Του Michel Bruneau, Γεωγράφου, ειδικού στην γεωϊστορία, επίτιμου διευθυντή έρευνας στο Κέντρο Ερευνών CNRS, 9 Ιανουαρίου 2023, ηλεκτρονική Libération
Μετάφραση : Αλκης Καλλιαντζίδης
Μετάφραση : Αλκης Καλλιαντζίδης
Χτυπημένη από την επίθεση στην οδό Enghien (στο Παρίσι) στις 23 Δεκεμβρίου 2022, η κουρδική κοινότητα, συχνά διωκόμενη, ζει επί αιώνες σε πολλές χώρες. Η διασπορά είναι πολύ ενεργή στη διεκδίκηση μιας αυτόνομης επικράτειας.
Μετά τη ρατσιστική επίθεση της οποίας ήταν το θύμα, στο 10ο διαμέρισμα του Παρισιού στις 23 Δεκεμβρίου 2023, η κουρδική κοινότητα της Γαλλίας κινητοποιήθηκε με ταχύτητα και δύναμη, όπως φάνηκε από την πορεία που διοργανώθηκε στο Παρίσι το Σάββατο και τον εορτασμό της 3ης Ιανουαρίου στο Villiers-le-Bel, που κάθε φορά συγκέντρωνε πολλές χιλιάδες άτομα. Για να κατανοήσουμε τη δύναμη αυτής της κινητοποίησης, πρέπει να επιστρέψουμε στη γεωπολιτική κατάσταση των Κούρδων στα εδάφη καταγωγής τους, στο Κουρδιστάν, και επίσης να μελετήσουμε τη διασπορά τους.
Με 30 έως 40 εκατομμύρια ανθρώπους, οι Κούρδοι είναι το μεγαλύτερο έθνος χωρίς Κράτος στον κόσμο. Το ορεινό έδαφός τους, ένα Κουρδιστάν με ιδιαίτερα θολά όρια, βρίσκεται στην ανατολική Ανατολία, στο δυτικό Ιράν, στο νότιο Καύκασο και στη βόρεια Μεσοποταμία. Ήταν πάντα στο περιθώριο και μεταξύ αυτοκρατοριών, σε μια ιστορία λίγο μεγαλύτερη από μια χιλιετία : μεταξύ της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, της Περσικής Αυτοκρατορίας των Σασσανιδών και μετά το Χαλιφάτο των Αββασιδών, μεταξύ του σουλτανάτου των Μαμελούκων και του Μογγολικού Ιλχανάτου, μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Περσικής αυτοκρατορίας των Σαφαβιδών… και σήμερα ανάμεσα σε τέσσερα έθνη-κράτη: Τουρκία (20 εκατομμύρια Κούρδοι), Ιράν, Ιράκ και Συρία (με αντίστοιχα 12, 8,5 και 3,6 εκατομμύρια).
Οι Κούρδοι έχουν υποστεί για αιώνες μορφές βίας από αυτές τις χώρες, όπου αποτελούσαν πάντα μειονότητες. Οι Πέρσες, για παράδειγμα, απέλασαν από τον δέκατο έκτο αιώνα ολόκληρες κουρδικές φυλές σε απόσταση 2.000 χιλιόμετρα και άνω : στο Χορασάν, όπου οι Κούρδοι βρίσκονται σήμερα πάνω από ενάμιση εκατομμύριο, στο Hindu Kush στο Αφγανιστάν, στο Elbrus, ακόμη και στο Balochistan, όπου αρκετές δεκάδες ή και εκατοντάδες χιλιάδες εξακολουθούν να είναι παρόντες. Πιο πρόσφατα, υπό τον Κεμάλ Ατατούρκ, μετά τις εξεγέρσεις του Σεΐχη Σαΐντ (1925), του Αραράτ (1930) και στη λεγόμενη «εξέγερση του Ντερσίμ» (1938), αρκετές χιλιάδες Κούρδοι είτε σφαγιάστηκαν, είτε εκτοπίστηκαν.
Αντιμέτωποι με αυτά τα σύνορα που συνέχισαν να διχάζουν τον πληθυσμό και την επικράτειά τους, οι Κούρδοι απαιτούν μορφές περιφερειακής αυτονομίας από τα τέλη του 19ου αιώνα. Και κυρίως από τη διάσκεψη ειρήνης (το 1919), τη συγκρότηση ανεξάρτητου κουρδικού κράτους. Αυτό αναφέρεται επίσημα το 1920 στη Συνθήκη των Σεβρών που ακυρώθηκε και αντικαταστάθηκε από τη Συνθήκη της Λωζάνης (το 1923). Αυτή δεν προέβλεψε πλέον τίποτα για τους Κούρδους.
