“Victorious warriors win first and then go to war, while defeated warriors go to war first and then seek to win” (Οι νικητές πολεμιστές κερδίζουν πρώτα και μετά πηγαίνουν στον πόλεμο, ενώ οι νικημένοι πολεμιστές πηγαίνουν πρώτα στον πόλεμο και μετά επιδιώκουν να κερδίσουν).
Sun Tzu, c. 500 BCE / Σουν Τζου, 500 π.Χ.
Του Σώζοντα ΛΕΒΕΝΤΟΠΟΥΛΟΥ*
Στα τέλη Φεβρουαρίου του 2020, και μετά από δηλώσεις του ίδιου του Τούρκου προέδρου, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν περί ανοίγματος των συνόρων της Τουρκίας, χιλιάδες μετανάστες προσπάθησαν εισέλθουν εντός του ελληνικού εδάφους στην περιοχή των Καστανέων, Έβρου. Σύντομα, η ελληνική πλευρά μιλούσε για υβριδικές απειλές και επιχειρήσεις υβριδικού πολέμου από πλευράς Τουρκίας, με «όπλο» (ή μέσο) τους μετανάστες. Αν και ο ορισμός υβριδικές απειλές/υβριδικός πόλεμος – hybrid threats/hybrid warfare δεν είναι νέος, ενώ ακόμα και οι τακτικές που ακολουθούνται, υπήρχαν στα στρατιωτικά εγχειρίδια εδώ και χιλιάδες χρόνια (πχ., προπαγάνδα), η πραγματικότητα δείχνει ότι ακόμα βρισκόμαστε σε μια «μεταβατική περίοδο» όπου τα όρια, οι προϋποθέσεις, αλλά και οι προοπτικές των υβριδικών επιχειρήσεων συνεχώς αναδιατάσσονται και εξελίσσονται.
Ουσιαστικά, ο πόλεμος είναι η οργανωμένη βία που ασκείται μεταξύ πολιτικών μονάδων (ή κοινωνιών) με στόχο την επιβολή της βούλησης του νικητή στους νικημένους. Στα χιλιάδες χρόνια της ανθρωπότητας ο πόλεμος έχει παραμείνει ίδιος, ο τρόπος όμως με τον οποίο διεξάγεται, οι πολεμικές επιχειρήσεις (warfare) συνεχώς αλλάζουν και τροποποιούνται ώστε να αντικατοπτρίζουν τις γενικότερες κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις της εκάστοτε εποχής.
Στα τέλη του 15ου αιώνα, ο Χριστόφορος Κολόμβος ανακαλύπτει (κατά λάθος) την αμερικάνικη ήπειρο, οδηγώντας μερικές δεκαετίες μετά, στην στρατηγική σημασία του ελέγχου των θαλασσίων ζωνών. Αυτό επέτρεψε στις ναυτικές δυνάμεις της εποχής (ενδεικτικά: Αγγλία, Ισπανία, Πορτογαλία, κλπ.) να κυριαρχήσουν σε παγκόσμιο επίπεδο και να ελέγχουν τεράστιες εκτάσεις γης, πολλαπλάσιες του μεγέθους τους. Η στρατηγική αυτή έδωσε τη θέση της στον «έλεγχο των ουρανών», η αλλιώς Command of the Air, από το ομώνυμο (στα Ιταλικά) πόνημα του Ιταλού στρατηγού Giulio Douhet. Σήμερα, βρισκόμαστε σε ένα ακόμη σταυροδρόμι, όπου η «κυριαρχία στην πληροφορία» (information dominance) αποτελεί κρίσιμο παράγοντα επιτυχίας.
