αναθέρμανση των τουρκοϊσραηλινών σχέσεων το τελευταίο διάστημα, ωστόσο, αυτό δεν αλλάζει τις ανησυχίες της ισραηλινής πλευράς πως μία τουρκική ισλαμική ηγεμονία σε μια περιοχή που ελέγχει σημαντικά πετρελαϊκά αποθέματα, ενδέχεται μελλοντικά να απειλήσει την ασφάλεια του Ισραήλ.
Μία άλλη παράμετρος που πρέπει να παρακολουθείται το επόμενο διάστημα είναι η στάση κρατών όπως το Ιράν, η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος και το Ιράκ. Κατά πόσο θα αφήσουν την Τουρκία να θέσει υπό τον έλεγχό της τα πλούσια πετρελαϊκά αποθέματα του Βόρειου Ιράκ, καθώς και τα δίκτυα μεταφοράς υδρογονανθράκων και υδάτων της περιοχής; Ποιες θα είναι οι κινήσεις τους προκειμένου να αποδυναμώσουν τη δυναμική τουρκικής περιφερειακής ηγεμονίας; Τα ερωτήματα αυτά μένει να απαντηθούν πολύ σύντομα περιπλέκοντας περισσότερο το ζήτημα της διευθέτησης των τουρκοκουρδικών διαφορών.
Ασχέτως εάν όλες οι επιδιώξεις αμφότερων των πλευρών ευοδωθούν ή όχι, από τις εξελίξεις τόσο ο Öcalan όσο και ο Erdoğan βγαίνουν εκ πρώτης όψεως κερδισμένοι. Ο μεν Erdoğan θα μπορέσει να επιβάλλει τις συνταγματικές μεταρρυθμίσεις που επιθυμεί, ο δε Öcalan έχει επιβάλλει ήδη την αναγνώριση των Κούρδων ως μίας από τις εθνικές συνιστώσες του τουρκικού κράτους.
Τα επόμενα χρόνια πρόκειται να συντελεστεί μία δραματική μεταλλαγή στη φυσιογνωμία του τουρκικού κράτους. Θα πρόκειται ουσιαστικά για μια νέα μεταπολίτευση ιστορικών διαστάσεων, εφάμιλλη αυτής που είχε συντελεστεί από τον Μουσταφά Κεμάλ και το Κίνημα των Νεοτούρκων. Τώρα, η διαδικασία θα είναι αντίστροφη. Όχημα για την αλλαγή αποτελεί ο Erdoğan και το Κίνημα των Νέων Ισλαμιστών. Το που θα κάτσει η μπίλια των αλλαγών είναι ακόμη άγνωστο. Αν πάντως η Τουρκία μετεξελιχθεί από ενιαίο σε ομόσπονδο κράτος με προεδρικό σύστημα δεν πρέπει να εκπλήξει κανέναν διότι τα σημάδια είναι ήδη εμφανή.
Κώστας Τάλλιος
Διεθνολόγος
πηγή
Δημοσίευση σχολίου