(Alice Clair/Julien Guillot)
Δυσκολία οικοδόμησης του κουρδικού έθνους
Ο κύριος πολιτικός τους αγώνας παραμένει αυτή η εδαφική διεκδίκηση. Όμως η εν λόγω περιοχή οριοθετείται με πολύ διαφορετικούς τρόπους, λόγω της ποικιλομορφίας των κουρδικών πολιτικών κομμάτων : το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) στην Τουρκία, το Κόμμα για μια Ελεύθερη Ζωή στο Κουρδιστάν (PJAK) στο Ιράν, το Δημοκρατικό Κόμμα του Κουρδιστάν του Ιράκ, η Πατριωτική Ένωση του Ιράκ και το Κόμμα Δημοκρατικής Ένωσης (PYD), αδελφό κόμμα του PKK στη Συρία. Στο Ιράν, το PJAK, το οποίο έπεσε θύμα βίαιης καταστολής (βομβαρδισμοί, εκτελέσεις, σφαγές) υπό την προεδρία του Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ μεταξύ 2005 και 2013, διεξήγαγε έναν ανταρτοπόλεμο στην ύπαιθρο και μια αντίσταση στις πόλεις που εκδηλώθηκε κυρίως στην πολιτιστική ζωή (θέατρο, κινηματογράφο, μουσική). Στην Τουρκία, το PKK, που θεωρείται τρομοκρατική οργάνωση από την τουρκική κυβέρνηση και τις δυτικές δυνάμεις, λέγεται ότι διέπραξε επιθέσεις που είναι δύσκολο να του αποδοθούν λόγω έλλειψης στοιχείων, όπως πρόσφατα στην Κωνσταντινούπολη, στις 13 Νοεμβρίου 2022. Το PKK έχει μια ένοπλη δύναμη πολλών χιλιάδων ανδρών στα σύνορα Τουρκίας και Ιράκ. Οι δεσμοί του με το PYK στη βόρεια Συρία, επίσης ένοπλο, το οδήγησαν να αντιταχθεί στους ισλαμιστές μαχητές του Daesh και στον στρατό του Ερντογάν, ο οποίος έχει αποκτήσει ερείσματα στη Συρία κατά μήκος των τουρκικών συνόρων.
Ο κύριος πολιτικός τους αγώνας παραμένει αυτή η εδαφική διεκδίκηση. Όμως η εν λόγω περιοχή οριοθετείται με πολύ διαφορετικούς τρόπους, λόγω της ποικιλομορφίας των κουρδικών πολιτικών κομμάτων : το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) στην Τουρκία, το Κόμμα για μια Ελεύθερη Ζωή στο Κουρδιστάν (PJAK) στο Ιράν, το Δημοκρατικό Κόμμα του Κουρδιστάν του Ιράκ, η Πατριωτική Ένωση του Ιράκ και το Κόμμα Δημοκρατικής Ένωσης (PYD), αδελφό κόμμα του PKK στη Συρία. Στο Ιράν, το PJAK, το οποίο έπεσε θύμα βίαιης καταστολής (βομβαρδισμοί, εκτελέσεις, σφαγές) υπό την προεδρία του Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ μεταξύ 2005 και 2013, διεξήγαγε έναν ανταρτοπόλεμο στην ύπαιθρο και μια αντίσταση στις πόλεις που εκδηλώθηκε κυρίως στην πολιτιστική ζωή (θέατρο, κινηματογράφο, μουσική). Στην Τουρκία, το PKK, που θεωρείται τρομοκρατική οργάνωση από την τουρκική κυβέρνηση και τις δυτικές δυνάμεις, λέγεται ότι διέπραξε επιθέσεις που είναι δύσκολο να του αποδοθούν λόγω έλλειψης στοιχείων, όπως πρόσφατα στην Κωνσταντινούπολη, στις 13 Νοεμβρίου 2022. Το PKK έχει μια ένοπλη δύναμη πολλών χιλιάδων ανδρών στα σύνορα Τουρκίας και Ιράκ. Οι δεσμοί του με το PYK στη βόρεια Συρία, επίσης ένοπλο, το οδήγησαν να αντιταχθεί στους ισλαμιστές μαχητές του Daesh και στον στρατό του Ερντογάν, ο οποίος έχει αποκτήσει ερείσματα στη Συρία κατά μήκος των τουρκικών συνόρων.