Του Σώζοντα ΛΕΒΕΝΤΟΠΟΥΛΟΥ*
Στα τέλη Φεβρουαρίου του 2020, και μετά από δηλώσεις του ίδιου του Τούρκου προέδρου, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν περί ανοίγματος των συνόρων της Τουρκίας, χιλιάδες μετανάστες προσπάθησαν εισέλθουν εντός του ελληνικού εδάφους στην περιοχή των Καστανέων, Έβρου. Σύντομα, η ελληνική πλευρά μιλούσε για υβριδικές απειλές και επιχειρήσεις υβριδικού πολέμου από πλευράς Τουρκίας, με «όπλο» (ή μέσο) τους μετανάστες. Αν και ο ορισμός υβριδικές απειλές/υβριδικός πόλεμος – hybrid threats/hybrid warfare δεν είναι νέος, ενώ ακόμα και οι τακτικές που ακολουθούνται, υπήρχαν στα στρατιωτικά εγχειρίδια εδώ και χιλιάδες χρόνια (πχ., προπαγάνδα), η πραγματικότητα δείχνει ότι ακόμα βρισκόμαστε σε μια «μεταβατική περίοδο» όπου τα όρια, οι προϋποθέσεις, αλλά και οι προοπτικές των υβριδικών επιχειρήσεων συνεχώς αναδιατάσσονται και εξελίσσονται.
Ουσιαστικά, ο πόλεμος είναι η οργανωμένη βία που ασκείται μεταξύ πολιτικών μονάδων (ή κοινωνιών) με στόχο την επιβολή της βούλησης του νικητή στους νικημένους. Στα χιλιάδες χρόνια της ανθρωπότητας ο πόλεμος έχει παραμείνει ίδιος, ο τρόπος όμως με τον οποίο διεξάγεται, οι πολεμικές επιχειρήσεις (warfare) συνεχώς αλλάζουν και τροποποιούνται ώστε να αντικατοπτρίζουν τις γενικότερες κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις της εκάστοτε εποχής.
Στα τέλη του 15ου αιώνα, ο Χριστόφορος Κολόμβος ανακαλύπτει (κατά λάθος) την αμερικάνικη ήπειρο, οδηγώντας μερικές δεκαετίες μετά, στην στρατηγική σημασία του ελέγχου των θαλασσίων ζωνών. Αυτό επέτρεψε στις ναυτικές δυνάμεις της εποχής (ενδεικτικά: Αγγλία, Ισπανία, Πορτογαλία, κλπ.) να κυριαρχήσουν σε παγκόσμιο επίπεδο και να ελέγχουν τεράστιες εκτάσεις γης, πολλαπλάσιες του μεγέθους τους. Η στρατηγική αυτή έδωσε τη θέση της στον «έλεγχο των ουρανών», η αλλιώς Command of the Air, από το ομώνυμο (στα Ιταλικά) πόνημα του Ιταλού στρατηγού Giulio Douhet. Σήμερα, βρισκόμαστε σε ένα ακόμη σταυροδρόμι, όπου η «κυριαρχία στην πληροφορία» (information dominance) αποτελεί κρίσιμο παράγοντα επιτυχίας.
Κατά τη διάρκεια μιας ακρόασης στο Κογκρέσο των ΗΠΑ, ο Στρατηγός William Westmoreland κατέθεσε σχετικά με τη σημασία των ζεύξεων δεδομένων (data links), των υπολογιστών αλλά και των αυτόματων μεθόδων ελέγχου πυρός, τα οποία χρησιμοποιούνται για την ανίχνευση, εγκλωβισμό και εμπλοκή των εχθρικών δυνάμεων. Η ακρόαση αυτή πραγματοποιήθηκε το 1970, δύο ολόκληρα χρόνια πριν την εφεύρεση του μικροεπεξεργαστή!
Μια δεκαετία αργότερα και στη Σοβιετική Ένωση (ΕΣΣΔ) αυτή τη φορά, ο Στρατηγός Νικολάι Ογκάρκοβφ (Николай Васильевич Огарков) αναφέρθηκε σε μια στρατιωτική τεχνολογική «επανάσταση» η οποία θα επέτρεπε τη δραματική βελτίωση και καταστρεπτικότητα των συμβατικών όπλων, και η οποία ερχόταν σε αντιδιαστολή με το ισχύον σοβιετικό δόγμα, που πρέσβευε την ποσότητα έναντι της «τεχνολογικής ανωτερότητας».
Το 2014, η Ρωσία εισέβαλε και προσάρτησε τη χερσόνησο της Κριμαίας (μέχρι τότε έδαφος που κατείχε η Ουκρανία) σε μια εντυπωσιακή κίνηση, η οποία ουσιαστικά έθεσε τις βάσεις για τον Ρωσο-Ουκρανικό πόλεμο που διεξάγεται μέχρι και σήμερα. Αν και στρατιωτικές επιχειρήσεις υβριδικού χαρακτήρα είχαν λάβει χώρα και παλαιότερα, η προσάρτηση της Κριμαίας ήταν η πρώτη φορά που ένα «οπλοστάσιο» υβριδικών «όπλων» χρησιμοποιήθηκε ως μέρος μιας ευρύτερης στρατιωτικής επιχείρησης, όπου οι πληροφορικές επιχειρήσεις (information campaign) ήταν ο αντικειμενικός σκοπός και όχι το μέσο για την επίτευξή του.
Στρατιωτικές και παραστρατιωτικές ομάδες με οπλισμό και εξοπλισμό τελευταίας γενιάς έκαναν την εμφάνισή τους σε διάφορα σημεία, οπλικά συστήματα εμφανίζονταν ξαφνικά, εκστρατείες παραπληροφόρησης (disinformation campaigns) και παραπλάνησης της κοινής γνώμης (information manipulation) ελάμβαναν χώρα, μαζί με ένα μπαράζ κυβερνο-επιθέσεων (cyber attacks).
Το 1998, ο Αμερικανός Robert G. Walker θα αναφέρει στη Μεταπτυχιακή του Διατριβή στο Naval Post-Graduate School, ότι ένα εκστρατευτικό σώμα των πεζοναυτών, αποτελεί μια υβριδική δύναμη [κατάλληλη] για υβριδικούς πολέμους (“a hybrid force for Hybrid Wars”). Ο όρος χρησιμοποιήθηκε μερικά χρόνια αργότερα (2007) από τον Frank G. Hoffman, στο σχετικό έργο του, και το οποίο αποτελεί τη «βίβλο» πάνω στο θέμα του «Υβριδικού Πολέμου», όπου και συμπεριλαμβάνεται και ο σχετικός ορισμός.
Θα πρέπει να σημειωθεί όμως, ότι ακόμα και αυτή η έννοια του υβριδικού πολέμου αμφισβητείται από πολλούς, οι οποίοι θεωρούν ότι οι σχετικές προβλέψεις ήδη καλύπτονται από άλλες σχετικές στρατηγικές (π.χ. προπαγάνδα, σαμποτάζ, κ.λπ.). Συνήθως, όσοι αμφισβητούν την έννοια του υβριδικού πολέμου κάνουν το λάθος να εντάσσουν τις σχετικές επιχειρήσεις εντός του πλαισίου του συμβατικού πολέμου, ενώ στην πραγματικότητα, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι ο στόχος πλέον των υβριδικών επιχειρήσεων δεν είναι οι στρατιωτικές μονάδες (ή ορθότερα δεν είναι μόνο οι στρατιωτικές μονάδες), αλλά οι υβριδικές επιχειρήσεις στοχεύουν στον γενικότερο πληθυσμό και μάλιστα τείνουν να εκμεταλλεύονται βασικές ανθρώπινες αδυναμίες, οι οποίες γιγαντώνονται στη σύγχρονη –ψηφιοποιημένη– πραγματικότητα.
Οι υβριδικές απειλές συνδυάζουν στρατιωτικές και μη στρατιωτικές επιχειρήσεις, καθώς και κρυφές και κεκαλυμμένες μεθόδους, οι οποίες περιλαμβάνουν επιχειρήσεις παραπληροφόρησης και επηρεασμού της κοινής γνώμης, κυβερνοεπιθέσεις, οικονομική πίεση ή/και εμπορικό πόλεμο, ανάπτυξη τρομοκρατικών/παράνομων ένοπλων ομάδων αλλά και χρήση συμβατικών τακτικών και όπλων.
Στην εποχή της πληροφορίας, οι υβριδικές απειλές έχουν αποκτήσει πρωτοφανή δύναμη λόγω της ταχύτατης εξέλιξης της τεχνολογίας και της διάδοσης των ψηφιακών δυνατοτήτων και στοιχείων. Η αλληλεξάρτηση της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας έχει δημιουργήσει ένα τεράστιο ψηφιακό τοπίο όπου η παραπληροφόρηση, η προπαγάνδα και οι κυβερνοεπιθέσεις μπορούν να αξιοποιηθούν (και αξιοποιούνται) ως όπλα σε ένα ολοένα και αυξανόμενο οπλοστάσιο.