Οι de jure ή de facto αυτόνομες οντότητες σε αυτές τις δύο τελευταίες χώρες μπορούν να θεωρηθούν ως τα έμβρυα ενός ανεξάρτητου έθνους-κράτους στο οποίο αντιτίθενται όλες οι υπάρχουσες χώρες εντός ή κοντά στις οποίες βρίσκονται. Η Τουρκία, η οποία εφάρμοσε τον 20ο αιώνα την πιο ακραία μορφή εθνο-εθνικής ομογενοποίησης στη Μέση Ανατολή, χρησιμοποιεί όλο της το βάρος για να εμποδίσει κάθε μορφή δημιουργίας ενός κουρδικού έθνους-κράτους, όχι μόνο στην εσωτερική της επικράτεια, αλλά και εντός της επικράτειας των γειτόνων της.
Η δυσκολία στην οικοδόμηση του κουρδικού έθνους μπορεί επίσης να εξηγηθεί από την πολιτιστική ποικιλομορφία αυτού του λαού. Δεν υπάρχει μία γλώσσα, αλλά πολλές διάλεκτοι ή γλώσσες, που χρησιμοποιούν διαφορετικά αλφάβητα. Τα σύνορα και οι καταστολές έχουν εμποδίσει την δουλειά για την τυποποίησή της. Ωστόσο, μέσω της γλώσσας επιβεβαιώνεται η κουρδικότητα και η αναγνώριση ως έθνος. Επίσης οι χώρες που χώριζαν το Κουρδιστάν φρόντιζαν πάντα να απαγορεύουν ή να αποθαρρύνουν τη χρήση της, εκτός από το Ιράκ που έδειξε πιο ανεκτικό.
Οι θρησκευτικές τους πεποιθήσεις είναι επίσης διαφορετικές, που κυμαίνονται από τον πλειοψηφικό σουνισμό έως τον μειοψηφικό δυοθεϊσμό, αλλά με την παρουσία μιας ισχυρής ιδιαιτερότητας στις τρεις παραλλαγές του Γιαζνταμισμού (Yazdanism) (δηλαδή λατρεία των αγγέλων). Ως αποτέλεσμα, δεν διαδραματίζουν αποφασιστικό ρόλο στην εθνική τους επιβεβαίωση και έχουν επιτρέψει στους Κούρδους να βρίσκονται στην πρώτη γραμμή στον αγώνα κατά των ισλαμιστών του Daesh με τη βοήθεια των Δυτικών, ιδιαίτερα στη Συρία. Αλλά αυτή η δέσμευση δεν οδήγησε στην υποστήριξη αυτών των ίδιων Δυτικών για τα αιτήματα για αυτονομία στην Τουρκία, το Ιράν και τη Συρία ή για το σχέδιο ενός κουρδικού κράτους.
Ιδιαίτερα πολιτικοποιημένη και οργανωμένη η διασπορά
Χτυπημένη στη σφαγή της οδού Enghien, η διασπορά έχει δημιουργηθεί ιστορικά ως αποτέλεσμα της βίας που υπέστησαν οι κουρδικοί πληθυσμοί στην επικράτειά τους. Ο πόλεμος στο τουρκικό Κουρδιστάν, που ξεκίνησε το 1985, προκάλεσε διασπορά 7 έως 10 εκατομμυρίων στις μεγάλες πόλεις της δυτικής Τουρκίας : Σμύρνη, Άγκυρα, Άδανα, Μερσίνα και Κωνσταντινούπολη, όπου διαμένουν 3 εκατομμύρια. Το 2022, υπήρχαν περίπου 12 εκατομμύρια Κούρδοι στο Τουρκικό Κουρδιστάν. Η καταστροφή ολόκληρων χωριών, η εξόρυξη εδαφών και η παρουσία του τουρκικού στρατού αποτρέπουν κάθε επιστροφή στην περιοχή.