Κρατικοί και μη κρατικοί δρώντες μπορούν να εκμεταλλευτούν αυτό το -ψηφιακό- τοπίο για να διαστρεβλώσουν τη δημόσια γνώμη, να σπείρουν διχόνοια και να υπονομεύσουν την εμπιστοσύνη στα θεσμικά όργανα. Η ικανότητα να διεξάγουν εκστρατείες επιρροής, να παραπληροφορούν και να εξαπολύουν κυβερνοεπιθέσεις, αποτελεί σημαντική πρόκληση για κυβερνήσεις, οργανώσεις και καθένα από εμάς ξεχωριστά.
Επιπρόσθετα, οι υβριδικές απειλές δεν περιορίζονται σε ένα εικονικό και ασαφές περιβάλλον, αλλά μπορούν επίσης να εκδηλωθούν στον φυσικό κόσμο. Κρυφές στρατιωτικές επιχειρήσεις, οικονομικός εξαναγκασμός, πόλεμος δια μέσου τρίτων (proxy-war), και τρομοκρατικές ενέργειες είναι μόνο λίγα από τα παραδείγματα των διαφόρων τακτικών που χρησιμοποιούνται στον υβριδικό πόλεμο.
Θολώνοντας τα όρια ανάμεσα στον παραδοσιακό πόλεμο και στις μη συμβατικές μεθόδους, οι υβριδικές απειλές εκμεταλλεύονται τις ευπάθειες και τις αλληλοεξαρτήσεις των σύγχρονων κοινωνιών. Αναζητούν την εκμετάλλευση των κενών στη διακυβέρνηση, εκμεταλλεύονται εθνοτικές ή θρησκευτικές εντάσεις, αποδυναμώνουν συμμαχίες και υπονομεύουν την ανθεκτικότητα της κοινωνίας.
Η αντιμετώπιση των υβριδικών απειλών απαιτεί μια συνολική και πολυδιάστατη προσέγγιση που συνδυάζει την κοινή χρήση πληροφοριών, τη διεθνή συνεργασία, την επικοινωνία στρατηγικής και τις επενδύσεις στις δυνατότητες κυβερνοασφάλειας. Απαιτεί επίσης την ενίσχυση της ανθεκτικότητας της κοινωνίας, την προώθηση της γνώσης σχετικά με τα διακινούμενα από τα μέσα ενημέρωσης και την ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών για να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά την παραπληροφόρηση και την προπαγάνδα.
Καθώς η τεχνολογία συνεχίζει να εξελίσσεται και νέες απειλές εμφανίζονται, είναι κρίσιμο για κυβερνήσεις, οργανώσεις και άτομα να επαγρυπνούν, να προσαρμόζονται στο εξελισσόμενο τοπίο και να συνεργάζονται για την αντιμετώπιση των κινδύνων που παρουσιάζουν οι υβριδικές απειλές. Αλλά περισσότερα για αυτό προσεχώς, στο επόμενο μέρος…
Το παρόν άρθρο βασίζεται στην αντίστοιχη παρουσίαση του υπογράφοντα κατά τη διάρκεια του 2nd Integrated Air & Missile Defence Annual Conference που διοργανώθηκε από το Κέντρο Αριστείας Αεράμυνας (IAMD COE) το χρονικό διάστημα 13 με 14 Ιουνίου 2023.
Μια δεκαετία αργότερα και στη Σοβιετική Ένωση (ΕΣΣΔ) αυτή τη φορά, ο Στρατηγός Νικολάι Ογκάρκοβφ (Николай Васильевич Огарков) αναφέρθηκε σε μια στρατιωτική τεχνολογική «επανάσταση» η οποία θα επέτρεπε τη δραματική βελτίωση και καταστρεπτικότητα των συμβατικών όπλων, και η οποία ερχόταν σε αντιδιαστολή με το ισχύον σοβιετικό δόγμα, που πρέσβευε την ποσότητα έναντι της «τεχνολογικής ανωτερότητας».
Το 2014, η Ρωσία εισέβαλε και προσάρτησε τη χερσόνησο της Κριμαίας (μέχρι τότε έδαφος που κατείχε η Ουκρανία) σε μια εντυπωσιακή κίνηση, η οποία ουσιαστικά έθεσε τις βάσεις για τον Ρωσο-Ουκρανικό πόλεμο που διεξάγεται μέχρι και σήμερα. Αν και στρατιωτικές επιχειρήσεις υβριδικού χαρακτήρα είχαν λάβει χώρα και παλαιότερα, η προσάρτηση της Κριμαίας ήταν η πρώτη φορά που ένα «οπλοστάσιο» υβριδικών «όπλων» χρησιμοποιήθηκε ως μέρος μιας ευρύτερης στρατιωτικής επιχείρησης, όπου οι πληροφορικές επιχειρήσεις (information campaign) ήταν ο αντικειμενικός σκοπός και όχι το μέσο για την επίτευξή του.
Στρατιωτικές και παραστρατιωτικές ομάδες με οπλισμό και εξοπλισμό τελευταίας γενιάς έκαναν την εμφάνισή τους σε διάφορα σημεία, οπλικά συστήματα εμφανίζονταν ξαφνικά, εκστρατείες παραπληροφόρησης (disinformation campaigns) και παραπλάνησης της κοινής γνώμης (information manipulation) ελάμβαναν χώρα, μαζί με ένα μπαράζ κυβερνο-επιθέσεων (cyber attacks).
Το 1998, ο Αμερικανός Robert G. Walker θα αναφέρει στη Μεταπτυχιακή του Διατριβή στο Naval Post-Graduate School, ότι ένα εκστρατευτικό σώμα των πεζοναυτών, αποτελεί μια υβριδική δύναμη [κατάλληλη] για υβριδικούς πολέμους (“a hybrid force for Hybrid Wars”). Ο όρος χρησιμοποιήθηκε μερικά χρόνια αργότερα (2007) από τον Frank G. Hoffman, στο σχετικό έργο του, και το οποίο αποτελεί τη «βίβλο» πάνω στο θέμα του «Υβριδικού Πολέμου», όπου και συμπεριλαμβάνεται και ο σχετικός ορισμός.
Θα πρέπει να σημειωθεί όμως, ότι ακόμα και αυτή η έννοια του υβριδικού πολέμου αμφισβητείται από πολλούς, οι οποίοι θεωρούν ότι οι σχετικές προβλέψεις ήδη καλύπτονται από άλλες σχετικές στρατηγικές (π.χ. προπαγάνδα, σαμποτάζ, κ.λπ.). Συνήθως, όσοι αμφισβητούν την έννοια του υβριδικού πολέμου κάνουν το λάθος να εντάσσουν τις σχετικές επιχειρήσεις εντός του πλαισίου του συμβατικού πολέμου, ενώ στην πραγματικότητα, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι ο στόχος πλέον των υβριδικών επιχειρήσεων δεν είναι οι στρατιωτικές μονάδες (ή ορθότερα δεν είναι μόνο οι στρατιωτικές μονάδες), αλλά οι υβριδικές επιχειρήσεις στοχεύουν στον γενικότερο πληθυσμό και μάλιστα τείνουν να εκμεταλλεύονται βασικές ανθρώπινες αδυναμίες, οι οποίες γιγαντώνονται στη σύγχρονη –ψηφιοποιημένη– πραγματικότητα.
Οι υβριδικές απειλές συνδυάζουν στρατιωτικές και μη στρατιωτικές επιχειρήσεις, καθώς και κρυφές και κεκαλυμμένες μεθόδους, οι οποίες περιλαμβάνουν επιχειρήσεις παραπληροφόρησης και επηρεασμού της κοινής γνώμης, κυβερνοεπιθέσεις, οικονομική πίεση ή/και εμπορικό πόλεμο, ανάπτυξη τρομοκρατικών/παράνομων ένοπλων ομάδων αλλά και χρήση συμβατικών τακτικών και όπλων.