Ο σχηματισμός της κουρδικής διασποράς στην Ευρώπη είναι πιο πρόσφατος : αν και ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960, όταν η Γερμανία κάλεσε εργατικά χέρια από την Τουρκία, ήταν κυρίως αποτέλεσμα σοβαρών πολιτικών γεγονότων που συνέβησαν τη δεκαετία του 1980 στην Τουρκία, τη Συρία, το Ιράκ και το Ιράν, όπως η εκτόξευση θανατηφόρων αερίων εναντίον των Κούρδων του Ιράκ από τον Σαντάμ Χουσεΐν το 1988, οι επαναλαμβανόμενες καταστολές από τον τουρκικό στρατό στο Κουρδιστάν στα σύνορα του Ιράκ και της Συρίας από το 1985 έως το 1999, μετά από το 2015 ή στο Ιράν επί Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ.
Η κουρδική διασπορά στην Ευρώπη είναι έντονα πολιτικοποιημένη και οργανωμένη σε ενώσεις που αναπαράγουν τις κοινωνικές και πολιτικές διαιρέσεις του Κουρδιστάν (τουρκικές, ιρακινές, ιρανικές ή συριακές) και όχι θρησκευτικές πεποιθήσεις. Οι περισσότερες ενώσεις της διασποράς συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με πολιτικά κόμματα. Καταφέρνουν να κινητοποιήσουν μεγάλο αριθμό Κούρδων εξόριστων σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες για εκδηλώσεις μνήμης ή διαδηλώσεις με αφορμή γεγονότα (απαγωγή και φυλάκιση του ηγέτη του PKK Öcalan από την τουρκική κυβέρνηση το 1999 ή δολοφονία Κούρδων ακτιβιστών στο Παρίσι το 2013, για παράδειγμα).
(Alice Clair/Julien Guillot)Το 1995, συγκλείθηκε στη Χάγη ένα εξόριστο κουρδικό κοινοβούλιο που εκλέχτηκε από περίπου 200.000 μέλη της διασποράς. Συνήλθε πολλές φορές σε ευρωπαϊκές πόλεις στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Κατηγορήθηκε από το τουρκικό κράτος ως όργανο προπαγάνδας του PKK με το οποίο είχε δεσμούς. Το 2003, δημιουργήθηκε ένα Λαϊκό Κογκρέσο του Κουρδιστάν (Kongra Gel) που περιλαμβάνει ενώσεις της διασποράς φιλικές με το PKK. Παράλληλα, το Σοσιαλιστικό Κόμμα του Κουρδιστάν στη Γερμανία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Κουρδιστάν στο πλαίσιο της ομοσπονδίας Komkar σε σχέση με πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Τα δίκτυα των κουρδικών ενώσεων της διασποράς είναι πολυάριθμα και ποικίλα, προσανατολισμένα προς τις ΜΚΟ που υπερασπίζονται τα ανθρώπινα και πολιτιστικά δικαιώματα, κι όχι απαραίτητα προς τα πολιτικά κόμματα. Ο ρόλος τους είναι θεμελιώδης για τους Κούρδους της διασποράς, να διατηρήσουν επαφή με το Κουρδιστάν και να συνεχίσουν να συμμετέχουν ειρηνικά στον αγώνα για αυτονομία ή ανεξαρτησία.
Είναι η κουρδική διασπορά που μπόρεσε να δώσει νέα ώθηση στη γραπτή γλώσσα, τη λογοτεχνία και την κουρδική μουσική που απαγορεύονται στην Τουρκία. Ενημέρωσε επίσης τη δυτική γνώμη για την τύχη των Κούρδων στις διάφορες χώρες όπου διώκονται. Πολλοί από αυτούς συμμετέχουν τώρα ενεργά στην πολιτική και πολιτιστική ζωή της χώρας υποδοχής τους ως συγγραφείς, δημοσιογράφοι, καλλιτέχνες, μουσικοί, ακόμη και ως μέλη του κοινοβουλίου στη Σουηδία, τη Γερμανία ή την Ολλανδία. Αυτή ήταν η περίπτωση του τραγουδιστή Mîr Perwer, που δολοφονήθηκε πρόσφατα στην επίθεση στην οδό Enghien στο Παρίσι. Καλλιτέχνης, βαθιά αφοσιωμένος στην ελεύθερη ταυτότητα του λαού του, άσκησε την τέχνη του για να υπερασπιστεί ένα ελεύθερο μέλλον και ήταν ένας από τους Κούρδους καλλιτέχνες που πήραν το δρόμο της εξορίας.
Δημοσίευση σχολίου