Στην εποχή της πληροφορίας, οι υβριδικές απειλές έχουν αποκτήσει πρωτοφανή δύναμη λόγω της ταχύτατης εξέλιξης της τεχνολογίας και της διάδοσης των ψηφιακών δυνατοτήτων και στοιχείων. Η αλληλεξάρτηση της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας έχει δημιουργήσει ένα τεράστιο ψηφιακό τοπίο όπου η παραπληροφόρηση, η προπαγάνδα και οι κυβερνοεπιθέσεις μπορούν να αξιοποιηθούν (και αξιοποιούνται) ως όπλα σε ένα ολοένα και αυξανόμενο οπλοστάσιο.
Κρατικοί και μη κρατικοί δρώντες μπορούν να εκμεταλλευτούν αυτό το -ψηφιακό- τοπίο για να διαστρεβλώσουν τη δημόσια γνώμη, να σπείρουν διχόνοια και να υπονομεύσουν την εμπιστοσύνη στα θεσμικά όργανα. Η ικανότητα να διεξάγουν εκστρατείες επιρροής, να παραπληροφορούν και να εξαπολύουν κυβερνοεπιθέσεις, αποτελεί σημαντική πρόκληση για κυβερνήσεις, οργανώσεις και καθένα από εμάς ξεχωριστά.
Επιπρόσθετα, οι υβριδικές απειλές δεν περιορίζονται σε ένα εικονικό και ασαφές περιβάλλον, αλλά μπορούν επίσης να εκδηλωθούν στον φυσικό κόσμο. Κρυφές στρατιωτικές επιχειρήσεις, οικονομικός εξαναγκασμός, πόλεμος δια μέσου τρίτων (proxy-war), και τρομοκρατικές ενέργειες είναι μόνο λίγα από τα παραδείγματα των διαφόρων τακτικών που χρησιμοποιούνται στον υβριδικό πόλεμο.
Θολώνοντας τα όρια ανάμεσα στον παραδοσιακό πόλεμο και στις μη συμβατικές μεθόδους, οι υβριδικές απειλές εκμεταλλεύονται τις ευπάθειες και τις αλληλοεξαρτήσεις των σύγχρονων κοινωνιών. Αναζητούν την εκμετάλλευση των κενών στη διακυβέρνηση, εκμεταλλεύονται εθνοτικές ή θρησκευτικές εντάσεις, αποδυναμώνουν συμμαχίες και υπονομεύουν την ανθεκτικότητα της κοινωνίας.
Η αντιμετώπιση των υβριδικών απειλών απαιτεί μια συνολική και πολυδιάστατη προσέγγιση που συνδυάζει την κοινή χρήση πληροφοριών, τη διεθνή συνεργασία, την επικοινωνία στρατηγικής και τις επενδύσεις στις δυνατότητες κυβερνοασφάλειας. Απαιτεί επίσης την ενίσχυση της ανθεκτικότητας της κοινωνίας, την προώθηση της γνώσης σχετικά με τα διακινούμενα από τα μέσα ενημέρωσης και την ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών για να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά την παραπληροφόρηση και την προπαγάνδα.
Καθώς η τεχνολογία συνεχίζει να εξελίσσεται και νέες απειλές εμφανίζονται, είναι κρίσιμο για κυβερνήσεις, οργανώσεις και άτομα να επαγρυπνούν, να προσαρμόζονται στο εξελισσόμενο τοπίο και να συνεργάζονται για την αντιμετώπιση των κινδύνων που παρουσιάζουν οι υβριδικές απειλές. Αλλά περισσότερα για αυτό προσεχώς, στο επόμενο μέρος…
Το παρόν άρθρο βασίζεται στην αντίστοιχη παρουσίαση του υπογράφοντα κατά τη διάρκεια του 2nd Integrated Air & Missile Defence Annual Conference που διοργανώθηκε από το Κέντρο Αριστείας Αεράμυνας (IAMD COE) το χρονικό διάστημα 13 με 14 Ιουνίου 2023.
*MSc, PhDc
CISSP, CASP+, CEH, ISO27k LA, Sec+, Net+
Managing Director ZONOS SYSTEMS CONSULTING
CISSP, CASP+, CEH, ISO27k LA, Sec+, Net+
Managing Director ZONOS SYSTEMS CONSULTING
Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου.
Δημοσίευση σχολίου
Δημοσίευση σχολίου